Ekososializm haqqında müzakirələrə

Ekososialist layihə ətraf mühitin saxlanılmasını və katastrofik iqlim dəyişikliklərinin qarşısının alınmasını nəzərə almaqla iqtisadiyyatın demokratik planlaşdırılmasını nəzərdə tutur. Belə planlaşdırma nəticəsində biz enerji sistemində bu gün mövcud olan, iqlim dəyişikliklərinə və atmosferin çirklənməsinə səbəb olan resursların (ilk növbədə mədən resurslarının) yenilənən enerji mənbələriylə- su, külək və günəş,- əvəzedilməsinə gətirəcək inqilab etmək imkanına malik olacıq.

Demokratik və ekoloji planlaşdırmanın vacib şərti – istehsal vasitələri üzərində ictimai nəzarətdir: cəmiyyət üçün əhəmiyyətli olan texnoloji investisiyalar və dəyişikliklər haqqında qərarların qəbul olunması imkanı banklardan və kapitalist şirkətlərdən alınmalıdır – əgər biz bu qərarların cəmiyyətin xeyrinə və ətraf mühitin qorunmasına istifadə olunmasını istəyiriksə.

Cəmiyyət sosial və ekoloji kriteriyalara əsasən üstünlük verilən istehsal tiplərinin demokratik seçimində, həmçinin alternativ enerji növlərinin alınmasına, təhsilə, səhiyyəyə və mədəniyyətə investisiya üçün ayrılmış resursların həcminin təyinində azad olmalıdır. Mallara qiymətlər artıq tələb və təklif qanunlarıyla təyin edilməyəcək, mümkün olduğu qədər sosial, siyasi və ekoloji meyarlara əsasən müəyyən olunacaq. Belə planlaşdırmanın məsələlərindən biri iş vaxtının ixtisarı nəticəsində tam məşğulluğun təminatı olacaq. Bunu təkcə sosial ədalət tələb etmir, həm də işçi sinfinin, hansı ki, onlarsız məhsuldar qüvvələrin struktur ekoloji transformasiyası prosesi qeyri-mümkündür, dəstəyinə olan ehtiyac tələb edir.

Demokratik planlaşdırma heç bir "despotizm" nəzərdə tutmur, bütün cəmiyyətin sərbəst qərarına əsasən reallaşdırmanı nəzərdə tutur. Bu prosedur cəmiyyətə kapitalist və bürokratik strukturların yadlaşdıran "iqtisadi qanunlarından" və "dəmir qəfəslərindən" azad olmaq üçün lazımdır. Asudə vaxtın ixtisarıyla bağlı demokratik planlaşdırma insanlığın Marksın “azadlığın şahlığı” adlandırdığı cəmiyyətə doğru əhəmiyyətli irəliləyişi olacaq: asudə vaxtın artması işçilərin demokratik müzakirələrdə, iqtisadiyyatın və cəmiyyətin idarə edilməsində iştirakı üçün şərtdir. Ekososialistlərin cəhd etdikləri demokratik planlaşdırma sisteminin tipi prinsipial iqtisadi qərarlarla – ilk növbədə, qlobal istiləşmənin təhlükələrinə aid olan – bağlıdır, yerli restoranları, ərzaq mağazalarını, çörəkxanaları, dükanları, sənətkarlıq müəssisələrini və ya xidmət sahələrini idarə etməklə deyil. Burada vurğulamaq vacibdir ki, planlaşdırma işçilərin şəxsi istehsalatlarında özünüidarəetməyə zidd deyil. Eyniz zamanda transformasiya ilə bağlı qərarlar, məsələn, avtomobil zavodunun yel fermaları üçün motor istehsalı üzrə ixtisaslaşmış müəssisəyə transformasiyası ilə bağlı qərar bütün cəmiyyət tərəfindən qəbul ediləcək, fabrikin təşkili və daxili fəaliyyəti demokratik şəkildə işçilərin özü tərəfindən həyata keçiriləcək.

Biz "mərkəzləşdirilmiş" və ya “qeyri-mərkəzləşdirilmiş” planlaşdırmanın xarakteri haqqında uzun müzakirələr apardıq. Hər halda, bütün səviyyələrdə - yerli, regional, milli, kontinental və, ümid edirik, planetar, bir halda ki, qlobal istiləşmə kimi ekoloji problemlər bütün dünyaya aiddir və onları yalnız qlobal səviyyədə həll etmək olar - plan üzərində demokratik nəzarət vacib olaraq qalır. Belə layihəni "qlobal demokratik planlaşdırma" adlandırmaq olar. Onun adətən "mərkəzləşdirilmiş planlaşdırma" adlandırılan şeylə heç bir əlaqəsi yoxdur, çünki, iqtisadi və ictimai qərarlar hansısa "mərkəzdən" aşağı göndərilməməlidir, əlaqədar insanlar tərəfindən demokratik şəkildə qəbul edilməlidir.




Ekososialistik planlaşdırma qərarların qəbul olunmasının hər səviyyəsində demokratik və plüralistik müzakirələrə əsaslanmalıdır. Partiyalar, platformalar və ya istənilən başqa siyasi hərəkat formasında təşkil edilmiş təşkilatları planlaşdıran nümayəndələr seçiləcək, maraqlı olan hər kəs tərəfindən müxtəlif təkliflər təklif ediləcək. Başqa sözlə, təmsilçi demokratiya insanlara müxtəlif təkliflərdən birbaşa seçmək imkanı verən birbaşa demokratiya ilə - yerli, milli və nəticədə, beynəlmiləl səviyyədə -genişləndirilmiş və təkmilləşdirilmiş olmalıdır. O zaman bütün əhali pulsuz ictimai nəqliyyat, ictimai nəqliyyata subsidiya verilməsi üçün avtomobil sahiblərindən xüsusi vergi tutulmaları, günəş enerjisinə subsidiya ayrılması, iş saatının həftədə 30, 25 və ya daha az vaxta qədər ixtisarı, hətta bu istehsalın ixtisarına səbəb olsa belə, kimi məsələləri müzakirə edə biləcək. Planlaşdırmanın demokratik xarakteri rolu qərar vermək deyil, qərarların demokratik qəbul olunması prosesi zamanı arqumentləri təqdim etmək – tez-tez müxtəlif, hətta əks arqumentlər– olan ekspertlərin iştirakı ilə tamamilə uyğundur. Sual yaranır – kim zəmanət verə bilər ki, insanlar ətraf mühiti qoruyacaq doğru seçimi edəcəklər, hətta əgər bu seçim bu və ya digər istehlak vərdişlərinin dəyişdirilməsi bahasına başa gələcəksə? Belə "zəmanət" mövcud deyil, yalnız demokrtaik qərarların rasionallığının bir gün qalib gələcəyinə, əmtəə istehlakı fetişizminin isə keçmişdə qalacağına ağıllı yatırım var. Aydındır ki, insanlar yanlış seçim edərək səhv edəcəklər, məgər ekspertlər səhv etmirlər? İnsanların əksəriyyəti mübarizə, özünümaarifləndirmə və sosial təcrübə sayəsində sosializm və ekoloji şüurun yüksək səviyyəsinə nail olmadan, yeni cəmiyyətin yaradılmasını təsəvvür etmək mümkün deyil.


Bəzi ekoloqlar hesab edirlər ki, produktivizmin yeganə alternativi belə artımın qarşısını almaqdan və ya onu neqativ artımla - hansı ki, Fransada "düşmə" adlanır - əvəz etməkdən ibarətdir. Bunun üçün qəti şəkildə istehlakın artıq səviyyəsini azaltmaq və ,başqa şeylərlə yanaşı, enerji istehlakını yarıbayarı azaltmaq üçün xüsusi mənzillərdən, mərkəzi istilik sistemindən və paltaryuyan maşınlardan imtina etmək lazımdır."Düşmə" tərəfdarlarının üstünlüyü ondadır ki, onlar birinci plana produktivizmin və konsyumerizmin radikal tənqidini çıxarırlar. Amma "düşmə" anlayışı yalnız "artımın" miqdar anlayışıyla və məhsuldar qüvvələrin inkişafıyla bağlıdır. İnkişafın keyfiyyətli transformasiyası haqqında düşünmək daha yaxşıdır. Bu iki müxtəlif, amma bir-birini qarşılıqlı tamamlayan yanaşma nəzərdə tutur:


1.Təkcə ixtisar deyil, həm də resursların kapitalizm- lazımsız və/və ya zərərli məhsulların genişmiqyaslı istehsalına əsaslanan sistem tərəfindən doğurulan böyük sərfiyyatına son qoymaq məqsədilə bütün iqtisadi sektorların bloklaşdırılması. Hərbi sənaye – kapitalist istehsalı məhsulunun tipik nümunəsi iri korporasiyalar üçün gəlirdən başqa hər-hansı bir xeyirə malik deyil. Məsələ abstrakt "artıq istehlakda" deyil, bugün üstünlük təşkil edən, görünüş üçün istehlak, böyük həcmdə tullantılar, manyak kimi əmtəə yığımı və “dəb”lə sırınan zəhlətökən psevdoyeniliklərin istehlakı kimi əsas xüsusiyyətlərə malik istehlak tipindədir. Yeni cəmiyyət istehsalı tibb,təhsil,mədəniyyət və nəqliyyat kimi əsas xidmətlər də daxil olmaqla həqiqi ehtiyacların -ilk növbədə su,qida,geyim,mənzil- ödənilməsinə yönəldəcək. Bu şəkildə, biz "sellektiv düşmə" haqqında danışa bilərik.


2. Bundan başqa, kapitalizm tərəfindən rədd edilən istehsalın və ya xidmətlərin müəyyən sahələrinin "selektiv artım"ını təmin etmək lazım olacaq: günəş energetikası, orqanik kənd təsərrüfatı (ailəvi və ya kooperativ), ictimai nəqliyyat və s.
Aydındır ki, əsas ehtiyacları tamamən təmin edilməmiş dövlətlər, yəni cənub yarımkürəsi ölkələri, sənaye cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrə nisbətən daha çox "inkişafla" məşğul olmağa məcburdurlar– dəmir yolları, xəstəxanalar, kanalizasiyalar və başqa infrastrukturlar tikmək ehtiyacına görə. Amma bu inkişaf yenilənən enerjilərə əsaslanan və buna görə də ərtaf mühit üçün zərərli olmayan istehsal sisteminə uyğun olmalıdır.


Bu ölkələr aclıqdan əziyyət çəkən əhalisi üçün böyük həcmdə ərzaq istehsalına ehtiyac duyacaqlar. Amma, Via Kampesin şəbəkəsi tərəfindən beynəlxalq səviyyədə təşkil edilmiş kəndli hərəkatlarının çoxillik təcrübəsinin göstərdiyi kimi, bu məsələni ailə müəssisələri,kooperativlər və ya kollektiv təsərrüfatlara əsaslanan orqanik kənd əkinçiliyinin köməyi ilə həll etmək daha asandır, nəinki prinsipi – pestisidlərin, kimyəvi maddələrin və genetik modifikasiya olunmuş orqanizmlərin intensiv istifadəsi olan kənd təsərrüfatının dağıdıcı və antisosial metodlarının köməyi ilə. Borc və sənaye cəhətdən inkişaf etmiş kapitalist ölkələr tərəfindən Cənubun resurslarının imperialist istismarı ilə öz nüfuzunu itirmiş sistemin əvəzinə Şimal tərəfindən Cənuba texniki və iqtisadi köməyi artırmaq imkanı gələcək.


Bəzi puritan və asketik köklənmiş ekoloqların fikirlərinin əksinə olaraq, Avropada və Şimali Amerikada həyat standartlarının – mütləq vahidlərdə - aşağı düşməsinə ehtiyac qalmayacaq. Bu ölkələrin əhalisinə sadəcə faydasız məhsullardan qurtulmaq lazım olacaq, hansılar ki, heç bir real ehtiyacı təmin etmir, və hansıların ki, artıq istehlakı kapitalist sistemi tərəfindən dəstəklənir. Belə məhsulların istehlakını azaltmaqla, insanlar həyat standartı anlayışı haqqında məzmununa görə daha zəngin olacaq həyat tərzi anlayışının xeyrinə yenidən fikirləşəcəklər.

Həqiqi ehtiyacları süni, yanlış, xəyali ehtiyaclardan necə fərqləndirmək olar? Reklam sənayesi – şüurla manipulyasiya vasitəsi ilə insan ehtiyaclarının formalaşmasına təsir edən sənaye növü – müasir kapitalist cəmiyyətlərinin hər bir həyat sferasında tətbiq olunur. Hər şey onun tələblərinə uyğun olaraq təşkil edilmişdir, yalnız qidaya və geyimə aid şeylər deyil, həm də idman, mədəniyyət, din və siyasət kimi müxtəlif sferalar. Reklam bizim küçələrimizi, poçt qutularımızı, tele-ekranlarımızı, qəzetlərimizi və landşaftlarımızı ən xain, qarşısı alınmaz və təcavüzkar şəkildə tutub. Bu sahə birbaşa və bilavasitə görüntülü və zəhlə tökən istehlaka vərdişlər formalaşdırır. Bundan başqa o, neftin, elektrik enerjisinin, iş vaxtının, kağızın, kimyəvi maddələrin və digər xammalların fenomenal xərcini doğurur – bütün bunlar üçün isə istehlakçılar ödəyir. Bu “istehsal” sahəsi təkcə humanism nöqteyi-nəzərindən faydasız deyil, həm də belə cəmiyyətin ehtiyaclarına ziddir.

Kapitalist bazar iqtisadiyyatında əhəmiyyətli yer tutan reklam üçün sosializmə keçid cəmiyyətində yer olmayacaq. Onu istehlak assosiasiyaları tərəfindən məhsullar və xidmətlər haqqında verilən informasiya əvəz edəcək. Həqiqi ehtiyacın süni ehtiyacdan fərqləndirilməsi meyarı reklamdan qurtulduqdan sonra saxlanılacaq ehtiyaclar olacaq. Aydındır ki, bir müddət köhnə istehlak şablonları dəyişməyəcək, çünki, heç kim insanlara onların ehtiyaclarını diktə etmək hüququna malik deyil. İstehlak modellərinin dəyişməsi tarixi prosesdir və maariflənmə məsələsidir. Şəxsi avtomobillər kimi bəzi məhsullarla daha mürəkkəb problemlər bağlıdır. Şəxsi avtomobillər – ictimai xəstəlikdir. Hər il onlara görə yüz minlərlə insan ölür və ya əlil olur. Avtomobillər meqapolislərdə havanı çirkləndirir, bu isə uşaqların və yaşlı insanların sağlamlığına böyük zərər vurur. Avtomobillər həmçinin iqlim dəyişikliklərinə böyük təsir edir.

Eyni zamanda, mövcud kapitalizm şəraitində avtomobil həm də real ehtiyacları təmin edir. Ekososializmə keçid prosesində ictimai nəqliyyat asan əlçatan və pulsuz olacaq – həm yerüstü, həm də yeraltı; həmçinin piyadalar və velosipedçilər üçün xüsusi yollar olacaq. Müvafiq olaraq, şəxsi avtomobil inadlı və təcavüzkar reklam vasitəsilə təbliğ olunaraq fetişə çevrildiyi burjua cəmiyyətindəki ilə müqayisədə daha az əhəmiyyətli rol oynamağa başlayacaq.

Yeni cəmiyyətə keçiddə özü ilə faciəli qəzaları və yüksək çirklənmə səviyyəsini gətirən malların avtodaşınmasını sərt şəkildə azaltmaq və yüklərin dəmiryolu vasitəsilə- və ya yük maşınları ilə- daşınması ilə əvəz etmək daha asan olacaq. Avtoyol nəqliyyatının inkişafı isə kapitalist "rəqabətinin" absurd məntiqindən başqa bir şey tərəfindən doğurulmamışdır.


Bu təkliflərə pessimistlər belə cavab verəcəklər: bəli, amma insanları sonsuz həvəs və arzular idarə edir, hansıları ki, nəzarət etmək, təhlil etmək, keçmək və lazım gələrsə, hətta boğmaq lazımdır. Demokratiya bu halda müəyyən məhdudiyyətlər tələb edir. Ancaq ekososializm vaxtilə Marksın da bölüşdüyü tamamilə ağıllı fərziyyəyə əsaslanır: sosial siniflər və kapitalizm yadlaşması olmayan cəmiyyətdə “var olmaq” "malik olmaq" üzərində qələbə çalacaq, asudə vaxt saysız-hesabsız şeylərə malik olmaq arzularından daha əhəmiyyətli olacaq: mədəni, idman, oyun, elmi, erotik, bədii və siyasi sahələrlə vaxt-keçirmək özünü reallaşdırmaqda prioritet təşkil edəcək. Əmtəə fetişizmi kapitalizm sisteminə məxsus ideologiyanın və reklamın köməyi ilə alıcı qızdırmasını doğurur. Heç nə sübut etmir ki, bu "əbədi insan təbiəti"nin bir hissəsidir.


Bütün bunlar - xüsusilə əgər keçid dövrü haqqında söhbət gedirsə,- münaqişələrin olmayacağına zəmanət vermir: ətraf mühitin müdafiəsi ehtiyacı və cəmiyyətin ehtiyacları arasında, ekoloji tələblər və baza infrastrukturunun yaradılması ehtiyacı arasında, kütləvi istehlak vərdişləri və resurs defisiti arasında. Cəmiyyətdə sosial siniflərin yoxluğu ziddiyətlərin və münaqişələrin yoxluğunu bildirmir. Onlar qaçılmazdır, və kapital və nağd pul təzyiqindən azad ekososialoji layihədə demokratik planlaşdırmanın rolu bu ziddiyətləri cəmiyyətə qərarlar qəbul etməyə icazə verən açıq və plüralist müzakirələrin köməyilə həll etməkdən ibarətdir. Belə ümumi iştirak demokratiyası – səhvlərdən yayınmağa zəmanət vermir, cəmiyyətin özünə həmin səhvləri düzəltmək imkanı verir..

Mixail Levi

Tərcümə: Günel Muradova

К дискуссии об экосоциализме

Экосоциалистический проект предполага¬ет демократическое планирование экономики, учитывающее сохранение окружающей среды и предотвращение катастрофического изменения климата. Благодаря такому планированию мы получим возможность совершить революцию в энергосистеме, ведущую к замене существу¬ющих сегодня ресурсов (в первую очередь ис¬копаемых), которые вызывают изменение кли¬мата и загрязнение атмосферы, обновляемыми источниками энергии: водой, ветром и солнцем.
Необходимое условие демократического и экологического планирования – общественный контроль над средствами производства: воз¬можность принятия решений по поводу важных для общества технологических инвестиций и из¬менений должна быть изъята у банков и капи¬талистических компаний – если мы хотим, чтоб эти решения шли на пользу обществу и охране окружающей среды.

Общество должно быть свободно в демокра¬тическом выборе типов производства, которым отдаётся приоритет, – согласно социальному и экологическому критериям, а также в определе¬нии объёма ресурсов для инвестирования в аль¬тернативные виды энергии, образование, здра¬воохранение и культуру. Цены на товары уже не будут определяться законами спроса и предло¬жения, а будут, насколько это возможно, фик-сированы согласно социальным, политическим и экологическим критериям. Одной из задач тако¬го планирования будет гарантия полной занято¬сти, благодаря сокращению рабочего времени. Этого требует не только социальная справедли¬вость, но и потребность в поддержке рабочего класса, без которой процесс структурной эколо¬гической трансформации производительных сил невозможен.
Демократическое планирование не подраз¬умевает никакого «деспотизма», а подразуме-вает реализацию свободы решения всем обще¬ством. Эта процедура необходима обществу для освобождения от отчуждающих «экономических законов» и «железных клеток» капитализма и бюрократических структур. Демократическое планирование, связанное с сокращением сво¬бодного времени, будет значительным про¬грессом человечества в сторону того, что Маркс называл «царством свободы»: увеличение сво¬бодного времени есть условие для участия paбочих в демократической дискуссии и управ¬лении экономикой и обществом. Тип системы демократического планирования, к которому стремятся экосоциалисты, связан с принципи¬альными экономическими решениями – в пер¬вую очередь, касающимися опасностей глобаль¬ного потепления – а не с управлением местными ресторанами, продуктовыми магазинами, пекар¬нями, лавками, ремесленными предприятиями или сферой услуг. Здесь важно подчеркнуть, что планирование не противоречит самоуправ¬лению рабочих на своих производствах. В то время, как решение о трансформации, напри¬мер, автомобильного завода в предприятие по производству моторов для ветряных ферм будет приниматься всем обществом, организация и внутреннее функционирование фабрики будет демократически осуществляться самими рабо¬чими.

Мы вели долгие дискуссии по поводу «цен¬трализованного» или «децентрализованного» характера планирования. Так или иначе, самым важным остаётся демократический контроль над планом на всех уровнях: местном, региональ¬ном, национальном, континентальном и, будем надеяться, планетарном, поскольку экологиче-ские проблемы, такие как глобальное потепле¬ние, касаются всего мира и решать их можно только на глобальном уровне. Такой проект можно назвать «глобальным демократическим планированием». Он не имеет никакого отно¬шения к тому, что обычно называют «центра¬лизованным планированием», поскольку эконо¬мические и общественные решения не должны спускаться из некоего «центра», а должны де-мократически приниматься заинтересованными людьми.
Экосоциалистическое планирование должно быть основано на демократической и плюрали¬стической дискуссии, на каждом уровне приня¬тия решений. Будут избираться делегаты плани¬рующих организаций, организованные в форме партий, платформ или любых других политиче¬ских движений, разнообразные предложения будут предлагаться тем, кого они интересуют. Иными словами, представительная демократия должна быть расширена – и усовершенствована – прямой демократией, дающей людям возмож¬ность напрямую выбирать – на местном, нацио¬нальном и, в конечном счете, интернациональ-ном уровне – из разнообразных предложений. Тогда все население сможет обсуждать такие вопросы, как бесплатный общественный транс¬порт, специальный налог на автовладельцев для субсидирования общественного транспорта, субсидирование солнечной энергии, сокращение рабочего времени до 30, 25 или ещё меньшего количества часов в неделю, даже если это по¬влечет сокращение производства. Демократиче¬ский характер планирования вполне совместим с участием экспертов, чья роль не в том, чтобы решать, а в том, чтобы представлять аргументы – зачастую разные, даже противоположные – во время демократического процесса принятия решений. Возникает вопрос – кто гарантирует, что люди будут делать правильный выбор, тот, который защитит окружающую среду, даже если ценой этого станет изменение тех или иных по¬требительских привычек? Такой «гарантии» не существует, есть только здравая ставка на то, что рациональность демократических решений однажды восторжествует, а фетишизм товар¬ного потребления уйдет в прошлое. Ясно, что люди будут ошибаться, делая неправильный выбор, а эксперты разве не ошибаются? Не¬возможно представить себе создание нового общества если большинство людей не достигнет высокого уровня социалистической и экологиче¬ской сознательности в результате борьбы, само¬образования и социального опыта.
Некоторые экологи считают, что единствен¬ная альтернатива продуктивизму состоит в том, чтобы остановить рост как таковой, либо заме¬нить его негативным ростом – который во Фран¬ции называется «спадом». Для этого необходи¬мо радикальным образом сократить избыточный уровень потребления и отказаться, среди проче¬го, от частных домов, центрального отопления и стиральных машин, чтобы вполовину снизить потребление энергии. Достоинство сторонников «спада» в том, что они выводят на первый план радикальную критику продуктивизма и консью¬меризма. Но понятие «спад» связано с чисто ко¬личественным понятием «роста» и с развитием производительных сил. Лучше подумать о ка¬чественной трансформации развития. Это под¬разумевает две разных, но взаимодополняющих подхода:

1. Не только сокращение, но и блокирование целых секторов экономики, с тем, чтобы поло¬жить конец чудовищной трате ресурсов, вызы¬ваемой капитализмом – системой, основанной на широкомасштабном производстве бессмыс¬ленных и/или вредных продуктов. Военная про¬мышленность – характерный пример продукции капиталистического производства (с её запро¬граммированным устареванием), не имеющей иной пользы, кроме прибыли для крупных кор¬пораций. Вопрос не в абстрактном «избыточном потреблении», а в типе потребления, который преобладает сегодня и имеет следующие ос¬новные свойства: показное потребление, ко¬лоссальные отходы, маниакальное накопление товаров и навязчивое потребление псевдоно¬ваций, навязываемых «модой». Новое общество будет ориентировать производство на удовлет-ворение подлинных нужд, в первую очередь, тех, которые мы можем назвать «библейскими» – вода, пища, одежда и жильё – но включая ключевые услуги: медицину, образование, куль¬туру и транспорт. Таким образом, мы можем го¬ворить о «селективном спаде».

2. Кроме того, будет необходимо обеспечить «селективный рост» определенных отраслей производства или услуг, отвергаемых капита¬лизмом: солнечной энергетики, органического сельского хозяйства (семейного или коопера¬тивного), общественного транспорта и т.п.
Ясно, что страны, в которых основные нужды далеко не удовлетворены, то есть страны юж¬ного полушария, будут вынуждены заниматься «развитием» гораздо больше, чем промыш¬ленно развитые страны – из-за необходимости строить железные дороги, больницы, канализа¬ции и другую инфраструктуру. Но это развитие должно быть совместимо с системой производ¬ства, основанной на обновляемых энергиях и потому не вредной для окружающей среды.

Эти страны будут нуждаться в производстве больших объемов продовольствия для своего населения, которое уже страдает от голода. Но, как показывает многолетний опыт крестьянских движений, организованных на международном уровне сетью Виа Кампесина, эту задачу го¬раздо легче решать с помощью крестьянского органического земледелия на базе семейных предприятий, кооперативов или коллективных хозяйств, чем с помощью разрушительных и антисоциальных методов сельского хозяйства, принцип которого – интенсивное использование пестицидов, химических веществ и генетиче¬ски модифицированных организмов. На смену скомпрометировавшей себя системе долга и им¬периалистической эксплуатации ресурсов Юга промышленно развитыми капиталистическими странами придёт возможность подъёма техниче¬ской и экономической помощи Югу со стороны Севера.

Вопреки мнению некоторых пуритански и аскетически настроенных экологов, вовсе не бу¬дет потребности в снижении – в абсолютных единицах – жизненных стандартов в Европе и Северной Америке. Населению этих стран будет просто необходимо избавиться от бесполезных продуктов, тех, которые не удовлетворяют ни¬каких реальных нужд, и избыточное потребле¬ние которых поддерживается капиталистиче¬ской системой. Сокращая потребление таких продуктов, люди переосмыслят понятие стан¬дарта жизни в пользу образа жизни, который будет по сути своей гораздо богаче.
Как отличить подлинные потребности нужды от искусственных, ложных, мнимых? Рекламная индустрия – влияющая на формирование по¬требностей человека посредством манипуляций с сознанием – внедрилась в каждую сферу жиз¬ни современных капиталистических обществ. Всё организовано сообразно с её потребностя¬ми, не только то, что касается еды и одежды, но и такие разнообразные сферы, как спорт, куль¬тура, религия и политика. Реклама захватила наши улицы, наши почтовые ящики, наши теле-экраны, наши газеты и наши ландшафты самым коварным, неостановимым и агрессивным обра¬зом.Эта отрасль прямо и непосредственно вы¬рабатывает привычки к показному и навязчи¬вому потреблению. Более того, она порождает феноменальный расход нефти, электричества, рабочего времени, бумаги, химических веществ и прочего сырья – платят же за все потребите¬ли. Эта отрасль «производства» не просто бес¬полезна с гуманистической точки зрения, она также противоречит потребностям общества как таковым.

Для рекламы, занимающей существенное место в капиталистической рыночной экономи¬ке, не будет места в обществе перехода к со¬циализму. Её заменит информация о продуктах и услугах, предоставляемая потребительскими ассоциациями. Критерий отличия подлинной потребности от искусственной будет состоять в том, какие потребности сохранятся после избав¬ления от рекламы. Ясно, что некоторое время старые потребительские шаблоны будут сохра¬няться, поскольку никто не имеет право дикто¬вать людям их потребности. Изменение моделей потребления это исторический процесс и вопрос образования.С некоторыми продуктами, такими как личные автомобили, связаны более сложные проблемы. Личные автомобили – это общественный недуг. Каждый год из-за них гибнут или становятся инвалидами сотни тысяч людей. Автомобили загрязняют воздух в мегаполисах – что крайне вредит здоровью детей и пожилых людей. Ав-томобили также чрезвычайно способствуют из¬менению климата.

Между тем, в существующих капиталистиче¬ских условиях автомобиль удовлетворяет в том числе и реальные нужды. В процессе перехода к экосоциализму общественный транспорт бу¬дет легкодоступен и бесплатен – как наземный, так и подземный; также будут отдельные до¬рожки для пешеходов и велосипедистов. Соот¬ветственно, личный автомобиль станет играть гораздо менее важную роль, чем в буржуазном обществе, в котором он превратился в фетиш, пропагандируемый настойчивой и агрессивной рекламой.
На переходе к новому обществу будет гораздо легче жестким образом сократить автоперевоз¬ку товаров, влекущую трагические аварии и за¬предельный уровень загрязнения, и заменить её перевозкой грузов – или грузовых машин – по железной дороге. Развитие же автодорожного транспорта вызвано ни чем иным, как абсурдной логикой капиталистической «конкурентности».

На эти предложения пессимисты ответят: да, но людьми движут бесконечные устремления и желания, которые необходимо контролировать, анализировать, пресекать и даже подавлять, если необходимо. Демократия в этом случае требует определенных ограничений. Однако экосоциализм основывается на вполне здравом предположении, которое разделял ещё Маркс: в обществе без социальных классов и капита¬листического отчуждения «быть» возьмет верх над «иметь», свободный досуг окажется важ¬нее желания обладать бесчисленными вещами: приоритетом станет личная реализация в куль¬турном, спортивном, игровом, научном, эроти¬ческом, художественном и политическом время-провождении. Товарный фетишизм порождает приобретательскую горячку с помощью идео¬логии и рекламы, свойственной капиталисти¬ческой системе. Ничто не доказывает, что это часть «вечной человеческой природы».

Всё это не гарантирует – особенно если речь идёт о переходном периоде – отсутствия кон¬фликтов: между необходимостью защиты окру¬жающей среды и нуждами общества, между эко¬логическими требованиями и необходимостью создания базовой инфраструктуры, между мас¬совыми потребительскими привычками и дефи¬цитом ресурсов. Отсутствие социальных классов в обществе не означает отсутствия противо-речий и конфликтов. Они неизбежны, и роль демократического планирования в экосоциали¬стическом проекте, свободном от давления ка¬питала и чистогана, состоит в том, чтобы разре¬шать эти противоречия с помощью открытых и плюралистических дискуссий, обеспечивающих обществу возможность принятия решений. Та¬кая демократия всеобщего участия – не гаран¬тия от ошибок, а возможность исправлять их, предоставленная самому обществу.

Михаэль Леви