-Bir vaxtlar mənim də öz kürsüm, öz maşınım, özümün qazan dibi yalayanlarım vardı.

-Bəs nə baş verdi?

-Əşi heç bir şey, sadəcə  unutdum ki, mən bostan müqəvvasıyam, təsərrüfat işlərinə qarışmağa başladım.

-Hansı təsərrüfat işlərinə?

-İndi dinlə. Bir gün mən  şəkərin, ətin qiymətini azaltmaq, işçilər üçün sosial sığorta sistemini tətbiq etmək, işsizliyi aradan qaldırmaq, vergiləri azaltmaq istədim. Özümü ağıllı göstərməyə, layihələr qurmağa başladım.

-Və?

-Bizim ağa belə şeyləri götürmür. Götürüb məni bura atdı. “Danışmaq gümüşdürsə, susmaq qızıldır” – məsəlindəki kimi çıxdi. (Aziz Nesinin "Bostan müqəvvası" hekayəsindən)

KAHVE VE DEMOKRASİ

KAHVE VE DEMOKRASİ

İki şey yurdumuzda yetişmez; biri kahve, biri de demokrasi. İkisi de bize dışarıdan gelir. Topraklarımızda kahveyi bitürlü yetiştiremedik. Memleketimizin havası, suyu, toprağı kahve yetiştirmeye müsait değil. Demokrasiye gelinceeee... Doğrusu onun yetişmesi, gelişmesi için elden geleni geri komadık. Tarihimize bakarsanız, aşağı yukarı yüzyıl önce memleketimize demokrasinin tohumları atılmış. 

Biz yıllardır, - Aman demokrasimiz filiz verdi... - Genç demokrasimiz... - Aman demokrasi fidanı... der dururuz. 

Şükür yetiştirene, şunca yıldır demokrasiyi ancak işte bu boya getirdik, bir fidan oldu. 

Yüzyıldır şu demokrasiye verdiğimiz gücü, kahve yetiştirmeye harcasaydık, bugün memleket balta girmemiş kahve ormanına dönerdi. Zamanında gerekmiş, bilememişiz; kahve çekirdeği ekeceğimize, kalkmış demokrasi tohumu ekmişiz. Şimdi olanlar ortada. Hamdolsun, demokrasiden yana hiçbir sıkıntımız yoksa da kahvesizlikten çektiğimizi biz biliriz. Kahve bu... Hiçbişeye benzemiyor. Demokrasi öyle mi? Olsa da bir olmasa da... Kahve olmazsa insanın başı döner, demokrasi olmazsa insanın başı dönmez.

 Kahvenin mis gibi kokusu vardır, demokrasinin kokusu bile yoktur. Kahveyi fincana kor içersin. Demokrasi ne yenir, ne içilir. Ne işe yarar şu demokrasi söyler misiniz? Dışarıdan memleketimize bol bol demokrasi geliyor, ama kahve gelmiyor. Kahveyi satıyorlar, demokrasiyi veriyorlar. Kahve parayla, demokrasi bedava... Kahve için döviz ister, demokrasi için hiçbişey istemez. Çektiğimiz şu kahve sıkıntısına bir baksanıza... Üstelik kahveye bir de alışmamış mıyız? Kahvenin iyisini kötüsünü, bayatını tazesini, katkılısını, halisini hemen anlarız. Sağ olsunlar, kimi yurttaşlarımız uydurma kahve yaptılar. Önce arpa kahvesi çıktı, tutmadık. Sonra nohut kahvesi çıktı, beğenmedik. Şimdi de fasulye kahvesi yapıldı, yutmadık. Biz milletçe kahve tiryakisiyiz; her şeyin uydurmasını yutarız da kahvenin uydurmasını yutmayız. Hey Ulu Tanrım! Ne olurdu, hiç olmazsa şu kahveden anladığımız kadarcık olsun, demokrasiden de anlasaydık.

Bu beş şeyə görə biz hələ də SSRİ-yə minnətdarlığımızı bildirməmişik

Qadın hüququ: Hələ 19-cu əsrdə bəzi yerlərdə qadınların səs vermə hüququ qazanmalarına baxmayaraq, qadınların ilk seçki hüquqlarının yayılması dalğası 20-ci yüzilliyə təsadüf edir. 1917-ci ilə kimi yalnız 4 əsas ölkə qadınlara səs verməyə icazə verirdi – Avstraliya, Finlandiya, Norveç və Danimarka. 1917-ci il İnqilabı hər kəs üçün bərabər hüquqlar uğrunda çıxış edirdi. Bu çoxlarını qorxutmağa başladı ki, femenistlər  kommunizm sistemini daha gözəl hesab edəcək və onun qərb ölkələrinə ixrac edilməsində bolşeviklərə kömək edəcək. Bu əsas təhlükədən azad olmağın ən yaxşı yolu qadınlara səs vermək hüququnun verilməsi idi. Britaniya və Almaniya 1918-ci ildə, Birləşmiş Ştatlar 1920-ci ildə qadınlara səs verməyə icazə verdilər, tezliklə digər ölkələr də onların arxasınca getdi. Fransa bunu 1944-cü ilə qədər gecikdirən yeganə böyük derjava idi.

Əmək qanunvericiliyi: Burada hər şey aydındır: 5 günlük iş həftəsi, 2-4 həftəlik ödənişli məzuniyyət, uşaq baxımına görə məzuniyyət, tibbi sığortalar, işçilər üçün təhlükəsizlik standartları və s. – bütün bunlar kommunizmin kapitalizmə göstərdiyi təzyiqlərin məhsuludur. İnsan simalı kommunizm yarana bilmədi, amma SSRİ sayəsində bizdə insan simalı kapitalizm yarandı.

İkinci Dünya müharibəsi və bərpa dövrü: SSRİ nasist Almaniyası üzərində qələbədə fenomenal rol oynadı. Stalinqrad döyüşü blitskriqi dağıtdı və müharibənin gedişini dəyişdi. SSRİ 23,4 milyon insan itirdi – nasist Almaniyasından çox və ABŞ və Britaniyanın birlikdə itidikləri insan sayından 26 dəfə çox. Müharibə sona çatdıqdan sonra Marşal planı qəbul edilmişdi, çünki qərb mütəffiqləri istəmirdilər ki, ölüm, aclıq və Avropadakı xarabalıq qarşısında kommunizm qələbə çalsın. Faktiki olaraq, plan çərçivəsində yardım edilməsinin  şərti kommunistlərin yardım alan ölkələrin parlamentlərindən qovulması idi. Demokratiya bax belə şeydir!

Müstəmləkə əlehinə hərəkatlar: Əgər qərb sənaye kapitalizmi maşını imperializmi dəstəkləyirdisə, SSRİ əksinə, istismar olunan müstəmləkələrin tərəfində idi. O həm azadlıq uğrunda mübarizə aparan ölkələrə, həm də yeni müstəqil dövlətlərə kömək edirdi. Hindistanın əksər azadlıq mücahidlərinin sovetlərə rəğbəti heç vaxt sirr olmayıb – ayağa qalxmağa çalışan bədbəxt ölkə üçün kommunizm ideologiyası təbii ki, gözəl görünürdü.

Elmi kəşflər: Sovet İttifaqı orbitə ilk süni peyki, sonralar isə ilk iti, ilk kişini və ilk qadını göndərmişdi. Televiziya sahəsində bir çox nailiyyətlər də onun xidmətidir. Qısa şəkildə desək, Sovet İttifaqı olmasaydı bizdə Tata Sky olmazdı. Bundan əlavə SSRİ süni orqanların yaradılmasını, ilk vertolyotu, elektrfotoqrafiyanı və olduqca məşhur AK-47 –ni də öz xidmətləri siyahısına qəbul etməlidir.

Ən əsası budur ki, intelektual dürüstlüyümüzü qorumalı və Sovet İttifaqına minnətdar olmalıyıq – heç olmasa indi minnətdar olmalıyıq.

Aanchal Anand

Tərcümə Azərbaycan Ekososialistlərinə məxsusdur

“Dünyada ən böyük təbliğat sistemi ən çox Böyük Britaniyada və ABŞ-da inkişaf etmiş PR industriyadır.Yüz il əvvəl hakim dairələr qəbul etməli oldular ki, əhalinin əsas hissəsi müəyyən dərəcədə azadlığa nail olub, yəni onlar anladılar ki, artıq insanları güc vasitəsilə idarə etmək çətindir, buna görə də təbliğatın və insanların bir-birindən uzaqlaşdırılmasının və marginallaşdırılmasının digər vasitələrinin köməyilə baxışların formalaşdırılmasına daha böyük diqqət ayırmağa başladılar. Qərb dövlətləri bu sahədə əsl professionala çevriliblər.
Reklam industriyası və PR industriya ABŞ-da olduqca böyükdür. Əvvəllər bunu açıq şəkildə təbliğat adlandırırdılar. Bugün isə bu söz mənfi məna kəsb edir, ona görə də istifadə olunmur, amma həqiqətdə onun özü müəyyən məqsədlərə nail olmaq üçün işlənib hazırlanmış nəhəng təbliğat sistemidir. Təbliğat hər şeydən əvvəl irrasional cahil istehlakçılar, yəni irrasional seçim edən insanlar yaratmaqla ənənəvi bazarları məhv etməlidir. Reklamın bütün mahiyyəti elə budur, yəni o ibtidai bazara ziddir – hər kəs özü buna əmin ola bilər, bunun üçün sadəcə televizoru açmaq lazımdır. Bütün iş inhisarlaşmada, məhsulun differensiallaşdırılmasında və digər buna bənzər şeylərdədir, amma bu məqədlərə nail olmaq üçün insanları onları bir-birindən uzaqlaşdıran irrasional istehlaka məcbur etmək lazımdır. Çünki, artıq qeyd etdiyim kimi, istehlak – fərdi bir şeydir, o birlik göstərmək üçün deyil. Siz televizorda belə bir reklam görə bilməzsiz: “Gəlin birləşək və birlikdə ictimai nəqliyyat sistemi yaradaq”. Bunu kim maliyyələşdirəcək? Bundan əlavə, onlara həm də demokratiyanı məhv etmək lazımdır – özü də eyni yolla. Buna görə də siyasi, seçki qabağı kampaniyaları da əsasən pi-ar agentliklər hazırlayırlar. Onların qarşısında hansı məsələlərin dayandığı tamamilə aydındır: onlar irrasional qərarlar qəbul edən cahil seçicilər yaratmalıdırlar. Bütün seçkiqabağı kampaniyaların da əsas mahiyyəti budur. Onlara milyardlarla dollar xərclənir və onların əsas məqsədi – demokratiyanı məhv etmək, bazarların varlılara xidmət etməsini təmin etmək və hakimiyyətin və kapitalın konsentrasiyasına zəmanət verməkdir.Bununla yanaşı insanları irrasional və özlərinə qarşı zərərli davranmağa məcbur etmək lazımdır.
Özünüməhvə can atmaq bəzən heyrətləndirir. Məsələn, 1920-ci ildə ABŞ-da PR sistemin ilk layihələrindən biri ilə həm Vilsonun, həm Ruzveltin, həm də Kennedinin müxtəlif yollarla təriflədiyi insan – proqressiv liberal Edvard Berneys məşğul olmuşdu. Onun ilk uğurlu layihəsi qadınların siqaret çəkməsini stimullaşdırmaqdan ibarət idi. 1920-ci illərdə qadınlar hələ siqaret çəkmirdilər, yəni əhalinin böyük hissəsi siqaret almırdı. Və Berneys model qızlara pul ödədi ki, onlar əllərində siqaret Beşinci Avenyu-da (Nyu-Yorkun mərkəzi) gəzişsinlər. Onun qadınlara mesajı sanki deyirdi: “Bu modellər kimi əla olmaq istəyirsiz? Onda siqaret çəkin”. Nəticədə nə qədər insan həyatını itirdi? Heç saymayacam da. Amma onda onun layihəsi böyük uğur kimi nəzərdən keçirilirdi. Eyni şeylər tütünün, asbestin, qurğuşunun, kimyəvi preparatların, vinil-xloridin hazırki korporativ təbliğatının məhvedici xarakterinə aiddir. Heyrətləndiricidir, amma PR menecerlər – kifayət qədər sayılan sənətdir, baxmayaraq ki, onlar birgə əmək kimi seçim variantını məhv edərək insanlar üzərində nəzarətə kömək etməklə məşğuldurlar.” (Noam Xomski)