Qərb kəndliləri 30-cu illərdə necə yaşayırdılar?

                          Sahədə yaşayan 9 nəfərdən ibarət ailənin valideynləri, ABŞ,Tenessi, 1935-ci il

Bəlkə sovet kolxozçularının yaşayışını beynimizdə hər hansı qeyri-adi abstrakt idealla, 10 il sonra başqa şəraitdə yaşayan insanların həyatı ilə müqayisə etməyək, müqayisə üçün stalin kolxozçularının yaşadığı dövrü  götürək. Onları müəyyən istisnalarla məsələn, Şimali Amerikanın – ABŞ və Kanadanın kənd sakinlərinin həmin illərdə yaşadığı reallıqla müqayisə etmək olar.Bu dövlətlər qərbin ən zəngin dövlətlərindən, kənd təsərrüfatı sahəsində dünya liderlərindən biri, reallığı alternativ şəkildə dərk edən vətəndaşlar üçün “demokratiya”,”insan haqqları”, “azad bazar” və s. nümunəsidirlər. Bu ölkələr SSRİ ilə müqayisədə böyük foraya malik olublar  -  onlar 70 ildən çox vaxt ərzində sənayeləşmə aparıblar, çox onilliklər ərzində öz ərazilərində müharibə görməyiblər, o zaman onların sərhədlərində düşmən qoşunları yığılmayıb, aqrar cəhətdən əhali çoxluğu olmayıb, xüsusilə Kanadada. Bütün bunlardan əlavə Şimali Amerika ölkələrinin Rusiya qarşısında böyük təbii üstünlüyü var – iqlim.İqlim hətta Kanadanın kənd təsərrüfatı rayonlarında Rusiyada olduğundan daha mülayimdir və əkinçilik üçün şərait daha yaxşıdır. Kanadada şimal sayıldığı əhalinin sıx məskunlaşdığı enliklər, Rusiyada cənub sayılır, amerika düzənlikləri isə rus çöllərindən daha rütubətlidir.

                                                   Yardar ailəsi. ABŞ, Arkanzas 1935-ci il.

ABŞ-ın cənub ştatlarında subtropik iqlim şəraitində fermerlər ildə 3 dəfə məhsul toplayırlar. Qış üçün heç bir ot tədarükünə və bunun üçün torpaq istifadəsinə ehtiyac yoxdur, sadəcə heyvanı sahəyə ötür – bununla da iş bitdi.“Gün il yedizdirdiyi” halda, isti ərazilərdə yaşayan fermerlərin hər şeyi iki həftəyə əkmək,bütün işləri dünyada ən qısa veqetasiya müddətinə sığışdırmaq, sonra yağışlar, şaxta  və qar başlayana kimi tez toplamaq üçün əldən-ayaqdan getmələrinə ehtiyac yoxdur. Ev tikmək üçün taxtadan qutu götürüb-qoymaq kifayətdir, onu praktik olaraq isitməyə də ehtiyac yoxdur. Rusiyanın iqlimi ilə müqayisədə cənnətdir. Bir də kapitalizm, bazar, “demokratiya” və “ iki və daha artıq namizəddən birini seçmək”. Maraqlıdır, həmin illərdə belə bərəkətli yerlərdə necə yaşayırdılar? Təəccüblüdür ki, çox pis yaşayırdılar.

                             Doroteya  Laundj.ABŞ, 1936-cı il. Yeddi uşaq anası. ( Digər adı – qaçqın-ana)

Fotoqrafın (Doroteya Laundj) bu şəklə verdiyi şərh:” Bu qadının 32 yaşı var, onlar şaxtalardan sonra sahədə  qalmış tərəvəzlərlə və uşaqların öldürə bildikləri quşlarla qidalanırlar, onlar çadırda yaşayırdılar. Uşaqlara yemək almaq üçün çadırı satmalı oldular.” Cəmi, minimum 4 milyon belə“miqrant”, necə ki, rəsmi olaraq nəvazişlə adlandırırlar,vardı.

Maraqlıdır ki, hamıya məlum faktdır ki, 1930-cu ildə ABŞ fermalarının yalnız 13%-də elektrik enerjisi vardı. Elektrikləşdirmə haqqında dövlət aktı yalnız 1936-cı ildə yaradılmışdı. Ruzvelt hökuməti əl-ayağa düşməli oldu, nədənsə bazar və xüsusi mülkiyyətözü heç nəyi həll edə bilmədi.

                                        Amerikan fermer-yoxsulunun ailəsi, 30-cu illər

                                                

Hətta ensiklopediyalarda da qeyd olunduğu kimi, Böyük Depressiya Dövrü amerikan kanada fermerləri üçün – “dəhşətli əziyyətlər” dövrüdür.

Fermer ailəsi. "İnsanlar inanılmaz yoxsulluq vəziyyətində yaşayırdılar." ABŞ, Oklaxoma 1936

30-cu illərin əvvəllərində ABŞ-da quraqlıq idi və bu amerika kəndlilərinə, onların dili ilə desək – fermerlərə, çox pis təsir etdi. Müqayisə üçün – 30-cu illərin ortalarında SSRİ-də də güclü quraqlıq var idi və iqlimə baxmayaraq, nəinki heç bir fəlakət baş vermədi - ölkə dünyada ən sürətli  templərlə inkişaf etməyə başladı. Amma quraqlıqdan başqa amerika kəndliləri üçün daha ciddi müsibət baş verdi – ərzaq mallarına qiymətin aşağı düşməsi. Sadəcə Böyük Depressiya üzündən ABŞ əhalisi kasıblaşdı və daha az yeməyə başladı. Hökumət və banklar fermerlərdən əkini təcili olaraq azaltmağı və artıq ərzağı məhv etməyi tələb edirdi. Bir neçə il sonra (1933-cü ildə) həmin Ruzvelt hökuməti  “Yeni kurs”çərçivəsində kəndtəsərrüfatı istehsalında “düzəlişlər haqqında” qərar («AgriculturalAdjustmentAct1933») qəbul etdi, hansı ki, əkini ixtisara salan, taxılı torpaqda gizlədən və s. fermerlərə ödəniş qaydalarını təyin edirdi.Heyrətləndiricidir, deyilmi? Həmin zamanda ölkədə on milyonlarla insan aclıq çəkirdi, minimum yüz minlərlə insan aclıqda və lazımı qədər qida qəbul etməməkdən ölürdü, bunların yanında isə, mühafizə altında ərzaq məhv edilirdi.

Steynbek bunun necə baş verdiyini söyləyir: “ Vaqonlarla apelsinlər torpağa tökülürdü. İnsanlar bir neçə mil yol gedirdilər ki, atılmış meyvələri yığsınlar, amma bu tamamilə yol verilməzdir... Milyonlarla ac meyvələrə ehtiyac duyur, qızılı apelsin dağlarına isə kerosin tökürlər... Paravozlardakıkofeni yandırın. Qarğıdalıları odun əvəzinə yandırın – o daha çox isti verir. Kartofları çaylara tökün və sahil boyunca mühafizəçilər yerləşdirin, yoxsa aclar hamısını yığacaqlar. Donuzları kəsin və əti torpağa basırın, və qoyun torpaq çürüntü ilə qidalansın.

Bu elə bir cinayətdir ki, buna ad vermək mümkün deyil. Bu elə bir dərddir ki, bunu heç bir göz yaşı ilə dəyişmək mümkün deyil. İnsanlar əllərində torla gələrək çaydan kartofları tuturlar, amma mühafizəçilər onları qovurlar... kəsilən və xəndəklərdə üzəri əhənglə örtülən donuzların səsini eşidirlər, üfunətli şirənin yuxarıdan aşağı sürüşdüyü apelsin dağlarına baxırlar; və insanların gözündə məğlubiyyət var; acların gözündə qəzəb böyüyür...”

Və xarakterik olan budur ki, bu aclıq məhz insan tərəfindən törədildiyi halda heç kim “insan əli ilə yaradılmış aclıq” haqda danışmağa cəsarət etmir. Heç kim “ cinayətkar qeyri-insani rejim”, “ qeyri-effektiv iqtisadiyyat” haqqında səs-küy salmır, amma məhz belə idi.

Ümidsizlik. Sahədə yaşayan uşaqlar, ABŞ, 1935-ci il

Orada daha bir bəlanın  və torpağın kütləvi yararsızlaşmasının  səbəbi vəhşi istismardır. Əkin olmadığından yarasızlaşmış  torpaqları külək sovurmağa başladı. Fermerlər düz 4 nəsil boyunca  “bizdən sonra nə  olursa-olsun, lap dünya dağılsın.” prinsipi, kapitalizm üçün adi olan bir prinsip ilə torpaqdan hər şeyi sordular. Bugün həyatın sənə bəxş etdiyi hər şeyi mənimsə, sabahı fikirləşmə, bu gələcək nəsillərin problemidir, qoy onlar özləri bunun fikrini çəksin. SSRİ-ni dağıdarkən bizə dedilər ki, əgər torpaq kəndliyə məxsus olsa, o torpağın qayğısına qalacaq. Amma torpağın katastrofik şəkildə yararsızlaşması ABŞ-da baş verdi, SSRİ-də deyil. Təcrübə göstərdi ki,  ən yaxşı torpağın qeydinə qalan planlı iqtisadiyyat və cəmiyyəti düşünən insandır, eqoizmdən kor olmuş axmaq dardüşüncəli sahibkar  yox.

Xüsusi mülkiyyət və “demokratiya” dövründən cəmi 3 il keçdi ki, sahibkar fermerlər  və yerli hökumət  hərəkət etməyə başladılar və cəmi bir ildən sonra (1934-cü ildə)  eroziyaya səbəb olan fəaliyyətləri  məhdudlaşdıran və  tarlaların yerinə  çəmənlik  yaratmaq üçün  ştat hakimiyyətinə  vəsait ayırmağa imkan verən ilk qanunverici  qərar, yəni “Otlaqlar haqqında qərar”  nəşr olundu. Düzdür, bu vaxt ərzində dünyada 20% fermerin etiraz etdiyinə baxmayaraq, o zaman ABŞ əhalisinin üçdə biri kəndlərdə yaşayırdı. Fermerlərin əksəriyyəti banklara borclandılar  və “bazarın görünməz əli” siyahıya daxil olmayanları məhv etməyə başladı. Silahlanmış “bank agentləri” , daha doğrusu, işə götürülmüş quldurlar və “mühafizə agentlikləri”  fermerləri evlərindən çölə ataraq Şimali Amerika çöllərini dolaşırdılar.

ABŞ, 1930-cu illər. Var-yoxdan çıxmış fermer ailəsi öz torpağında baş götürüb hara gəldi gedir.

                                                   Müflis olmuş fermanın satışı. ABŞ 1933

ABŞ-da 30-cu illərdə aclıqdan nə qədər insan öldüyünü gizlədirlər. Ən ağır il olan 1932-ci il üçün statistik məlumatlar məhv edilmişdir, rəsmi olaraq, guya həmin dövr üçün hesabatlar “tərtib edilməyib”. Aydın görünür ki, 30-cu illərdə ABŞ-da milyonlarla insan ölmüşdür. Yaşa və cinsə görə piramidanın analizləri 5-7 milyon insanın demoqrafik  uçurumunu göstərir, bunların isə çox hissəsini, aclıqda olduğu kimi, uşaqlar təşkil edir. Amma bunlar dolayı qiymətlərdir, həqiqi məlumatlar gizlədilir.

ABŞ-da bu faciə haqda söhbət açanlara məhkəmədən kənar divan tuturdular, 60-cı illərə kimi “kommunist agentlər” və “sovet şpionları” kimi türmələrə salırdılar.

Ən ağır il olan 1932-ci ildə ABŞ-da ailələrin 25%-dən çoxunun heç bir gəlir mənbəyi yox idi. Adam soruşmaq istəyir: “Bəs kolxoz haqqında bizə nə deyirdilər?”20 % təşkil edən ən kasıb kolxozlarda insanların gəliri olduğu zaman, hələ onların daha çox uğur qazanmış qardaşlarını demirəm, dünyanın ən zəngin ölkəsinin əhalisinin ¼-i tamamilə yoxsulluq içərisindədir. Amma sən demə SSRİ-də şərait cəhənnəm imiş, ABŞ-da isə sadəcə təbii çətinliklər olub.

                                                        Yoxsul ailəsi, ABŞ, 30-cu illər

On milyonlarla müflisləşmiş ümidsiz insan digər rayonlara qaçırdılar, düşünürdülər ki, orada yaşamaq daha asandır. Həmin dövrə qədər çoz az əhali sıxlığına malik olan Kaliforniya bu şəkildə insanlar tərəfindən məskunlaşdırıldı. Kimin bəxti gətirirdi daxmalarda və ya xeyriyyəçilik yataqxanalarında yaşayırdı, kimin bəxti az gətiridi çadırlarda, bəxti gətirməyənlər isə küçədə yaşayırdı. Uşaqlar milçək kimi soyuqdan donurdular. Valideynləri aclıqdan və xəstəlikdən ölən və ya uşaqlarını daha bəsləyə bilməyən minlərlə 13-14 yaşlı uşaqlar  təsadüfi iş üstündə dava edərək, dilənərək,oğurluqla məşğul olaraq, xəbərsiz ölərək və itkin düşərək əmtəə vaqonlarının üzərində illərlə ölkəni gəzirdilər.

Evsiz ailə istənilən iş axtarışında əmtəə qatarları üzərində səyahət edir. Onların bütün mülkiyyəti yanlarındadır. ABŞ 30-cu illər.

Həmin illər Amerikada “böyük Mak-ın” xırtıltısı bax belə idi.

O zaman SSRİ-də pulsuz tibbi təminat və təhsil vardı. “Demokratiya məşəli”ndə hər şey sadə və bazar sayağıdır: uşağının sağ qalmasını istəyirsən- ödə. Yeri gəlmişkən,maraqlıdır, həmin amerikan kəndlilərinin uşaqlarının təhsili vardımı? Onlardan neçəsi professor,akademik,həkim,general, böyük dövlət xadimi oldu? Doğrudanmı heç biri? SSRİ-də belə hadisələri saymaqla qurtarmaq olmaz.

                              Ümidsizlik. Pulsuzluq. Aclıqdan qaçqınlar düşərgəsi. ABŞ,Kaliforniya 1937

Həmin vaxt Sovet Dövləti xalq enerjisindən və entuziazmından coşduğu halda, Amerikanı və bütün Qərb dünyasını ümidsizlik və çarəsizlik hissi bürümüşdü. Bu stalin təbliğatının uydurmaları deyil,  hətta amerikalılar da özləri haqda bunu açıq şəkildə yazırlar.

                                     Evsizlər kiçik dəmiryol stansiyasında gecələyirlər. ABŞ, 30-cu illər

Mən ABŞ və Kanadada Böyük Depressiya Aclığını yaşamış insanlarla şəxsən ünsiyyətdə olmuşam. Onlar bu illərdə aclıqdan, lazımı qədər yeməməkdən və xəstəlikdən xeyli sayda tanışlarının və qohumlarının öldüyü haqda xəbər verirlər. İnsanlar əmtəə qatarlarınıın üzərində getməyə çalışaraq, çarəsiz halda ölkəyə səpələnmişdilər. Polislər onları tuturdular və vəhşicəsinə döyürdülər, sonra türmədə yemək verməmək üçün onları məntəqəyə aparmamağa çalışırdılar. Maykl Lukas “Karpat dağlarından Kanadaya” kitabında xatırlayır ki,  polis aclıqdan taqətdən düşmüş insanları çox vaxt ölənə kimi döyürdü. “Demokratiyanın dayağında” və buna görə heç kim məsuliyyət daşımırdı. Çox insan qatarın damından yıxılmışdı və yerindəcə şikəst olmuşdu və ya öz ölümünü qatarın təkərləri altında tapmışdı, çoxu qışda şimal ştatlarında və Kanadada soyuqdan donub ölmüşdü. Çox vaxt onları heç qəbiristanlığa kimi aparmırdılar, elə yaxınlıqdaca basdırırdılar. Nə qədər belə bədbəxtin öldüyünü heç kim bilmir.

                              Əmtəə qatarlarının damında istənilən iş axtarışında. ABŞ 1933

“Qırmızıdərililərin” və neqrlərin vəziyyəti daha qorxunc idi. Neqrlər arasında işsizlik 66% təşkil edirdi, neqrlərin  2/3 -i işsiz idi. Tanrı bilir, onda nə qədər qaradərili ölmüşdü, onları heç kim saymamışdı.

                                             Əmək düşərgəsində "ictimai işlərdə". ABŞ, 1934 

Əmək düşərgəsində iş.ABŞ 1934

  

Ruzveltin “Yeni kurs” tədbirlərinin tətbiqindən sonra işlə təmin edilə bilinməyən işsizləri kütləvi halda əmək düşərglərinə tikanlı məftillərin arxasına qovdular. Törətdikləri cinayətlərə görə məhkəmələr  tərəfindən məhkum edilmiş QULAQ məhbuslarından fərqli olaraq, əmək düşərgələrinin məhbusları heç bir cinayət törətməmişdilər. İnsan hüquqlarından və prezumpsiyadan filandan danışan kim idi? Yeri gəlmişkən, sənaye üçün müəyyən  edilmiş qiymətləndirmə üzrə əmək haqqı alan QULAQ məhbuslarından fərqli olaraq, onlar adətən heç bir maaş almırdılar.

                Pulsuz şorba yalnız aclıq çəkən uşaqlar üçündür, kənd sahəsi, ABŞ, 30-cu illər

İri şəhərlərdəki xeyriyyə təşkilatları 30-cu illərin əvvəllərindən çarəsizlər üçün pulsuz şorba paylamağa başladılar. Çox vaxt növbələr kilometrlərlə uzanırdı, hamıya kifayət etmirdi. Bu pulsuz yeməkxanalar çox vaxt insanları aclıqdan xilas edən yeganə şey idi. Şorbanı heç də yalnız insansevərlikdən paylamırdılar, az sonra məlum oldu ki, insana bir boşqab şorba vermək, ümidsiz insanın oğurluq və ya talan edərək yaratdığı problemlərlə üzləşməkdən daha asandır.

                                                      Pulsuz şorba növbəsi, ABŞ 1936

                                         Aclığın və ümidsizliyin siması. Pulsuz şorba, ABŞ 1930

 Amerikalilar bütün bunlara necə yanaşırlar? Çox sadə - “Biz bütün bunlardan keçdik güclü olduq!” On ildən çox ümidsizlik,axmaqlıq,aclıq,müflislik və durğunluq – fəxr etmək və quruluşun stabilliyinin sübutu üçün əsasdır. Nədənsə, SSRİ olayında daha pis başlanğıc şərtlərlə ilk bir neçə ilin çətinliyi cəhənnəm, kainat faciəsi və“qeyri-effektiv” quruluş mövzusu üçün isterikadır. Aydındır ki, bunun həqiqətə aidiyyatı yoxdur, insanların psixikası ilə şərəfsiz şəkildə manipulyasiya etməkdir

                                               30-cu illərdə Polşada kasıbların xarabalıqları 

Həmin illərdə digər  dövlətlərin də problemləri vardımı? Nə qədər istəyirsiz. Bundan başqa, “azad bazarı”,”demokratiyası” və digər şeyləri olan xeyli sayda ölkələr var ki, kəndliləri həmişə acınacaqlı halda yaşayırlar. Yeri gəlmişkən, həmin dövrdə meksikalı kəndlilər necə yaşayırdılar? Onlarda kolxoz, Stalin olmadığı üçün firavan yaşayırdılar? Amma yəqin ki, hər kəsin bildiyi kimi meksika kəndlilərinin yoxsulluğu fantastik dərəcədədir, “azad bazar” şəraitində müftə yaşayırdılar və yaşayırlar. Yəni, hətta əsrarəngiz iqlim belə kifayət deyil, düzgün sosial sistem lazımdır. Həmin illərdə kəndlilər digər ölkələrdə də çox kasıb yaşayırdılar. İngiltərədə,Fransada, İrlandıyada çox pis yaşayırdılar. 30-cu illərdə Polşada həqiqi aclıq var idi, xeyli insan ölmüşdü. Yeri gəlmişkən, o vaxtki Qərbi Ukrayna sakinlərinin müasir nəsilləribunda xüsusilə Sovet Hakimiyyətinin bilavasitə kütlüyünü günahlandıraraq, 30-cu illərin əvvəllərində aclıq yaşamış qohumlarının söylədiklərini qəzəblə xatırlayırlar. Amma həmin vaxtlar Qərbi Ukrayna SSRİ-yə aid deyildi, ABŞ-da olduğu kimi pulsuz şorbanın heç də hamıya paylanmadığı Polşaya aid idi.

                                                     Aclara şorba paylanması. Polşa, 1932

Mixail Şaturin İsrail, oradakı kəndlilərin necə yaşaması və hətta 30-cu illərdə deyil, müharibədən sonrakı firavan illərdə kapitalizm şəraitində kəndlilərin həyatı haqda yaxşı yazmışdı. “ “Yenidənqurma” zamanı və sonralar “pis” sovet kolxozları və “yaxşı” israil kənd təsərrüfatı kommunaları haqda çox şeylər söylədilər. Bu kommunalar əlverişli iqlim şəraitində qurulurdu, amma ilk illər orada həyat çox ağır idi. “Könüllü üzv olmaq” haqda yalanlara baxmayaraq, kommuna üzvləri özləri etiraf edirdilər ki, onların çoxunu ora daxil olmağa İsrailin ilk illərinin aclığı məcbur etmişdi. Hamının həsrət çəkdiyi ölkədə aclıq olmuşdu, amma elə bil Stalin orada olmamışdı. İctimailəşdirilmənin kolxozlarda olduğundan da yüksək dərəcədə olması “yəhudilərin hamısının qardaş olduğuna” görə deyil, ağır zamanların nəticəsidir. Görünür, ümumiyyətlə, ictimailəşmə dərəcəsi məlum həddə qədər heç də ideologiya tərəfindən diktə edilmir, həyat şəraitinin çətinlikləri ilə mütənasibdir. Amma İsrail olayında nədənsə heç kim “israil kommunası köləliyi” barəsində ulamır. Amma orada nizam belə idi: əgər kommuna üzvünə varlı bir amerikan dayısı gödəkcə göndərirdisə, o zaman həmin kommuna üzvü ona ildə 2 dəfə çatmalı olan canlığı almırdı, əgər kimsə miras qəbul etsəydi, onu birbaşa ümumi qazana verirdi. Təsəvvür edirsiz, əgər kolxozçular aldıqları mirası kooperativə versəydilər nə isterikalar dolaşardı. İsrail kommunalarına gəldikdə isə - hər şey belə olmalı idi. Bu kommunlardakı həyat şəraitini “yaxşı reklam edilmiş” amerikan fermaları ilə müqayisə etmək ( amma iqlim şərtləti belə müqayisəyə imkan verərdi) və “doğma sionist dövlətindən” eynisini tələb etmək  heç bir axmağın ağlına gəlməyib. Əksinə, belə bir lətifə geniş yayılmışdı:

Amerikan fermeri və İsrail kommunasının üzvü rastlaşır. Fermer deyir:

-Mən səhər avtomobilimə minirəmsə, torpağımın digər ucuna ancaq axşama gedib çatıram.

Kommuna üzvü cavab verir:

-hə, bizdə də belə avtomobillər çoxdur.

Amerikan fermerler idemişkən. Mən tez-tez kanada  fermalarında olurdum, mənim orada tanışlarım çox idi. Varlılıq dərəcəsinə görəfermalar çox  müxtəlifdir. Fermer statusunun özü baş ağrısından başqa heç nəyə qarantiya vermir. Fermerin ən böyük üstünlüyü – yaxşı evdə yaşamasıdır, çünki, bu ev öz torpağında və adətən öz ailənin gücü hesabına qurulur. Şəhərdə sənin özünə ev tikməyinə imkan verməyəcəklər ki, inşaatçı lisenziyan yoxdur. Ona görə banklara soyğunçu ipoteka ödəmək lazım deyil. Bununla belə, köhnə taxta evciklərdə yaşayan ailələrdə var. Kanada fermalarında isti sortirlər bir neçə onillik əvvəl yaranmışdır, əvvəllər belə rahatçılıq haqda heç nə eşitməmişdilər. İndi əkinçilik risklərinin dövlət sığortası sistemi yaranıb (əvvəl bu haqda heç söz də gəzmirdi), amma fermerlər mənə izah etdilərki, ən pisi – orta məhsuldur, çünki, buna heç bir kompensasiya düşmür, amma banklara kredit və vergi ödəmək vacibdir. Və bütün bunlar indi, 21-ci əsrdə olur, 70-80 il əvvəl isə hər şey başqa cür idi.

İlk kolxuzçuların həyat şəraitini fermerlərin həyat şəraiti ilə yox,həmin 20-30-cu illərin ABŞ-ın kənd təsərrüfatı işçilərinin həyat şəraiti ilə müqayisə etmək lazım idi. Yəni, bizim dildə desək, muzdurların. Amerika tədqiqatçı Keri Mak-Vilyamsın amerikan “kənd idilliyası” haqqında xarakterik “Çətin vəziyyətdə olan Yer” adlı nadir kitabı əlimə keçmişdi. O, rus dilinə tərcümə edilmişdi. Kitab tamamilə elmi kitab idi, amerikan rəsmi sənədləri və hökumət hesabatları əsasında yazılmışdı. Kitabda müəllifin kommunist ideologiyası haqda heç bir iz tapmadım. Bəs ilk kolxozların yarandığı dövrdə həmin “amerikan fermer cənnəti” necə görünürdü?

-“Minlərlə “keçi rançosu” adlandırılan komalar, yəni keçi otarmaq üçün az da olsa yararlı torpağı olan fermalar yaranır. Evciklərin çoxunun heç bir şəraiti yoxdur. Yeşiklər, taburetlər və skamyalar stulu əvəz edirlər. Bu yoxsulluğun açıq yara kimi görünən həddidir. Belə şəraitdə infeksion xəstəliklər geniş yayılmışdır. Tibbi xidmət demək olar ki, tamamilə yoxdur. Ara həkimliyi inkişaf edir.”

Ümumiyyətlə bu kitabda ABŞ-ın kənd həyatı haqda çox maraqlı faktlar var. Təəssüf ki, 1949-cu ildən onu heç kim nəşr etməyib…

Nəticə aydındır – həmin illər kolxozlardakı həyat şəraitinin səviyyəsində misli görünməmiş heç nə yox idi. Yeni işin təşkilində hər yerdə və həmişə olduğu kimi qanunauyğun çətinliklər vardı. Bu çətinliklər uğurla ram edilmişdi.

Pavel  Krasnov

Tərcümə  Günel Muradova