Qızıl

1947-ci ildə rublun qızıl tərkibi 0,222168 qr təmiz qızıla bərabər idi. 1961-cil ildən etibarən qiymətlərin yeni ölçüsü tətbiq olunmağa başladı, köhnə pullar 10:1 nisbətində yeni pullarla əvəz edildi. Bununla belə, rublun qızıl təkibi cəmi 10 dəfə deyil, 4,4444 dəfə artırıldı. Rubl 0,987412 qr təmiz qızıla bərabər oldu. Deməli, əgər 10 stalin rublu 2,222168 qr qızıla bərabər idisə, nominal üzrə həmin on stalin rubluna bərabər olan xruşov rublu 2,222168 qr əvəzinə cəmi 0,987412 qrama bərabər oldu. Yəni, qızılın ölçüsünə görə sovet insanının cibi 2,25 dəfə yüngülləşdi.

Xruşov bu şəkildə, sovet pulunu faktiki olaraq iki dəfədən çox devalvasiya edərək xalqı aldatdı. Bu azmış kimi Stalinin 2000 tondan artıq, o dövrü üçün topladığı nəhəng qızıl ehtiyatını Xruşov 60-cı illərin əvvəllərində 1200 tonn qızıla endirməyə yol tapdı...Bununla belə, hətta bugünun özündə dünya qızıl bazarının ümumi dövriyyəsi təxminən 500 tondur. O vaxt dünyada ən böyük qızıl ehtiyatına sahib olan ABŞ isə 1965-ci ildə Fransada toplanmış dollarları “əmtəə ilə təmin etməkdən” imtina etmişdi. Müqayisə üçün qeyd edim ki, bugün Rusiyanın qızıl ehtiyatı təxminən 500 tondur.

Bununla belə, qəbul etmək lazımdır ki, islahatlar Stalinin tayı olamayan trotskiçi Xruşovun dəstəklədiyi xırda sahibkarlara müəyyən xeyir gətirdi. Misal üçün, islahatlara qədər olan rublla bazarda 3-5 stalin qəpiyinə olan kökün dəstəsi “xruşovkalarda” da öz qiymətini saxladı və bu bazarda olan bütün tərəvəzlərə aid idi. Bu təbii ki, az da olsa digər tərəvəz məhsullarına olan qiymətlərə də təsir etdi, baxmayaraq ki, təzə-təzə mağaza qiymətlərinə demək olar ki, təsir etməmişdi.Mağazada kartofun kiloqramı 50qəp-1 rubl olduğu kimi, islahatdan sonra da kurs üzrə 5-10 qəp-ə bərabər oldu.

Qızıl ekvivalenti üzrə stalin və xruşov rublunun qiymətini müasir dollarla və Stalinin və Xruşovun dövründə orta əmək haqqı səviyyəsinin qızıl ekvivalentinə əsasən müasir dollarla və rublla hansı səviyyədə olmasını hesablamaq faydalıdır.

Deməli. 2010-cu ildə qızılın unsiyası təxminən 1100 dollar idi. Bu o deməkdir ki, qızılın 1 qramı 1100/31,1= $35.4 bərabər idi.

Stalin rublunun qızıl tərkibi, yuvarlaq götürsək, 0,222 qr qızıldan ibarət olduğunu nəzərə alsaq, stalin rublu $35.4 х 0.222 dollara, yəni təxminən $7.86-a bərabərdir.

1947-ci ildə (müharibədən iki il sonra) SSRİ orta əmək haqqı təxminən 500 rubl-a bərabər idi. Yəni, müasir dollarla hesabladıqda 500 х $7.86=$3930- təxminən 4 min dollara.

Xruşov rubluna gəldikdə isə, əvvəl də qeyd etdiyimiz kimi, 1 xruşov rublu təxminən 0,987 qram qızıla bərabər idi. Deməli, müasir dollarla təxminən $30.78 ($35.4х0.987). Orta əmək haqqı isə 1967-ci ildə xruşov rublu ilə elə 100 xruşov rubluna, yəni 3078 rubla bərabər oldu. Yalnız 1973-cü ilə xruşov devalvasiyasının nəticələri düzəldildi və ölkədə orta əmək haqqı 128 rubl, yəni təxminən 4000 dollar oldu.

Düzdür, qızıl ekvivalent rublun alıcılıq qabiliyyəti ekvivalentinə uyğun deyil. Burada konkret ərzaq səbətinin qiymətinə qızılın qramı ilə baxmaq lazımdır. Bunun üçün isə ölkənin yaşaması üçün müxtəlif illərdə olan qiymətləri yada salmaq lazımdır.Bununla belə, bu uyğunluğa da fikir vermək lazımdır. Çünki, “qızıl ekvivalent” bu və ya digər məhsulların dəyərliyinin və ya dəyərsizliyinin başa düşülməsi üçün vacibdir.

Xatırlayırsızsa, xruşov rublunu alıcılıq qabiliyyətinə görə təxminən 10 dollara, qızıl ekvivalentindən yəni üç dəfə aşağı, bərabər götürdüm. Bu o deməkdir ki, 1973-cü ildə alıcılıq qabiliyyətinə görə SSRİ-də orta əmək haqqı təxminən aylıq 1200 dollara bərabər idi, yəni bugünkündən 50% yüksək. Ayda 1200 dollar bugünkü dollarla ayda 14400 dollara uyğun gəlir. ABŞ-la müqayisədə ictimai fondaların xərclərini – pulsuz tibbi xidmət,ali təhsil,dərnəklər, seksiyalar,uşaq baxçaları və s. - də minimum 50% əlavə etmək lazımdır. Bu təxminən 20000 dollar orta illik əmək haqqı verir. Və ya əmək xüsusiyyətindən asılı olaraq üç nəfərdən ibarət ailə üçün ildə təxminən 40000 dollar.

Amma bugün müasir ABŞ ailəsinin orta gəliri cəmi 53000 dollardır. Hesablamalardan 10-15% ən varlı ailələri çıxsaq, alınır ki, yerdə qalan amerikalıların bugünkü gəliri orta sovet insanının 1973-cü ildəki gəlirinə bərabərdir. Bu bütün parametrlər üzrə doğrudur, bir insan üçün yaşayış sahəsindən başqa. ABŞ-da hər bir insana düşən yaşayış sahəsi olduqca çoxdur.

Və səbəb də aydındır: İkinci dünya müharibəsi zamanı SSRİ-də 25 milyon insan mənzilini itirmişdi. Nyu-Orleanda isə Katrina qasırğasından sonra cəmi 100000 sakin evini itirmişdi, amma ABŞ hələ də itkiləri ödəyə bilməyib.

S.L.Lopatnikov

Tərcümə Azərbaycan Ekososialistlərinə məxsusdur