Bütün
keçən əsr boyunca qida məhsulları və
içkilər istehsal edən nəhəng kompaniyalar misli görünməmiş kommersiya
uğurlarından istifadə ediblər. Amma bu kompaniyaların çiçəklənməsi onları
torpaq, su və iş qüvvəsi ilə təmin edən milyonlarla insanın məhrumiyyəti üzərində
qurulurdu. Bugün ərtaf mühitin sürətlə dəyişməsi, yerli birliklərə təsirin
genişlənməsi və daha tələbkar istehlakçılar qida sənayesi nümayəndələrini
kommersiya fəaliyyətlərinin ilkin gedişi haqda yenidən düşünməyə vadar edir. Bu
nəşrdə Oxfam mütəxəssisləri dünyanın 10 ən nəhəng ərzaq kompaniyaları tərəfindən
qəbul edilmiş sosial və ekoloji prsedurların həyat fəaliyyətinin müxtəlif sahələrinə
necə təsir etdiyini qiymətləndirir və onları ədalətli ərzaq sisteminin yaradılması üçün ciddi addımlar
atmağa çağırır.
Pakistanın
kənd icmasının nümayəndələri qeyd edirlər ki, Nestle firması sakinləri içməli
su qıtlığından əziyyət çəkən kəndin yaxınlığında yerləşən fabrikdə butılkalara
doldurulmuş qrunt suları satır.
2009-cu
ildə Kraft kompaniyası mal-qaranın otarılması üçün amazon cəngəliklərində
ağacları qıran braziliya tədarükçülərindən mal əti almaqda ittiham olunmuşdu,
hal-hazırda isə Coca-Cola firması Filippində uşaq əməyindən istifadədə ittiham
olunur.
Təəssüf
ki, belə ittihamlar az deyil. 100 ildən çox vaxt ərzində ən mötəbər ərzaq
kompaniyaları ucuz məhsulların istehsalı və yüksək gəlir qazanmaq üçün ucuz torpaq sahələrindən və işçi qüvvəsindən
istifadə ediblər. Bu tez-tez bütün dünyada ərtaf mühitə və yerli ictimaiyyətə
böyük zərər vurub, və digər amillərlə birlikdə bigün ərzaq sisteminin böhranına
səbəb olub. Hazırda Yer kürəsinin 1/3-i xırda kənd təsərrüfatı istehsalıyla məşğul
olaraq sağ qalmaq üçün vasitələr əldə edir.
Müasir kənd
təsərrüfatı məhsulları bizim planetdə yaşayan bütün insanları yedizdirmək üçün
kifayət etdiyi halda, bu məhsulların 1/3-i boşuna məhv olur – 1,4 milyard insan
artıq çəkidən əziyyət çəkir, təxminən 900 milyon insan isə hər gün ac yatır.
Acılqdan əziyyət çəkənlərin böyük əksəriyyətini bütün dünyada 2-3 milyard
insanı ərzaq məhsulları ilə təhciz edən xırda fermerlər və kənd təsərrüfatı
işçiləri təşkil edir.
Hazırda
kənd-təsərrüfatı sahəsində 450 milyon kişi və qadın çalışır, və əksər ölkələrdə
bu insanların 60%-ə yaxını yoxsulluq içərisində yaşayır. Ümumilikdə və
bütövlükdə “xroniki aclıqdan əziyyət çəkən” Yer əhalisinin 80%-ə qədəri kənd təsərrüfatı
əməyi ilə məşğul olan insanlardır.Qiymətli kənd təsərrüfatı resurslarının çərəz
və qazlı içkilər üçün sərf olunması isə, o deməkdir ki, öz ehtiyaclarını ödəyəcək
ərzağı yetişdirmək üçün yerli əhali daha az məhsuldar torpaq və təmiz suya
malik olacaq. Eyni zamanda da, böyük hissəsi məhz kənd təsərrüfatıın payına düşən
parnik qazlarının atmosferə atılması nəticəsində hava şərtlərinin dəyişməsi kənd
təsərrüfatını etibarsız məşğuliyyətə çevirir. Bundan əlavə, yoxsul fermerlərin
və kənd təsərrüfatı işçilərinin zəifliyi ərzağa olan qiymətlərin
qeyri-stabilliyinə, həmçinin soyaya, dənli bitkilərə və şəkərə olan tələbatın
daim artmasına səbəb olur. Və nəhayət, qlobal ərzaq sisteminin hətta ən əsas
struktur elementləri də laxlayır: dünyada məhsuldar torpaqlar və təmiz su
azalır, hava şərtlərinin qeyri-stabilliyi artır.
Bu
faktlar heç kim üçün sirr deyil. Bundan başqa, kompaniya rəhbərlikləri çox
yaxşı bilirlər ki, kənd təsərrüfatı ilə məşğul olmaq getdikcə daha riskli olur,
və gələcəkdə əmtəə ehtiyatının say
çoxluğunu təmin etmək və özünün təchizat sistemlərində sosial və ekoloji riskləri
azaltmaq yolunda müəyyən addımlar atır. Bugün ərzaq kompaniyalarının nümayəndələri
tez-tez bioyanacağın istifadəsi əlehinə fikirlər söyləyirlər, yerli birliklər
üçün məktəblər inşa edirlər və su ehtiyatından istifadəni azaldırlar.
Gəlin 1
dəqiqəlik dayanaq və düşünək. Bütün dünyada hər saniyədə 4000 fincan kofe Nescafe içilir və hər gün 1,7
milyard ədəd Coca-Cola firmasının istehsal etdiyi məhsullar istifadə olunur. Cəmi
üç kompaniya dünya qəhvə bazarının 40%-nə nəzarət edir, Nestle korporasiyası isə,
rəsmi məlumatlara görə, 2010-cu ildə Qvatemalanın və Yəməninin ÜDM-dən çox gəlir
əldə edib.
Bizim
dünyada 7 milyard ərzaq istehlakçısına və 1,5 milyard ərzaq istehsalçısına ərzaq
məhsullarının bütün assortimentinə nəzarət edən
500-dən az kompaniya düşür. Qlobal ərzaq sistemi çərçivəsində ən çox fəaliyyət
göstərənlər “Böyük onluq”a daxil olan böyük gücə malik kompaniyalardır. Onların
bir günlük məcmu gəliri 1,1 milyard dollar, illik gəliri isə 450 milyard dollar
təşkil edir ki, bu da dünyadakı bütün aşağı gəlirli dövlətlərin ÜDM-nin cəminə
ekvivalent təşkil edir. “Böyük onluğun” strategiyalarda və prosedurlarda irəliləyişi
bütün istehsal-satış zəncirində özünü göstərir.
Bugün
“Böyük onluq” daha çox diqqət çəkir, çünki artıq aclıq kimi təhlükəli hesab
olunan diabet və piylənmə kimi xəstəliklər, qlobal epidemiyalar birbaşa bu
kompaniyalar tərəfindən istehsal olunan məhsullarda “junk-food” ( zərərli qida)
və şirin içkilərin istifadə olunması ilə əlaqədardır.
Əlbəttə
ki, dünyada olan aclığa və yoxsulluğa görə tək həmin kompaniyalar məsuliyyətli
deyil. Amma biz göstərmək istəyirik ki, onlar öz inkişaflarına görə bütün dünya
üzrə səpələnmiş yoxsul birliklərdən aldıqları ucuz torpaqlara və işçi qüvvəsinə
borcludurlar. Və buna əlavə olaraq qeyd etmək lazımdır ki, hazırda "Böyük
Onluq” ərzaq sahəsində qlobal təchizat sistemini nəzarət və idarə edən həm
ticarət kompaniyalarına, həm də hakimiyyət orqanlarına əhəmiyyətli dərəcədə təsir
etmək üçün kifayət qədər gücə sahibdir.
Unilever
korporasiyası 2011-ci ildə meşə və digər torpaq sahələrinin qanunsuz yolla təmizlənməsinə
və çoxillik konfliktdən sonra İndoneziyada əhalini öz torpaqlarından zorla
çıxarılmasına görə ittiham olunan Wilmar İnternational kompaniyasından palma
yağı alır. Zərər çəkmiş yerli birliklər Dünya Bankını Wilmar kompaniyasını dəstəklədiyi üçün Bankın
rəhbərliyinə şikayətlərini bildirdikdən sonra Bankın vasitəçiliyi ilə kompaniya
və yerli birliklər arasında danışıqlara başlanıldı. Torpaq üzərində rəqabət su
ehtiyatı üzərində rəqabətlə sıx bağlıdır. Yer kürəsi əhalisinin 1/5-i su
çatışmazlığı yaşayır, sudan istifadə isə keçən yüzillik ərzində əhalinin
sayının artımı ilə müqayisədə 2 dəfədən çox artıb. Dünya içməli su ehtiyatının əsas
hissəsi kənd təsərrüfatı ehtiyaclarına sərf olunur, həm də bu ehtiyatın 70%-ə
yaxını suvarma üçün istifadə olunur. Bundan əlavə, suyun çirklənməsi insanların
sağlamlığı üçün ciddi təhlükədir, suyu çirkləndirən orqanik mənşəli
tullantıların 54%-i ərzaq sektorunun payına düşür.
Tərcümə Günel Muradova
Комментариев нет:
Отправить комментарий