Radikal sağçılara yeganə müqavimət göstərmək imkanı
millətçiliyi,patriarxatı, etnosentrizmi inkar edən və onların əvəzinə cəmiyyətə
kapitalist sinfinə qarşı bütün zəhmətkeş xalqın birliyini təklif edən güclü
solçulardır.
Redaksiyadan:
Codi Din – tanınmış amerika siyasi filosofu,professor, “Occupy Wall-Street” hərəkatının
aktivisti və «Theory and Event» jurnalının
redaktoru, “Bloglar nəzəriyyəsi: əks əlaqə və arzunun tutulması”, “Demokratiya
və digər neoliberal fantaziyalar”, “Jijekin siyasəti”, “İctimailiyin sirrləri”,
“Kommunizm üfiqi” kitablarının müəllifi və redaktoru. LİVA.com.ua ilə müsahibədə
o antikapitalist təşkilatın yaradılmasının vacibliyindən, onun perspektivlərindən
və özünün “ümuminin” konsepsiyası haqqında nöqteyi-nəzərindən söhbət açır.
-Deyin, siz
özünüz kommunizm konsepsiyasının XXİ əsrə tətbiq edilməsini necə qəbul edirsiz?
-Kommunizm bizim üçün indi digər vaxtlarda lazım
olduğundan daha vacibdir – həm bu adın özü kimi, həm də dünyanın hər hansı bir ideal
azadedici və eqalitar siyasi-iqtisadi qurluşu kimi.
Qlobal kapitalizmin boğucu yapışması, onun dağıdıcı
gücü bugün – kapitalizmin qloballaşması dövründə özünü daha aydın biruzə verir.
Qlobal maliyyə sektorunun qarşılıqlı əlaqə sisteminin inkişafına görə bugün maliyyə
böhranları artıq bir ölkə və ya hər hansı bir regionla məhdudlaşmır. Uyğun şəkildə,
konteyner daşıması sisteminin inkişafı və istehsalçı təşkilatların sürəti sayəsində,
daha çox insan hardasa uzaqda istehsal olunmuş əmtəə çatdırılmasından asılıdır.
Kapitalizm iqtisadiyyatının qloballaşma dərəcəsi
bugün 100 il əvvəl olduğundan daha çoxdur, bu isə daha çox insanların əmək
haqqlarının və həyat standartlarının azaldılmasına, sosial bərabərsizliyin daha
dəhşətli artımına səbəb olur və faktiki olaraq planeti məhv edir ( necə ki,
bunu iqlim dəyişiklikləri nümunəsində görürük). Antikapitalizm haqqında faktiki
olaraq hər yerdə danışırlar. Hətta “Forbs” və “Time” kimi kapitalist nəşriyyatlar
belə yazır ki, kapitalizmin böhranı yetişib. Kommunizm isə - onun alternativi –
pozitiv və eqalitar alternativdir. Bu alternativi necə reallaşdırmaq olar?
Kommunizmə necə gəlmək olar? “XXI əsr kommunizmi” proyektinin mahiyyəti də məhz
bundadır.
-Bizim oxucularımıza “Occupy” hərəkatında iştirak etmək təcrübənizdən danışa bilərsizmi? Bu hərəkat inkişaf edib daha böyük bir şeyə çevrilə bilərmi? “Occupy” hərəkatının təcrübəsinə əsasən hansı dərsləri ala bilərik?
-“Occupy” hərəkatının mahiyyətini 3 əsas ideya ilə
xülasə etmək olar. Birincisi – bu cəmiyyətin 99% və 1 %-ə bölünməsi faktıdır.
“Occupy Wall-Street” hərəkatının antikapitalist məğzi bundan ibarətdir – uzun
müddət meynstrim-siyasətçilər tərəfindən yatırılan sinfi münaqişə üzə çıxdı.
İkincisi, bu özü hərəkat daxilində konsensus əsasında qərar qəbul etmək
prosesidir ki, bu da hərəkatın inkişaf edə bilməsi üçün çox vacib idi. Bütün qərarlar
konsensus vasitəsilə qəbul edilirdi - əvvəlcə hər kəsin razılığı ilə, sonralar bunun çox çətin olması aydın olduqda isə, iştirakçiların 90%-nin razılığı ilə.
Və üçüncüsü - ümumi iştirak- hər kəsin qatılmasına sevinirdik, hər kəs eşidilə
bilərdi.
Hərəkatın qarşılaşdığı problem həmin bu üç əsas
ideya arasındakı münaqişədən ibarət idi. “Occupy” hərəkatında heç bir üzvlük
siyahısı yox idi. Əlbəttə ki, heç kim hərəkata “yazılmırdı” – istəyən hər kəs
ona qatıla bilərdi. Problem bunda idi ki, hərəkatın ideyalarının gələcəkdə reallaşdırılmasına
qarantiya verəcək bir şey olmadığı kimi, heç bir qeydiyyat strukturu da yox
idi. İnsanlar yalnız kiminsə konkret idayalarını təcrid etmək üçün debatlara gəlirdilər,
özləri isə bununla heç bir şey təklif etmirdilər. Və ya əksinə - insanlar
yalnız hansısa ideyanı hərəkətə gətirmək üçün gəlirdilər. Nəticədə, nizamın
olmaması və iştirakçıların dəqiq müəyyən edilməməsi (məlum deyildi kim hərəkatda
iştirak edir, kim etmir) həqiqi güclü müxalif gücün formalaşmasını olduqca çətinləşdirdi
– xüsusilə polis tərəfindən güclü təzyiqi nəzərə alsaq.
Beləliklə, əsas problem bundan ibarət idi ki, hərəkat
ilk başdan çox geniş idi. Bunun sayəsində o sürətlə böyüyə bildi, amma yalnız
eninə-səthi böyüyə bildi, bu səbəbdən də dərinləşə bilmədi. Və “Occupy” hərəkatının
təcrübəsindən çıxara biləcəyimiz əsas dərs – təşkilati strukturun vacibliyidir.
-Şərqi Avropada
və post-sovet ölkələrində ultrasağların təsirinin artması barəsində nə
düşünürsüz? Siz fikrinizcə, bu kimi tendensiyalara qarşı müqavimət göstərmək
olarmı?
-Ultrasağların təsirinin
artması gözləniləndir – sol zəif olduqda həmişə bu baş verir. Yəni, müxalif əhval-ruhiyyə
- bərabərsizliyin artmasının qəbul edilməməsi və həyat şəraitinin pisləşməsi
hardasa çıxış yolu tapmalıdır. Avropanın və post-sovet məkanının müxalif
meynstrim-partiyaları belə əhval-ruhiyyəyə özünü ifadə etmək üçün siyasi meydan
vermir.
Bunun
əvəzində onlar insanlara faktiki olaraq eynilə hakim partiyanın təklif
etdiklərini təklif edir – iqtisadi tədbirlər keçirməyi, ağır rejimdə işləməyi
təklif edir və sağa doğru çəkilməyə səbəb olur. Ən yaxşı halda, həmin
partiyalar müasir dövlətin faktiki olaraq bankirlərə və investorlara (həmin
məşhur Üçlüyə - BVF,Avropa Komissiyası, Avropa Mərkəzi Bankı) aid olması
faktının üstündən keçərək, xalqın iştirakı və demokratiya kimi anlayışlarla
oynayırlar. Radikal sağçılara yeganə müqavimət göstərmək imkanı – güclü soldur - millətçiliyi, patriarxatı, etnosentrizmi inkar
edən və onların əvəzində cəmiyyətə kapitalist sinfinə qarşı bütün zəhmətkeş
xalqın birliyini təklif edən güclü solçular.
-Marksist
baxışlara necə gəlmisiz? Bu baxışlar müasir elmi cəmiyyətdə müsbət
qarşılanırmı?
-Mən rus dilini universitetdə 1980-ci illərdə öyrənmişəm.
1984 və 1986-cı illərdə Sovet İttifaqında olmuşdum – və onda Kiyev şəhəri mənim
çox xoşuma gəlmişdi. Marksizmə elə həmin vaxtlar gəldim – bu bilavasitə rus
dilinin öyrənilməsi ilə bağlı idi. Marksizm mənə əsla ziddiyyətli gəlmədi, elə
doğru, həqiqi gəldi – amma mən başa düşürdüm ki, kapitalizm əlehinə mübarizə
çox uzun və çətin olacaq. Universitetdən sonra mən marksizmin
post-strukturalist və post-modernist tənqidləri, “qərb” marksizminin,post-marksizmin
və neo-marksizmin müxtəlif variantları ilə rastlaşdım. Bir vaxtlar bütün bu
metod və yanaşmalarla məşğul oldum, nəticədə yenidən kommunizm ideyasına
qayıdana kimi, hansı ki, mənim üçün daha çox üfiqdir, nəinki hanısısa
ortodoksiya.
Elmi birliyə gəldikdə isə, burada hər şey o qədər də
asan deyil. Bir tərəfdən, biz hər şeyi həll etmişik. Digər tərəfdən, rəqabət
var – həm işdə, həm də nəşriyyat bazarında. Bir çox elmi işlər qəbul edilmir, və
bunun siyasi motivlər üzündən olub-olmamasını söyləmək çətindir. Əvvəllər, 30
il ərzində, marksizm elmi cəmiyyətdə hörmətdən düşmüşdü – və bu dövrün
kapitalizmin triumf dövrü və Avropada sosializm təcrübəsinin yekunlaşması ilə
üst-üstə düşməsi təsadüfi deyil.
Amma kommunizm təfəkkürünü davam etdirən bir sıra
gözəl mütəfəkkirlərin (Alen Badyu,Maykl Xardt və Antonio Neqri,Frederik
Ceymison, Slavoy Jijek) cəsarəti və mətanəti sayəsində kommunizm ideyalarının
intelektual məkanı saxlandı. Həm də, Verso,Haymarket books kimi nəşriyyatlar və
ya Historical Materialism kimi jurnallar həmişə marksizmə aid işləri nəşr etməyə
imkan yaradırdı.
-Fikrinizcə, hazırda
baş verən maliyyə və iqtisadi böhranı nəzərə alsaq, bugün müasir solların
qarşısında duran əsas problemlər hansılardır?
-Məncə,
burda 2 əsas problem yer alıb:
birincisi, daim hər hansı təcili bir şeyə reaksiya verməyə meyllənmək olmaz, yəni,
yalnız bugünkü günlə düşünmək olmaz. ABŞ-da, misal üçün, bu mənada, siyasət
yalnız hər hansı bir şeyə reaksiya verməkdir. Siyasi xadimlər yalnız fövqəladə
vəziyyət terminləri və böhranlara təcili münasibət bildirməyin vacibliyi üzərində
fikirləşirlər. Əgər sol diqqəti yalnız böhranlara cəlb etsə, bu halda biz həmin
“fövqəladə” fikri təkrarlamalı olacıq.
Bugün qarşımızda dayanan əsas məsələ - sistemli şəkildə
və uzunmüddətli perspektivdə fikirləşməkdir. Tutaq ki, Pol Rayan ( o 2012-ci il
seçkilərində vitse-prezident vəzifəsinə namizəd idi) kimi qatı respublikaçının
federal büdcənin ixtisarı ilə bağlı on il qabağa yazılmış planı var. Onun planı
bütün sosial proqramların ləğvini və eyni zamanda da dövlətin güc
strukturlarının qüvvətləndirilməsini nəzərdə tutur. Sollar daha geniş sistemli
şəkildə düşünməlidirlər. Və məsələ bundadır ki, solların 10 illik planı necə
olmalıdır?
Müasir sollar qarşısında dayanan ikinci problem – təşkilatdır.
Təşkilat hər şeydir. Əgər biz ayrılıqda hərəkət etməyə davam etsək, yalnız öz
adımızdan çıxış etsək,yalnız lokal qruplar səviyyəsində aktivlik göstərsək, elə
zəif və bölünmüş olaraq da qalacıq.
-Müasir qlobal həmkarlar
ittifaqları və sol hərəkatın potensialı haqqında nə düşünürsüz?
-Hazırda ABŞ-da həmkarlar ittifaqları hərəkatları
çox zəifdir. Bugün son 80 il ərzində Həmkarlar ittifaqlarına üzvlük səviyyəsinin
ən aşağı göstəricilərinə sahibik. Həmkarlar ittifaqlarına sistematik olaraq hücumlar
olurdu, bu yaxınlarda dövlət tərəfindən avtomobil şirkətlərinə ayrılmış maliyyə
yardımı paketi isə, həmkarlar ittifaqları hərəkatlarının ürəyinə bıçaq sancması
oldu ( amerika avtomobil konsernlərinə dövlət tərəfindən kredit ayrılması şərtlərindən
biri işçilərin əmək haqqlarının azaldılması idi).
Keçən il fast-food şəbəkəsi işçilərinin təşkilatını
təmsil edən, bizim üçün xüsusilə maraqlı olan hərəkat yayılmağa başladı. Təşkilatçilar orada mini
“flesh”-tətillər taktikasından istifadə edirlər ki, bu da işçilərə əmək
haqqlarının az hissəsini itirməklə tətil etmək imkanı verir.Hələlik bu hərəkatın
nə nəticə verəcəyi haqda bir şey demək olmaz: bu “tətil etmədən tətil etmək”
imkanıdır yoxsa həqiqətən proqressiv taktikadır? Çin işçiləri də getdikcə daha
mübariz əhval-ruhiyyəli olurlar, və ümid edirəm ki, onların mübarizəsi davam edəcək
və güclənəcək.
-Sosial medianın
inkişafı kapitalizm sisteminə münasibətin dəyişilməsinə necə təsir etdi?
-Sosial media bizi kapitalizmə daha sıx bağlamağa
kömək edən vasitə oldu – insanlar özlərinə i-phone istəyirlər. Solların problemi
bundadır ki, onlardan çoxu güman edirdi ki, sosial media inqilab üçün alət
olacaq – sanki, yalnız radikal sollar İnternetdən istifadə edir. Hesab edirəm
ki, bu şəkildə düşünmək sollar üçün çox zərərlidir, çünki, bu halda onlar sanki
daha fundamental şeylər, xüsusilə, bu zaman bizim fəaliyyətimizin istənilən
halda kommunikativ kapitalizm daxilində qurulması haqda unudurlar. Google gəlir
qazanır. Facebook gəlir qazanır – sollar isə 350 nəfər insanın öz
“radikallığını” statusları bəyənməklə bildirdiyi hər hansı bir yeni səhifə
yaradır.
Bununla belə, yenə də bu setlərdə kapitalizm
daxilində kapitalizmə qarşı hərəkət edən ümumini (commons) yaradaraq istifadə
olunmalı olan potensial da var.Məsələn, “BKontakte” seti kitablarda olan
intelektual ümumi dəyərləri yaymaqda çox gözəl kömək olur.
-Bəs sizin üçün
“ümumi” (commons) konsepsiyasının özü nəyi ifadə edir?
-“Ümumi” (commons) hər hansı bir vacib, amma məhdud
həcmdə olan resurs bildirir. Başqa sözlə, “ümumi” (commons)- elə bir şeydir ki,
hər hansı mənfi təsirlər olmadan hər kəs istədiyi qədər istifadə və sərf edə
bilməz. Bizim ona olan münasibətimizi hər hansı şəkildə nizama salmaq lazımdır.
“Ümumi”yə (commons) misal olaraq, incəsənəti, torpağı və ya suyu göstərə bilərik.
Hər şeyi bazar dəyərinə malik olan və bazarlıqda daha çox qiymət verənə satmaq
üçün əmtəəyə çevirən kapitalizmə müqavimət göstərmək üçün diqqəti “ümumi”nin
(commons) konsepsiyasına cəkmək lazımdır. Biz diqqətimizi “ümumi”də cəmlədikdə,
bununla bazar məntiqindən çıxarmaq istədiyimiz sahələri müəyyənləşdiririk.
Həmin “ümuminin” konsepsiyası ilə sıx bağlı olan
digər “ümumi” konsepsiya da var – hansı ki, əksinə, resursların çatışmazlığı ilə
deyil, onların artıqlığı ilə xarakterizə olunur.
Misal üçün, rəqəmsal kütlə-mediası məhsulları, dil,
kommunikasiya, hiss, zibil – bütün bunları “ümumi” (commons) saymaq olar. Və
bütün bunların “ümumi” olması faktı, həm müsbət (mülkiyyət konsepsiyasının məhdudluğunu
göstərir), həm də mənfi potensiala (rəqəmsal məhsulların həcmi qeyri-məhdud
olsa da, zaman məhduddur; və ya həmin zibil qeyri-məhdud miqyasda toplana bilər,
amma bununla belə onu yığmağa yer yoxdur) malikdir. “Ümuminin” bu hər iki
konsepsiyası əsasında biz XXI əsr kommunizminin konsepsiyasını bərpa edə bilərik.
-Sinfi mübarizə
konsepsiyası haqda nə düşünürsüz? Bizim dövrdə o aktualdirmi?
-Şübhəsiz. O çox vacib məna kəsb edir. Onsuz kapitalist
sinfin hökmranlığını göstərə bilmərik. Amma burada siniflərin sadələşdirilmiş,
empirik dərk edilməsinə yönəlmək lazım deyil. Mübarizə sinifləri yaradır. Necə
ki, misal üçün, 1970-ci illərin sonunda kapitalist sinfin yaşadığı yüksəliş,
işçi sinfin çoxalmasına – daha çox insanın proletarlaşmasına səbəb oldu.
Bununla belə, onların əmək haqqlarının səviyyəsinin aşağı düşməsi hələ tez-tez
onları işdən və əmək haqqından daha asılı vəziyyətə salan kredit borcları ilə
tamamlanır. Onların həyat keyfiyyətinin yaxşılaşması imkanı isə buna paralel
olaraq azalır.
-Siz post-sovet
ölkələrində olmusuz. Bu sizin baxışlarınıza hər hansı bir şəkildə təsir edibmi?
-Məni xüsusilə o heyrətləndirdi ki, nə ABŞ, nə Britaniya, nə də digər
qərb ölkələri sosializm sınağının verdiyi təcrübə əsasında öyrənməyə heç cəhd
belə etmirlər. Sanki eqalitar cəmiyyətin qurulması üçün bütün cəhdlərin təcrübəsini
yaddaşlardan silmək üçün düşünülmüş şəkildə bütün mümkün tədbirlərə əl atılır.
Artıq post-sovet ölkələrində böyük miqyaslı kapitalizm və bir tərəfin azğın
oğurluğuna,digər tərəfin isə yoxsullaşmasına gətirib çıxaran özəlləşdirmə
hakimdir, bununla belə sosializm sistemində olan yaxşı şeylərin saxlanması üçün
heç bir cəhd edilməmişdir. Kapitalizm bu ölkələri tamamilə fəth edib (həm
maddi, həm də ideoloji şəkildə) – özü də demokratiya adına fəth edib.
Amma ki, bütün sosializm təcrübəsinin tarixini silmək cəhdləri nə
üçündür? Düşünürəm ki, bu kapitalizmin xalq qarşısında böyük qorxusu üzündən
baş verir. Buna görə tez bir zamanda insanları ucuz konfetlərlə ələ almaq, əslində
nə baş verdiyini dərk etməmiş onları bölmək və ya yeni siyasi sınaqlara
başlamaq cəhdlərinə başlanılıb. Məhz
buna görə də tarixi faktları, dəlilləri, arxiv məlumatlarını toplamaq və
sistemləşdirmək üzərində işləmək və suallara cavab verməyə çalışmaq lazımdır:
sosializm sınağı zamanı nələr işlədi və niyə işlədi? Sonra problemlər hardan
yarandı? Axı “Soyuq müharibə” tarixin təhrif olunmasına səbəb oldu.
-Neoliberal
kapitalizmə müqavimət göstərməyə çalışan tələbələrimizə və sol aktivistlərimizə
nə demək istərdiz?
-Təşkilatlanın. Birlikdə- kollektiv halda – siz
güclüsüz. Kommunizm irsindən dərs alın. Bugün dəbdə olan, kapitalizm
individualizminin sadəcə başqa forması olan anarxizm ritorikasına aldanmayın.
-Bizim dünyanı
10,20 və ya 50 il sonra təsəvvür edə bilərsiz? Siz onu necə təsəvvür edirsiz?
-Bilirsiz, Buşun hakimiyyətinin əvvəlində,
xatırlayıram ki, mən təəssüflənirdim ki, bundan sonra hər şey ancaq pis olacaq.
Amma mən heç təsəvvür etmirdim ki, nə qədər pis olacaq. Reallıq mənim gözləntilərimdən
daha pis oldu: Quantanamo-da məhbuslar üçün düşərgə,əsassız həbslər, cəza təcrübəsi,
polis dövləti, sosial bərabərsizliyin birdən böyüməsi, baza sosial
infrastrukturların kollapsı. Bütün eyni şeylər Obamaya da aiddir – mən bilirdim
ki, o liberal və inkişafın tərəfdarı deyil, amma mən heç ağlıma da gətirməzdim
ki, o “nəhəng bankların prezidenti”, “Goldmen-Saks-ın xilaskarı” və bizim ən
populyar və uğurlu sosial sığorta proqramını azaldan prezident olacaq.
Mən 1968-ci ildən amerika solunun inkişafının ən
heyranedici nümunəasi olan “Occupy Wall-Street” hərəkatının yaranacağını da
qabaqcadan görmürdüm. Odur ki, görünür, vəziyyət ümumilikdə pisləşir, amma yeni
imkanlar da yaranır.
Güman edirəm, bu tendensiya davam edəcək. Bərabərsizlik
artacaq, sollar isə daha güclü və eyni zamanda da dəyişən şərtlərə asanlıqla
uyğunlaşa bilən yeni qlobal kommunist partiyasını yaradacaq,əvvəlkilərdən daha
güclü və tez uyuşan. Yeni Kommunist Beynəlmiləli
elə bir kontr-gücə çevrilə biləcək ki, BVF,Dünya Bankı, Avropa Mərkəzi Bankı və
digər analoji strukturlarla bərabər mübarizə apara biləcək. O bütün dünya işçilərini
və işsizlərini birləşdirəcək, və onun kollektiv gücü real olaraq və hər yerdə
hiss olunacaq. Mao-nun sözlərini başqa şəkildə desək: hər yerdə xaos hökm sürəcək,
deməli vəziyyət əla olacaq.
Dmitriy Kolesnik
Tərcümə Günel Muradova
Комментариев нет:
Отправить комментарий