Stokholmdakı
vəziyyət barədə beynəlxalq xəbər agentliklərinin reportajlarını oxuyarkən,
coğrafiyaaşünas Allan Predin 2000-ci ildə işıq üzü görmüş “Hətta İsveçdə belə”
kitabının adı yadıma düşür. İqtisadi və
sosial böhrana bürünmüş Avropa ölkələrində demokratiya böhranı da müşayət
olunur,ona görə də şəhərlərdə ( Fransanın,Yunanıstanın,İngiltərənin və
İspaniyanın şəhərlərində baş vermiş əvvəlki narazılıqlardan sonra) etirazlar
yenidən baş qaldırmalı idi – gec-tez bu təkrar olunmalı idi. Sual yalnız
bundadır: etirazlar növbəti dəfə nə vaxt və harada baş verəcək? Stokholmun
yoxsul qəsəbəsi Xyusbu-da iğtişaş baş qaldırıqda isə, görünürdü ki, kütlə mediası
təəccüb içərisindədir: “Hətta Stokholmda belə”!
“Onlar
kimdir?”-
“Sky News”-un
reportyoru soruşur. “The New York Times”
yazır: “İsveç iğtişaşları eynilik məsələləsini ortaya çıxarır”. Allan
Pred özünün tarixi-materialist analizində bizim təfəkkürümüzdə hakim olan
İsveçin tolerant və bərabərlik ölkəsi olması haqda təsəvvürlərə etiraz edir. O
həmçinin qeyd edir ki, həqiqətdə İsveç başdan-ayağa rasizm və diskriminasiya ilə
doludur. O, “çirkin metonimiya hiyləgərlikləri” barəsində yazır, hansı ki, bu hiyləgərliklər vasitəsilə
ayrı-ayrı insidentlər bir qrup insanın və ya rayonun bütün əhalisinin
davranışına sübut kimi göstərilir, bu isə öz növbəsində müasir İsveç üçün
xarakterik olan rasizmə, marginallaşmağa, diskrimansiyaya və sosial qəsb etməyə
şərait yaradır.
İsveç sosial-demokratiyasının məhvi
Hətta
“Skandinaviyanın çiçəklənən paytaxtı” hesab edilən Stokholmda belə etirazların
baş qaldırmasına beynəlxalq kütlə-mediasının təəccüblənməsinin səbəbi orada baş
verənlərin
artıq
30 ildir ki, total inkar edilməsidir. Stokholmda baş qaldıran şəhər etirazlarının
arxasında üzdə olan radikal dəyişikliklər gizlənmir, məhz ümumifiravan sveç
hakimiyyətinə asta və düşünülmüş hücum gizlənir.
“Ümumfiravan
isveç dövlətinin transformasiyası” kitabının müəllifləri İsveçin neoliberal irəliləyişinin
nəticələrini aşağıdakı şəkildə yekunlaşdırır:
-
-
Özəlləşdirmə proseslərinə kömək məqsədilə
həyata keçirilən nəzarətsizlik və dövlət müəssisələrinin bazar prinsiplərinə
uyğun fəaliyyətə keçirilməsi;
-
-
“Responsibilizasiya” ( məsuliyyətin
dövlət üzərindən götürülüb sadə vətəndaşların üzərinə qoyulması) – vətəndaşlar
yenidən yalnız istehlakçı və istehsalçı kimi qəbul edilir;
-
-
İnzibati hakimiyyətin yeni formaları (şəhər
etirazlarının polis vasitəsilə yatırılması üçün nəzarətin gücləndirilməsi və
yeni strategiyaların müəyyən edilməsi);
-
-
Yeni idarə formaları (özəl və dövlət
strukturlarının partnyor münasibətləri) ;
-
-
Ümumi məşğulluq siyasətindən “daimi
hazırlıq” konsepsiyasına keçilməsi (əmək resurslarının);
Və
belə nəticələrə, hər şeydən əvvəl, ictimai sahənin özünün və şəhərin sosial
münasibətlərinin yenidən strukturlaşdırılmasının köməkliyi ilə nail olmaq
olardı.
Görünür
liberallaşma İsveçdə istənilən digər qərb dövlətlərindən daha sürətlə baş verir.
2012-ci ilin martında Svenska Dagbladet qazeti “Liberal inqilab” adı
altında məqalə nəşr etdi. Məqalədə “Svenska Dagbladet” qəzetinin sifarişi
ilə aparılan “İrs” fondunun tədqiqatlarına əsasən İsveçin “dünya elitası”
sıralarına - iqtisadiyyatın özəlləşdirilməsi və sərbəst buraxılması proseslərini
daha aktiv yerinə yetirən dövlət qruplarına daxil olması barəsində fəxrlə söhbət
açılır. Məqalənin müəllifləri 16 yanvar 2012-ci ildə dövlət məktəblərinin idarə
edilməsi üçün lisenziyanın satışı haqda ilk reklam elanının eBay-ın isveç
auksionuna necə çıxarıldığını fəxrlə xatırlayırlar, ki bu da özlüyündə
liberalizmin triumfu demək idi.
Amma
liberallrın triumfu arxasında bir qədər başqa reallıq dayanır. İƏİT-nın bu
yaxınlarda nəşr etdiyi məruzədə deyilir ki, İsveçdə (tədqiqatların aparıldığı
34 ölkə arasında) gəlir bərabərsizliyinin böyüməsində ən yüksək temp müşayət
olunur. Və sosial bərabərsizlik şəhərlərdə daha aydın özünü göstərir –burada mərkəzi
rayonlarla yoxsul qəsəbələr arasında sərt həddlər var. 1990-cı ildən ənənəvi
isveç mənzil siyasətindən- mənzil bazarını tənzimləmək siyasətindən uzaqlaşma prosesi gedir. Qeyri-kommersiya
yerli mənzil şirkətləri başdan bütün vətəndaşlar üçün yaradılmışdı, onlara
qoyulmuş sosial məsuliyyət prinsipi isə aşağı gəlir səviyyəsi olan ailələrin mənzillə
təminatını nəzərdə tuturdu. Sonradan bu şirkətlər özəlləşdirildi və indi onları
ancaq gəlir qazanmaq düşündürür. Mənzil bazarının nəzarətsizliyi şəhərlərin
böyüməsinin stimullaşdırılması siyasəti ilə birlikdə mütəq bərabərsizliyin güclənməsinə
gətirib-çıxarır. Belə islahatların nəticələri göz qabağındadır – onlar şəhər
landşaftında küçə və binaların təzadlı görünüşündə öz ifadəsini tapır. Bu siyasətin
nəticələri özünü tamamilə göstərməsə də, İsveçin üç ən böyük şəhərində evsizlərin
sayının artımı, evlərin köçürülməsi və mənzil çatışmazlığı müşahidə olunur.
1960-70-ci illərdə buraxılmış “Milyon mənzil” proqramı məzil çatışmazlığı
problemini həll etməli idi, amma bu proqram sistematik olaraq maliyyələşdirilmədi
və nəticədə, həmin vaxt inşa edilmiş mənzillərdən
çoxunun hazırda əsaslı təmirə ehtiyacı
var. Bununla belə, icarə haqqının 50% artmasına baxmayaraq, indi əsaslı təmirə
görə sakinlərin özləri ödəməlidirlər. Uyğun olaraq, sakinlərdən çoxu heç vaxt təmir
pulunu ödəyə bilməyəcək, gələcəkdə isə aşağı gəlir səviyyəsi olan sakinlər infrastruktura
yenidən qurulmalı olan rayonlarda
yaşamalı olacaqlar.
Gentrification
və maliyyələşdirməmək – bəzi rayonların çiçəklənməsinə
və digər rayonların tənəzzülünə səbəb olan bir prosesin hissələridir. Şəhərlərin
inkişafının planlaşdırılması üzrə komissiyanının hesabatına əsasən Stokholmun
kasıb rayonlarında 20-25 yaş həddində olan gənclərin 40%-dən çoxu heç bir yerdə
təhsil almır və işləmir, 50%-dən çox uşaq isə yoxsulluq şəraitində böyüyür. Bu
da önəmlidir ki, urbanizasiya hazırki forması ilə irqi ayrı-seçkiliyə səbəb
olur – Stokholmun mərkəzi ağ dərili orta/yuxarı sinif üçün səliqə ilə təmir
edilmiş anklava çevrilmişdir, kasıb şəhər ərtafı rayonlar isə ağ olmayan əhalinin
yaşadığı rayonlara çevrilir. Kapital axını Stokholmdan Stokholma axır, amma
bununla belə kapital praktiki olaraq bölünmür – heç bir “sızma effekti” yoxdur,
Devid Xarvinin sözləri ilə desək, daha çox “mülkiyyət hüququnun ləğv edilməsi
ilə kapital yığımı” baş verir. Mərkəzi rayonlarının gözəl “istahlak teatrı”
vitrini arxasında gizlənən, inkişaf edən Stokholmun digər üzü belədir. Şəhərətrafı
rayonların sakinləri isə layiqli həyat uğrunda mübarizə aparmağa və ya ictimai
resurslar ya oğurlandığından, ya da özəlləşdirildiyindən sadəcə güc bəla ilə
dolanmağa məcburdurlar.
Xyusbu və demokratiya məsələsi
İsveç
və beynəlxalq kütlə-mediası bugünkü etirazları daha çox gənclərlə bağlı olan
problem hesab edir (konservativ və liberal mətbuat qarışıqlığın səbəbkarlarını
vandal və cinayətkar adlandırır, sosial-demokratiya mətbuatı isə qiyamların səbəbini
gənclər arasındakı işsizlikdə görür). Amma, hər şeydən əvvəl bu demokratiyanın
problemidir – o bütün isveç cəmiyyətinə aiddir və İsveçin hazırki siyasi
sisteminin radikal transformasiyasını tələb edir. 2006-cı ilin paris
qiyamlarını analiz edərək, coğrafiyaşünas Mustafa Dikeç qeyd edir ki, biz bu
qiyamları “mənasız” oğurluq və od vurmaq kimi yox, düşünmədən ədalətə can atmaq
kimi qəbul etməliyik. Bu hazırda baş verən İsveç qiyamlarının mənasına da
aiddir, amma biz burada özünə məkan və səs hüququ tələb edən yeni şəhər sosial
hərəkatlarını görürük. İsveçi demokratikləşdirmək yollarını başa düşmək üçün məhz
bu hərəkatlara diqqət yetirmək lazımdır. Aftonbladet qəzetində nəşr olunan açıq məktubda
Höteborqun “Pantera” hərəkatı “alovlanan xalqa” müraciət edir:
“Əgər
bütün siyasi məsələləri bu qədər təkidlə polisin üzərinə yıxırsızsa, bəlkə bizə
elə siyasətçilər deyil, polisləri seçmək lazımdır? Daha bir insan – bizim cəmiyyətin
bir parçası – Xyusbu rayonunda ö mənzilində ölüb. Bax elə buna görə də ərtafda
hər şey yanır. Axı sizə xəbərdarlıq edilmişdi”.
Dekabrın
sonunda, gecələr daha uzun olanda, isveç kütlə-mediasında irqçilik, mədəniyyət
və dil məsələləri barəsində aktiv debatlr keçirilirdi. Və bu debatların
gedişatında məişət irqçiliyi,dövlət sistemində,mədəniyyətdə və şəhər ərazisində
irqçilik kimi mövzular daha çox bayağı fikirlər kimi qəbul edilirdi. Məsələn,
irqçilik yenə də olduqca dar müzakirə edilirdi – o ənənəvi olaraq İsveçdə milli
hərəkatların böyüməsinə aid edilirdi – sanki, bu mövzu bütünlükdə ağ orta sinif
ilə əlaqəli deyil – axı ketlə-mediasında,siyasətdə və elmdə məhz bu sinfin
nümayəndələri ağalıq edir.
Şair
İoxannes Aniuru bir dəfə yazmışdı:
“Biz,
valideynləri qara Afrikadan olanlar, çox gözəl görürük ki, bizlərdən ən
ağıllıları,savadlıları və aydın məqsədləri olanlar İsveçdə ən pis işlərə layiq
görülür. Biz insan həyatının və arzularının zibilliyə necə atıldığını görürük,
və buna səbəb isveç mentalitetinin özündə olanlardır – qaradəriliyə qərəzsiz
baxa bilmirlər. Bununla belə illər keçir. Sadəcə tramvayda və ya avtomobildə əyləşin,
yağışdan sonra çoxalan göbələklər kimi böyüyən şəhər ətrafına gedin və İsveçdə -
onların problemləri nəzərə alınmayan hansısa gözdən uzaq periferiyada - qaradərililərin
necə yaşadığına öz gözlərinizlə baxın. Onlar orada yoxsulluq içərisində yaşayırlar, sağ
qalmaq üçün mübarizə aparırlar.
Sonra
2013-cü ilin əvvəlində REVA proekti fəaliyyətə başladı. Qeyri-qanuni
immiqrantların deportasiyasını hədəfə almış proqramın reallaşdırılması çərçivəsində,
REVA proekti polisə daxili sərhədə nəzarəti həyata keçirmək üçün səlahiyyət
verdi. Xeyli insan polisin onları küçədə necə saxladığı və ya nəqliyyat vasitəsilə
“xarici vətəndaşı tapmaq” məqsədilə yaxınlaşdığı haqda danışır. Yenə də
Stokholm ətrafı şəhərlərdə qiyamın başlamasına səbəb polis tərəfindən törədilmiş
ölüm hadisəsi oldu.
Həmin
ölümdən dərhal sonra Xyusbudan olan Megafonen yerli sosial hərəkatı cinayətin
müstəqil araşdırılması tələbilə manifestasiya təşkil etdi. Polis əmrində
deyilirdi ki, həmin insan xəstəxanada ölüb – amma bu yalan idi, o öz mənzilində
ölmüşdü, təcili yardım maşını isə onun arxasınca gəlməmişdi. Bu polis
zorakılığı olayı Xyusbu rayonun gənc sakinlərinə gündəlik sənəd yoxlanması və
polis nəzarətinin həyata keçirilməsi zamanı onların tez-tez qarşılaşdıqları
polis zorakılığını xatırlatdı. Beləliklə, insanı öldürməklə polis çoxdan közərən
kömürün üzərinə benzin səpdi.
Maşınların
yandırılmağa başlamasından sonrakı gün Megafonen qrupu polis zorakılığı və
irqçilik haqda insanlara məlumat vermək üçün mətbuat konfransi təşkil etdi.
Cavab olaraq “niqer”, “murdar meymunlar”, “bomj” kimi sözlər eşitdilər – axı
belə sözləri təkcə Xyusbu rayonun sakinlərinə qarşı işlətmirlər. Bir neçə il əvvəl
analoji qiyamlar Malme şəhərinin Rozenqard rayonunda da baş qaldırmışdı.
Baş
nazir Fredrik Raynfeldt Xyusbu hadisələrini şərh edərkən “Xyusbu sakinlərinin
özlərinin” bu problemi həll etməli olduğunu
iddia edərək, dəfələrlə “isveç qanunlarına” və “isveç polisinə” hörmət etməyə
çağırdı. Onun sözlərində Xyusbu sakinlərinin isveçli olmadığına, onların
problemlərinin isə problem olmadığına incə bir işarə var. Xyusbu əhalisi bunu
onsuz da gözəl bilir. Ona görə artıq xeyli vaxtdır ki, onlar özləri təşkilatlanırlar.
Onlar, xüsusilə, bir neçə il «Järva-lyftet» investisiya layihəsinə qarşı
mübarizə aparıblar. Buna görə də Megafonen kimi hərəkat yarandı.
Onların
öz rayonları uğrunda mübarizəsi İsveç üzrə hər kəsi ruhlandırdı, insanlar mənzillərin
özəlləşdirməsinə,icarə haqqının qaldırılmasına və total nəzarət dövlərinə qarşı
mübarizə aparmaq üçün səfərbər olmağa başladılar.
Bununla
belə, bu yaxınlarda başlanmış qiyamlardan sonra bir çoxları Megafonen üzvlərinin
avtomobilləri yandırmaqda ittiham edərək, hərəkatı tənqid etməyə başladılar.
Megafonen-in cavabı Aftonbladet qazetində nəşr olundu:
“Megafon”
heç nə yandırmır. Jurnalistlər və siyasətçilər qiyamda niyə məhz “Megafonen”in ittiham olunmasını
istəyirlər ? Bizim gəncləri qəsdən iblisləşdirirlər ki, heç kim vəziyyətin əsl
üzünü görməsin – axı həqiqət olduqca çirkindir. Müxtəlif nəşriyyatların nəşrləri
və polis bugün baş verənlərdə sadəcə susmadığımıza görə bizim məsuliyyətli
olduğumuzu iddia edərək bizi – “Megafonen” qrupunu iblis kimi təqdim edir. Biz
çox gözəl başa düşürük ki, bugün həqiqətdə İsveçdə nə baş verdiyi üzərində
fikirləşmək necə narahatlıq, ağır hisslər doğurur. Baş verənlərdə əli olanlar –
dövlət, polis və bizim kütlə-mediasının əksəriyyəti- üçün bu haqda düşünmək
daha çətindir.
Biz
artıq hər tərəfdən görürük ki, istənilən sosial problemlər üçün dövlətin yeganə
cavabı polisin sayının artırılmasıdır. Biz kvartallarımızda polisin özünü necə
kobud və qəddar apardığını görürük. Biz irqçi təhqirlər eşidirik, insanların
sifətindən necə döyüldüyünü, dubinka ilə vurulduğunu görürük. Biz polisin bizim
gənclərin üzərinə silah tuşladığını və “atəş açacam!” qışqırdığını görürük.
Biz orta təhsil sisteminin dönə-dönə necə “dəyişdirildiyini”
görürük. Biz özümüz,bizim bacılarımız və qardaşlarımız var qüvvələri ilə bu və
ya digər resurslara ehtiyac duyan məktəblərdə müvəffəqiyyət qazanmağa
çalışırıq. Və görürük ki,onlar öz övladlarını başqa məktəblərə göndərirlər.
Biz görürük ki, mənzil siyasəti işdə mənzil çatışmazlığı yaradır. Biz görürük
ki, insan hüquqları yalnız dəbdəbəli evlərdə yaşayanlar üçün işlədilir. Biz binanın əsaslı təmiri bəhanəsi ilə icarə
haqqını artırdıqları halda onun
fasadının azacıq rəngləndiyini görürük. İndi bizdə faktiki olaraq hər kəs qiyam
edən şəhərətrafı rayonların tərəfindədir.
Çoxları tələsik problemin həlli üçün öz
variantlarını təklif edir, axı indiyə kimi – qiyamlar başlayana qədər sizlər
harada idiz? Biz, məsələn, lap başdan burada idik – biz təsərrüfat üçün yardım təşkilatı ilə məşğul idik, rayon
sakinləri üçün mühazirələr və konsertlər keçirirdik. Biz öz rayonumuzun mənzillərini və ictimai binalarını müdafiə
edirdik. Və biz öz rayonumuzu və bütün şəhərimizi müdafiə etməyə davam edirik.
Комментариев нет:
Отправить комментарий