Andrey Fursov “Fulton başlanğıcı”
(N11,2007) məqaləsində SSRİ-nin dağılma səbəbləri haqda yazır:
-1987-ci ildə ABŞ-ın xarici borcu
246 milyard dollara kimi artmışdı. 1987-ci ilin 19 oktyabrında Uoll-Strit
katastrofik şəkildə alt-üst oldu. Belə vəziyyətdə ABŞ-ı yalnız möcüzə xilas edə
bilərdi. Və bu möcüzə Qorbaçovun simasında ortaya çıxdı. Qorbaçov nüvə bərabərliyinin demontajından
başlayaraq hərbi və siyasi arenada SSRİ-nin bütün mövqelərini təslim etdi. (c)
Amma əlavə edim ki, Qorbaçov SSRİ
iqtisadiyyatını da məhv etdi. 1987-ci ilin yanvarında xarici ticarətdəki məhdudiyyətlər
ləğv edildi – o məhdudiyyətlər ki, SSRİ-nin daxili bazarını çökmədən qoruyurdu.
Çünki bu məhdudiyyətlər olmadan SSRİ-nin daxili bazarı xarici bazara nəzərən ərzağa
və əhalinin istehlak etdiyi əmtəə məhsullarına olan qiymət bərabərsizliyi ilə bir
gün də olsun davam gətirə bilməzdi . Və birdən müəssisələrə və fiziki şəxslərə
bütün əmtəələri - ərzaq,xammal,elektronika,enerji,kimya sənayesə məhsullarını,
biz sözlə hər şeyi ölkədən ixrac etməyə icazə verildi. Sanki, SSRİ-nin böyük ərazisi
üzərindən güclü qasırğa keçdi və ani olaraq ölkədən bütün maddi nemətləri sorub
apardı. Ərzaq və sənaye məhsulları mağazalarının rəfləri boşaldı.
T.Karyaqina SSRİ iqtisadiyyatındakı “qara dəlikləri” yalnız 1988-ci ilin oktyabrında aşkar etdi. Həmin ildə xaricə fiziki şəxslər tərəfindən 500 000 rəngli televizor, 200 000 paltaryuyan maşın aparılmışdı.
T.Karyaqina SSRİ iqtisadiyyatındakı “qara dəlikləri” yalnız 1988-ci ilin oktyabrında aşkar etdi. Həmin ildə xaricə fiziki şəxslər tərəfindən 500 000 rəngli televizor, 200 000 paltaryuyan maşın aparılmışdı.
Tək bir əcnəbi ailə 1988-ci ildə
bunları aparmışdı: 392 soyuducu, 74 paltaryuyan maşın,142 kondisioner.
Yüz minlərlə xarici təşkilatdan
yalnız birinin əməkdaşları isə - 1400 ütü,138 tikiş maşını, 174 ventilyator.
Həmçinin:
3500 sabun parçası və 242 kq
yuyucu toz – hansılar ki, xalq deputatlarının təkidi ilə guya sovet insanları
üçün pulla alınmışdı.
Bu həmin dövrlər təsadüfən mətbuatda
keçən məlumatlardır.
SSRİ-nin saysız –hesabsız gömrüklərinin
yalnız birindən təkcə 1989-cu il ərzində
fiziki şəxslər tərəfindən 2 milyon tondan artıq defisit məhsullar çıxarılıb.
Krasnoyarsk pambıq-parça
kombinatının məhsulları tamamilə çıxarılırdı. Həmin vaxt yaxşı mələfə 5 rubl,
yorğan ağı – 8 rubl idi.
Hətta “İzvestiya” qazeti həmin
günlər ölkənin halına acıyırdı. “Qiymətlər, pul və sosial ədalət haqqında” məqaləsindən:
-“ Bir qayda olaraq, bizdə dövlət
məhsullarına olan qiymət bazar qiymətlərindən aşağıdır. Amma bu o demək deyil
ki, o bizə ucuz başa gəlir. Bununla belə, heç kim bilmir nə qədər daha keyfiyyətli
və ucuz mallar məhz keyfiyyət səbəbindən - piştaxtaya kimi gedib çata bilmir,
bilinmir hara gedir. Və bu defisitlər üzərində nə qədər kriminal dollarlar
qazanılır”. (22 may 1990-cı il).
Hətta “AiF” “ Çit və parça hanı?”
məqaləsi ilə münasibət bildirmişdi:
-“1985-ci ildən sonra indiyə kimi görünməmiş
eksport partlayışı başladı: xaricə parça tədarükü 3 dəfədən çox artdı,
pambıq-parça tədarükü - təxminən 4 dəfə, kətan – 7 dəfə. Xarici ticarət daxili
tekstil bazarının stabilliyini pozan faktora çevrilməyə başladı”.
Özü də “AiF”-də söhbət yalnız dövlət
ixracatından gedirdi. Amma xüsusi ixracat dövlət ixracatını çox qabaqlayırdı.
Həm
də ixracatın miqyasını müəyyən etmək mümkün deyildi. Elə həmin “İzvestiya” o
zaman yazırdı: -“Bizim derjava dünyada nadir derjavalardandır ki,orada gömrük
statistikası aparılmır”.
QIZIL EHTİYATININ QARƏT EDİLMƏSİ
QIZIL EHTİYATININ QARƏT EDİLMƏSİ
21 iyul 1989-cu ildə yeni Gömrük
qaydaları ilə SSRİ-dən qızıl və qiymətli daşların daşınmasına olan bütün məhdudiyyətlər
götürüldü. Sovet gömrüyünün 70 illik əməyi bir anda məhv edildi. O zamana qədər görünməmiş miqyasda qızıl
daxili bazara atılırdı, sonra isə SSRİ-nin daxili qiymətlərinə əldə edilən
qızıl okeanın o tayına aparılırdı.
Həmin dövrlərdə zərgərlik ticarətini
“Moskovskiy komsomolec” belə təsvir edirdi: “ Ajiotajın, coşan təbii hadisənin,
Dövlət Xəzinəsi hesabına zərgərlik məmulatlarının satışı normalarının dəfələrlə
yerinə yetirilməsinin parlaq təsviri... Piştaxtalara hücum, yeni qızıl və qiymətli
daşlar tədarükü tələbi ilə Dövlət Xəzinəsinin məktubları ilə topa tutmaq...”
Bu “Sunami hansı istiqamətə gedir?” adlı təsirli
başlığı olan məqalədən sadəcə bir neçə sözdür.
O zaman “İzvestiya”dan qızıl və brilliantlara növbə
üçün mübarizə tələb edirdilər: -“Dövlətin
qızıl ehtiyatı kimi güclü rezervi işə salmaq”.
“Sovetskaya kultura” qızıl daşınmasının yolunda
dayanan gömrük kimi baryeri ümumiyyətlə aradan götürməyə səsləyirdi (bax: "Границы без замков", 25.08.90.)
Bir müddət sonra Q.Yavlinskiy mətbuatı
qızıl ehtiyatının yox olması bəyanatı ilə vəlvələyə saldı. Amma tez də sakitləşdi.
Nə qədər qızıl aparılmışdı?
2002-ci ildə iqtisadçı V.A.Qryaznov
– Dövlət Xəzinəsinin əsas eksperti – qızıl və qiymətli daşların çıxarılması və
bazarının tarixi və dinamikası haqda 3 böyük məqalə nəşr etdi. V.Qryaznovun məlumatları
bunlardır:
1985-ci ildə SSRİ-nin qızıl
ehtiyatı 2500 ton təşkil edirdi.
1991-ci ildə bu ehtiyat 250 tona
kimi azalmışdı!!!
2250 ton qızıl ehtiyatından əlavə
1986-1990-cı illərdə əldə edilən əlavə 1500 ton da yox olmuşdu.
Məqalələrdən götürülmüş məlumatlardan
başqa müxtəlif dövrlərdə qızılın və qiymətli daşların dəyəri haqda geniş məlumatları,
dünya ölkələrində onların çıxarılma miqdarı barəsində mütəxəssis tərəfindən yazılmış ensiklopediyanı
bu linklərdən oxuya bilərsiz:
Bu linklərdə qiymətli metallarla və qiymətli
daşlarla maraqlananlar üçün məlumatlar xəzinəsi var.
Qızılı ölkədən çıxarmaq sərfəli idi?
Həmin günlərdə qızılın qramı SSRİ-də təxminən 50
rubl dəyərində idi. Həmin vaxt dünya bazarında qızılın 1 qramı 13 dollar təşkil
edirdi ( “AiF”, №8, 1990).
Ölkədən qızıl və qiymətli daş
çıxaranlar nə “qaymaq” qazanırdılar?
Hazırda qızıl və qiymətli daşların
qiyməti bütün mümkün sərhədləri aşıb. Görəsən Qərb SSRİ-dən çıxarılmış qızıllar
hesabına nə qədər piylənib?
Müxtəlif “mütəxəssislərin”
haqqında xəbər yaydığı "Bartseloviç möcüzəsi" nədir?
Amerika ekspertləri Balceroviçə
istehsalatı və normal ticarəti ixtisara salmağı və xırda ticarəti hər vasitə ilə genişləndirməyi
təklif etdilər. Yəni, zəhmətkeş əhalini öz sinfindən uzaqlaşdırmağı və onu
“spekulyantlar millətinə” çevirməyi. Bütün bu milyonlarla sinifsizləşdirmə elementləri çəyirtkə sürüsü
kimi SSRİ üzərinə uçdular və qopara bildikləri hər şeyi tonlarla ölkədən
apardılar – xarici mebeldən tutmuş diş pastası tübikinə kimi.
Həmin günlərdə deputatların Qurultayında diş
pastası çatışmazlığına görə dəhşətli
skandal və səs-küy qalxdı. Xalq deputatlarının boğazını üzən bu çatışmamazlığın səbəbləri
haqda düşünmək ağıla gəlmədi. Onlar sadəcə xaricdən 60 milyon dollarlıq diş
pastası almağa qərar verdilər. Bu 60 milyon kimi varlandırdı?
Diş pastalarının gətirildiyi Fransada onun qiyməti 15
frank idi. SSRİ-də isə o 1 rubla satılırdı. Təbii ki, 60 milyon dollarlıq bütün
həmin pasta bir anda yenidən xaricdə oldu.
Pastaları Polşaya hərəsi 500 tübiklik bağlamalarda göndərirdilər,
amma belə bağlamaların miqdarına məhdudiyyətlər
yox idi. Bu bağlamaları avtomobillərin dolu
baqajları ilə aparırdılar. Qatarlarda dolu kupelərlə, gəmilərin göyərtələrində dolu koneynerlərlə.
Fransa ətirlərini yeşiklərlə sərhədin bu tərəfindən flakonu – 40 rubla və digər
tərəfindən flakonu 80-100 dollara daşıyırdılar. Daha sonralar Polşadan
Almaniyaya daşıyırdılar, amma artıq avropa qiymətlərinə. Hər şeyi daşıyırdılar
və qarışqalar böyük şir bədənindən yalnız
çılpaq sümüklər saxladıqları kimi , orada da bu “ Balceroviç
piranyaları” sovet insanlarına boş
piştaxtalar saxlayırdılar. Elə bir adda istehlak predmeti – qida məhsullarından
tutmuş texnikaya qədər – yox idi ki,
daşınmasın. Bizim gözəl parçalarımız da daşınırdı.
Başqa mənbə:
“Leninqradskaya
pravda”, 1992-ci il:
-“SSRİ-də
1990-91-ci illərdə adambaşına illik 38 metr parça istehsal edilirdi. Onlardan 75%-i dünya kətan parça istehsalını, 16% - yun parça, pambıq-parça –
13% və ipək – 12% təşkil edirdi. Təkcə rəsmi
olaraq ölkədən 50% kətan və 42% yun parça çıxarılmışdı”.
Amma bu rəqəmlərdə
ayrı-ayrı fiziki şəxslər tərəfindən çıxarılanlar nəzərə alınmayıb. Onlar isə çəyirtkə
kimi qopara bildikləri hər şeyi aparırdılar. Yəni, ölkədən xaricə daşınma total
– 100 %-lik idi! Ərzaqlar daşınırdı.
YAĞ
DAŞINMASI:
SSRİ dünya kərə
yağı buraxılışının 21,4%-ni istehsal edirdi (SSRİ əhalisi isə dünya əhalisinin
4,88%-ni təşkil edirdi). Yağ istehsalı artmağa davam edirdi, amma daşınma nəticəsində
yağ üçün talonlar meydana çıxdı. Bir SSRİ sakini üçün kərə yağının miqdarı
Britaniyadakından 26% çox idi. Böyük
Britaniyaya kərə yağı tədarükü aparılmırdı, amma London mağazalarında var idi.
Sovet kərə yağı Afrikaya,məsələn Efiopiyaya göndərilmirdi, amma Ədis-Əbəbə-də
sovet kərə yağı satılırdı. Və əlbəttə ki, SSRİ-də olduğundan 4 dəfə baha qiymətə.
Ət daşınması
1991-ci ildə ət istehsalı dünya səviyyəsinin
11,7%-ni təşkil edirdi. SSRİ-də ət istehlakı onun istehsalından 668 min ton
aşağı idi. Amma vəziyyət daha pis idi. Bu rəsmi statistika məlumatlarıdır. Həmin
illərin statistik tələsi də məhz bundan ibarət idi. Statistika ərzaq mağazaları
üçün anbarlara göndərilən bütün yağ və əti SSRİ daxilində istehlak olunan hesab
edirdi. Yağ və ət satışında heç kim pasport tələb etmirdi, və ona görə də
SSRİ-də alınmış,amma onun hüdüdlarından kənara daşınanlar guya sovet xalqının
rifah halını yüksəldirdi. Axı ticarət üçün nəzərdə tutulmuş çox tonlarla yağ və
ət mağazalardan yan keçərək birbaşa
anbarlardan çıxarılırdı və SSRİ-dən xaricə aparılırdı – dənizdən konteynerlərlə,
quru ilə qatarlarla və avto nəqliyyatla, havadan təyyarələrlə. Statistika isə
hesab edirdi ki, bütün bunları sovet xalqı yeyib.
Niyə kapitalistlər hələ də fəğan edirlər ki, Heydər
“ölkəni aclıqdan qorudu”?! Çünki o həmin yağa olan qiyməti elə qadırdı ki,
kiçik alverçilər üçün onu ölkədən daşımaq əlverişsiz oldu (kiçik olmağına kiçik
alverçilər idilər, amma çəyirtkə kimi bir sürü idilər).
Pavlov bəzi çatışmayan malların qiymətlərini faizin az bir hissəsi qədər
qaldırmağa çalışdı – heç nə də qalxmadı! Yəni, kütləvi daşınma SSRİ-ni məhv etməkdən
başqa, heydərləri və şaxrayevləri hakimiyyətə gətirən mexanizmlərdən biri idi.
80-cı illərin sonu 90-cı illərin əvvəllərində
hər şey yox oldu: corablar və soyuducular, mebel və ütülər, televizorlar və
bişqablar, mələfələr və paltaryuyan maşınlar! Kolbasa və balıq,
şəkər və yarma – hamısını hücum çəkmiş çəyirtkələr yedi! Alüminium
qazançalar, kasalar, qaşıqlar ən çox enerji sərf edilmiş və ekoloji təmiz
olmayan hazırlanma mərhələsini keçmiş ucuz və qiymətli xammal daşınırdılar.
Tülkülər-daşıyıcılar sovet iqtisadiyyatının vaxtilə
ən güclü gəmisini çürüntüyə çevrilənə kimi yedilər. Və 1991-ci ildə o süqut
etdi.
Tərcümə Azərbaycan Ekososialistlərinə məxsusdur
Комментариев нет:
Отправить комментарий