Laqeydlərə nifrət edirəm Antonio Qramşi

Laqeydlərə nifrət edirəm: Fridrix Qebbel kimi hesab edirəm ki, "yaşamaq — müəyyən mövqeyi tutmaq deməkdir". Cəmiyyətdən kənar dayanan insanlar sadəcə mövcud ola bilməzlər. Kim ki həqiqətən yaşayır, vətəndaş olmaya bilməz, müəyyən mövqe tutmaya bilməz. Laqeydlik — həyat deyil, iradəsizlikdir, müftəxorluq,, qorxaqlıqdır. Buna görə mən laqeydlərə nifrət edirəm.

Laqeydlik — tarixin ballastıdır. Bu novatorun qurğuşun yüküdür, tez-tez ən alovlu entuziazmı söndürən nəsə ətalətli və qatı bir şeydir, köhnə cəmiyyətin qalasını əhatə edən və onu ən möhkəm divarlardan, döyüşçü sinəsindən daha yaxşı müdafiə edən bataqlıqdır, çünki, o hücum edənləri öz lilli bataqlığının içərisinə çəkir, bəzən qəhrəmanlıqdan imtina etməyə məcbur edərək onları məğlub edir və qorxudur.
Laqeydlik — tarixdə mövcud olan qüdrətli gücdür. O passiv hərəkət edir, amma bununla belə yenə də hərəkət edir . Bu — taleyə itaətkarlıqdır, hansı ki, ona arxalanmaq olmaz,proqramları qoparır və yaxşı planları dağıdır; bu ağıla qarşı üsyan edən və onu məhv edən kobud materiyadır. Baş verənlər, hər kəsin qarşılaşdığı şər, qəhrəmancasına hərəkət (ümumbəşəri əhəmiyyətli) nəticəsində doğrula biləcək mümkün yaxşılıq — hərəkət edən azlığın təşəbbüsünün yox, daha çox əksəriyyətin laqeydliyinin,etinasızlığının nəticəsidir. Olanlar ona görə baş vermir ki, bunu bəziləri istəyir, ona görə baş verir ki, bir çox insanlar öz iradəsini göstərməkdən imtina edir, hərəkət etmək azadlığını başqalarına verir, elə düyünlər bağlamağa icazə verir ki, sonradan onu yalnız qılıncla doğramaq mümkün olur, elə qanunların qəbuluna icazə verir ki, nəticədə yalnız üsyanla ləğv etmək mümkün olur, elə insanlara hakimiyyətə sahib olmağa icazə verir ki, sonra onu qiyam yoluyla devirmək mümkün olur. Qismət, hansı ki, tarixdə əsas mövqe tutmuş kimi görünür laqeydliyin, kənarda dayanmağın aldadıcı xarici qabığından başqa bir şey deyildir. Aşkar şəkildə hansısa hadisələr yetişir. Hər bir nəzarətdən kənar olan bəzi insanların əlləri ilə kollektiv həyatın parçası toxunur, kütlə isə həmin vaxt bundan xəbərsiz olur, çünki bütün bunlar onu maraqlandırmır. Aktiv hərəkətdə olan kiçik qrupların dar təsəvvürlərinə, ən yaxın hədəflərlərinə, şəxsi ambisiyalarına və ehtiraslarına əsaslanaraq zamanın taleləriylə manipulyasiya edirlər, əksər insanlar isə həmin vaxt bundan xəbərsiz olur, çünki bütün bunlar onu maraqlandırmır. Aşkar şəkildə yetişmiş hadisələr baş verir, tədricən hazırlanmış parça toxunur və artıq onda görünür ki, tarix təbiətin nəhəng hadisəsindən, hər kəsin qurbana çevrildiyi –kim ki bunu istəyirdi və kim ki istəmirdi, kim ki bilirdi və kim ki bilmirdi, kim ki fəal aktivlik göstərmişdi və kim ki laqeyd yanaşmışdı-vulkan püskürməsi,zəlzələdən başqa bir şey deyil. Baş verənlər laqeyd yanaşmış insanlarda qıcıqlanmaya səbəb olur , onlar nəticələrdən qaçmaq istəyərdilər, istəyərdilər aydın olsun ki, onlar baş verənləri arzu etmirdilər, onlar buna cavabdeh deyil.

Bəziləri narazı şəkildə inləyir, digərləri ədəbsiz şəkildə söylənir,ancaq heç kim və ya demək olar ki, heç kim qarşısına sual qoymur: əgər mən öz borcumu yerinə yetirsəydim, öz fikrimdə təkid etsəydim, mənim məsləhətimə qulaq asmağa məcbur etməyə çalışsaydım, o zaman bu olanlar baş verərdimi? Heç kim və ya demək olar ki, heç kim şəxsi laqeydliyində ,skeptisizmində, kömək əlini uzatmaqdan və şərin qarşısını almağa cəhd edən, xeyirə nail olmaq üçün mübarizə aparan həmin vətəndaş qruplarına kömək göstərkdən imtina etməyində günah görmür.

Belə insanların əksəriyyəti, hər şey artıq baş verdikdən sonra dəyərlərin dağılması, proqramın tamamilə iflası və buna bənzər digər xoş şeylər haqqında düşünməyə üstünlük verirlər. Bu şəkildə onlar yenidən hər bir məsuliyyətdən yayınmağa başlayırlar. Və ona görə yox ki, onlar baş verənləri anlamırlar və ya tez qərar tələb edən problemlərin , elə problemlər ki, onların həlli xüsusi hazırlıq və zaman, eyni zamanda da təcili qərar tələb edir, həllində yaxşı qərar verə bilmirlər. Ancaq bu qərarlar ən çox gözəl barverməz çiçək olaraq qalır, kollektiv həyata verilən bu töhfə əxlaq işığı ilə işıqlandırılmamışdır — o sadəcə intellektual marağın məhsuludur, hər kəsdən həyatda aktiv olmağı tələb edən, hər hansı bir aqnostisizm növünü və etinasız laqeydliyi rədd edən ciddi tarixi məsuliyyət hissi deyil.

Mən laqeydlərə həm də ona görə nifrət edirəm ki, bu əbədi günahsızların iniltisi məni qıcıqlandırır. Mən onlardan cavab soruşuram,həyatın onlar qarşısında qoyduğu və hər gün qoymağa davam etdiyi məsələləri onlar necə yerinə yetirdilər, mən o haqda soruşuram ki, onlar nə etdilər, və xüsusilə - nə etmədilər. Bu halda hiss edirəm ki, mən yenilməz ola bilərəm, mənim onlara yazığım gəlməməlidir, onlarla birlikdə göz yaşI tökməməliyəm.
Mən mövqe tutmuşam, mən yaşayıram, mən öz silahdaşlarımın fikirlərində yeni cəmiyyətin həyat döyüntülərini hiss edirəm. Onlar artıq onu — gələcəyin məsuliyyət yükü yalnız bəzi insanların üzərinə düşmədiyi cəmiyyəti qururlar. Orada bütün olanlar nə təsadüfi, nə də qaçılmaz olmayacaq, insanların şüurlu işi olacaq. Orada bəzilərinin qan axıdaraq özünü fəda etməsini pəncərədən seyr edən insanlar olmayacaq.
Mən yaşayıram, mən müəyyən mövqeyi tutmuşam. Buna görə mən müəyyən mövqe tutmayanlara nifrət edirəm, laqeydlərə nifrət edirəm.

Antonio Qramşi- məşhur italyan filosofu,jurnalist və siyasi xadimdir. İtaliya Kommunist Partiyasının yaradıcısı və rəhbəri, marksizmin nəzəriyyəçilərindən biri olmuşdur.

Tərcümə Günel Muradova

Nemət pənahovlar və nemətpənahovizm

BU gün İlham Əliyevin Rüstəm İbrahimbəyov haqda dediyi tost yayıldı. Yayan, anladığım qədər, Rüstəm bəy özüdür. Hansı məqsədlə yaydığını və hansı məqsədlə paylaşıldığını dəqiq deyə bilmərəm. Amma yəqin ki, İlham Əliyevi gözdən salmaq üçün.

Adətən belə şeylərə baxmağa səbrim yoxdur, bu dəfə ərinmədim, baxdım. Və öz təəssuratlarımı deyirəm: bu tostdan İlham bəydə milliyətçilik damarı var, azərbaycançılığı sevən biri, adi bir insan, adi insan kimi içən, içəndə keflənən, aqressivləşməyən, əksinə, daha da sadələşən.... Bir sözlə diktator cəllad falan filan deyil, sadə bir qaqa.

Bunu niyə yazdım?

Bir gün əvvəl də fb-daki "qəhrəmanlardan", nemət pənəhovlardan və onlara əl çalan , onların hər boş sözü ilə yatıb-qalxan kütlədən bəhs etdim. Amma açıqlamağa həvəsim, vaxtım olmadı. O gün də hayküylə, hətta qıy vuraraq başqa bir videogörüntünü paylaşırdılar. Orada da bir (deyək) vətəndaş bu rejimi, Əliyevləri təriflədiyi yerdə polis gəldi, qollarını qarmaladı apardı. Sözsüz ki, polislər onu Fəvvarələr meydanında hökumət əleyhinə aksiya iştirakçıları ilə səhv salmışdılar. Amma bu görüntüləri də bu pompayla yaymaq siyasi savadsızlıqdır.

Siyasi savad odur ki, qarşındakının sənin dediyinin qarşısında nə deyəcəyini əvvəlcədən təxmin edə bilirsən. Bax elə buna görə siyasəti şahmatla müqayisə edirlər. Şahmat oynayanlar bilir: yaxşı şahmatçı ən azından bir neçə gedişi, gediş kombinasiyalarını qabaqcadan hesablayır. Qrossmeysterlər yüz gediş sonrasını belə hesablaya bilirlər.

İndi soruşuram: cəmi bir gedişi qabaqcadan hesablaya bilməyən, rəqibin sənin dediyinin qarşısında nə deyəcəyini hesablaya bilməyən adamdan siyasətçi olar? Belə adamların siyasət haqqında danışmağı nə qədər doğrudur?

Təbii ki, Tayyib demişkən, “ağzı olan konuşuyor” və danışsın da. Amma onu hər kəs bilsin ki, İlham Əliyevin əbədiliyində ona müxaliflik edənlərdə də günah axtarmaq lazımdır. Günah da deyil əslində. Sadəcə istedadları, savadları yoxdur. Bu qədər. Və savadsız olduqları üçün populist, nemət pənahov olurlar, populist olduqları üçün də sürü gözündə qəhrəmana çevrilirlər.

Mən bu epizodu görəndə ilk ağlıma gələn bu idi: bu epizod bu iqtidara qarşı təbliğat vasitəsi ola bilməz. Ən azından ona görə ki, bir iqtidar nümayəndəsi çıxıb deyər ki, “qardaş, bizim üçün hamı eynidir, biz hüquq dövlətiyik, bizim tərəfdar da, əleyhdar da icazəsiz aksiyada iştirak etsə, polis tutub aparacaq”. Vəssəlam. Nə deyəcəksən?! Məntiqli bir şey deyə bilmərsən.

Bir də o zavallı Heydərçiyə qarşı nədən bu qədər ələsalmalar oldu – onu başa düşmədim. Bu ölkədə Əbülfəz Əliyevi də tanrı sananlar var. Onu qoyuram bir kənara, hər ortastatistik beyinsizin bir sürü fanatı var. Bu olduğu təqdirdə niyə inanmırsınız ki, Heydər Əliyevi səmimi sevən insan olmasın?! İskəndər Həmidov daxili işlər naziri olanda ona yaltaqlıq edən qadınların, jurnalist Tellinin (soyadını xatırlamıram) sifətini görsəydiniz , bu zavallı Heydərçini ələ salmazdınız. Mən şəxsən ona acıdım. Köləlik mənim xalqımın içindədir. İÇİNDƏ! Kimin arxasında güc, imkan hiss edirlər, ona girməyə başlayırlar. Gücü, imkanı çox olana çox girirlər, güc və imkan azaldıqca müvafiq olaraq girmə differensiasiyaya uğrayır.

Hər şeyi detalları ilə anlatmaq üçün uzun yazmaq lazım. Çünki bu məsələlərin başqa aspektləri də var. Amma anlatmağa həvəsim yoxdur. Çünki mən də insanam, yoruluram və özümə sual verirəm: Kimin üçün izah edirsən?!

Ona görə burda bitirim. İlham Əliyevin tost deməsi də, o zavallı Heydərçinin başına gələn də iqtidara və İlham bəyə qarşı təbliğat vasitəsi kimi istifadə ediləməz. Mən belə düşünürəm. Siz o rolikləri paylaşmağa davam edin, özünüzdən razı qalın, özünüzü bu yolla təsdiq edin, bu vəhşi kapitalizm də sürməyə davam etsin.

Təbiət son nəfəsini verir

Təbiət son nəfəsini verir

UEYN ELLVUD

Çarlz Darvin misilsiz alim idi - son dərəcə dəqiq və hər şeylə maraqlanan. İyirmi il ərzində o öz tədqiqatlarının məlumatlarını diqqətlə təhlil etdi, mətni cilaladı və yalnız 1859-cu ilin noyabrında insanların özünə və onları əhatə edən canlı təbiət dünyasına baxışını dəyişmiş "Təbii seçmə yolu ilə növlərin mənşəyi..." adlı öz inqilabçı əməyini dərc etdi.

Bu gün əksəriyyətimiz müasir təkamül biologiyasının əsasının əsası olan təbii seçmə nəzəriyyəsiylə tanışıq, amma 150 il əvvəl Darvinə küləyə qarşı getmək lazım olmuşdu. Anqlikan Kilsəsi Darvinin nəzəriyyəsini dünyanın və insanın yaranması haqda incil doktrinasıyla uyuşmaz qəbul edərək ona sərt qadağa qoydu.

Cəmiyyət ona gülürdü. Qaynar ictimai mübahisələr gedirdi. Amma Darvin sarsılmaz idi. Bu gün onun bütün heyvanların və bitkilərin təbii seçmə nəticəsndə inkişaf etməsi və şəraitə uyğunlaşması haqda əsas ideyası müasir elmlərin əsasını formalaşdırır. O yeni dünyaya qapı açdı - qapı, hansını ki, dini fundamentalistlər və "intellektual dizayn" tərəfdarları əvvəlki kimi bağlamağa çalışırlar.

Vaxtilə Darvinin apardığı uzun müddətli mübarizənin həyəcanlı əks-sədaları bu gün də eşidilir. Biz də həmçinin tənqidi düşüncəni tamamən sındırmazdan əvvəl onu küncə sıxan yanlış illüziyaların tələsinə düşmüşük. Bundan əlavə, bizi əhatə edən mif daha təhlükəlidir və daha dərin köklərə malikdir.

Bizim ən böyük mifimiz - iqtisadi artımdır; iqtisadiyyatın həmişə arta bilməsinə, Yer kürəsinin təbii resurslarından yarada biləcəyimiz sərvətə heç bir məhdudiyyət olmamasına inamdır. Ümumi daxili məhsulun (ÜDM) artımı ilə ölçülən artım – müxtəlif dünya ölkələri hökumətlərinin ağılında olan budur. Artımın statistikası bizim həyatımıza möhkəm girdi. Artım çiçiəklənməyə və iş yerlərinə bərabərdir. Artım inkişafa bərabərdir.

ÜDM 1940-cı illərin sonlarından,BMT-nin Statistika komissiyası tərəfindən hazırlanmış milli hesabların standart sistemi tətbiq edilməyə başlayandan sonra iqtisadiyyatın inkişafının ölçmək üçün alətə çevrilir. Bəşəriyyət tarixinin çox hissəsi boyunca iqtisadi artım xəyali kateqoriya kimi bir şey idi. Dayanıqlı artım ideyası ilə insanların yalnız son səkkiz nəsili(təxminən toplam olaraq 125 min nəsildən) tanışdır.

"ekoloji iqtisadiyyat"ın banisi German Deyli yazır: "Tarixi dayanıqlı vəziyyət normal vəziyyət hesab edilirdi; artım - normadan sapmadır.”

Dayanıqlı vəziyyət dedikdə Deyli istehsalın ilkin mərhələsindən başlayaraq istehlakın sonuncu mərhələsinə kimi təbii resurslardan maksimum aşağı istifadə zamanı daimi əhali iqtisadiyyatını nəzərdə tutur.

Cari dünya iqtisadi böhranı bizim iqtisadi artımdan asılılığımızı göstərir. İqtisadiyyat büdrəyəndə nə baş verir? Maliyyə bazarları dağılır, daşınmaz əmlak qiymətdən düşür, kompaniyalar bir-birinin ardınca müflis olur, işsizlik sürətlə artır, sosial patologiyalar çoxalır. Bu şəkildə, Keynçilik iqtisadi nəzəriyyəsinin dirçəlişi baş verir. Nasosu dövlət fondlarından milyardlarla doldurun. İnvestisiyaların, istehsalın və iş yerlərinin sayının artmasına gətirib çıxaracaq vergi azalmalarına və maliyyə stimullarına dua edin.

Amma dünya artıq həddən artıq çox şey istehsal edir, hansıların ki, böyük hissəsi lazımsızdır və ya tamamilə faydasızdır. Biz dünyanı istehlak mallarıyla zibilləməyə davam edirik, çünki bu inkişafı stimullaşdırır. Nə qədər ki, iqtisadiyyat böyüməyə davam edir,hər şey yaxşıdır. Artım istehsalın və istehlakın fasiləsiz dövrünü davam etdirərək iş yerlərini saxlamağa icazə verir, investisiyaları gəlirli edir. Məhsuldarlığın artması və sonsuz gəlir axtarışları varlığın əsas prosesinə çevrilir. Sonsuz gəlir yığımı və genişlənmə kapitalizmin əsasıdır.

Belə bir nümunə götürək: 1950-ci ildən 2000-ci ilədək olan vaxt ərzində dünya iqtisadiyyatı yeddi dəfədən çox böyüdü. Proqnozlara görə eyni artım 2050-ci ilə kimi də gözlənilir.

İnkişafın indiki tempi ilə iqtisadiyyatın böyüməsi hər 15 ildə ikiqat artmışdır. Təsirli rəqəmdir, xüsusilə 1950-ci ilə qədər insan sivilizasiyasının tarixi boyu dünya iqtisadiyyatının 6 trilyon dollar yığdığını təsəvvür etsək.

Amerika iqtisadçıları Fred Maqdoff və Con Ballami Fosterin qeyd etdiyi kimi: "Artımsız kapitalizm - oksumerondur. Artım dayanan kimi sistem böhran vəziyyətinə daxil olur". Nəticə : insanın həyatı asılı olduğu təbii mühitə indi insanların və digər varlıqların yaşadığı yer kimi baxılmır, iqtisadiyyatın genişlənməsi prosesində hazırlanmalı olan krallıq kimi baxılır.

Xoşagəlməz həqiqət ondan ibarətdir ki, təbii resurslar məhduddur. Biz artımın ekoloji sərhədlərinə yaxınlaşmırıq, biz artıq onun hüdudlarını çıxmışıq. Və artma prosesində biz planeti öz tullantılarımızla zibilləyirik və insanlğın və digər canlıların asılı olduğu ekosistemlər üçün təhlükə yaradırıq. Ekoloji pozuntular statistikası bütöv kitabxana təşkil edə bilər. Biz bərpa olunan və bərpa olunmayan resursları çox sürətlə sərf edirik.

2005-ci ildə "Minilliyin kəndarında ekosistemlərin qiymətləndirilməsi"də - BMT-nin himayəsi altında 10000-dən çox alimin birgə aparılmış işi – iqlimin nizama salınması,içməli su tsikli,tozlanma,balıq vətəgəsi və s. kimi ekosistemin 60% imkanının öz həyat qabiliyyətini itirməsi və ya lazım olmayan obrazda istifadə olunması haqda məlumatlar var.
İnsan fəaliyyəti Yer kürəsinin təbii funksiyalarına elə ağır təsir göstərir ki, planetin ekosistemlərinin insan fəaliyyətinə tab gətirməsi öz-özünə olan bir şey hesab edilə bilmir.

"Ekoloji iz" (Ecological Footprint) ekologiya cərəyanı bu nəticəni təsdiq edir. Ənənəvi iqtisadi elm ətraf mühitə iqtisadiyyatın tərkib hissəsi kimi baxmağa çalışır. Ecological Footprint konsepsiyasının müəllifləri insanın bizim tərəfimizdən sərf edilən resursların istehsalı və tullantıların saxlanması üçün lazım olan ərazi ölçüsünü hesablamağa imkan verən yaşam mühitinə təsir ölçüsünü qiymətləndirirlər.

Bir insanın həyatının saxlanılması üçün 1,8 hektar torpaq lazımdır. Zənginlərin dünyasında bu göstəricilər orta statistik göstəriciləri ötür: kanadalılar 8 hektar istifadə edirlər, amerikalılar - 10, orta statistik göstəricidən 5 dəfədə çox yuxarı . 1961-ci ildə insanlar Yer kürəsinin bioloji imkanlarının yarısını istifadə etdilər, amma 2006-cı ilə biz planetin imkanından 44 % artıq istifadə etməyə başladıq. Ekoloqlar bu fenomeni təkrar istehsal adlandırırlar. Bərpa olunan və bərpa olunmayan təbii resurslar mənbələrinin ehtiyatları tükəndiyindən, bu yolverilməz müvəqqəti vəziyyətdir. Vakernaqel yazdığı kimi, istehlakın saxlanılması üçün biz karbon 4-oksidin atmosferdə yığılmasına icazə verərək resursları məhv edirik.

Əsas gunahkar - neftdir. Mədən yanacağı növlərinin yandırılması, xüsusən neftin, qlobal iqtisadiyyatı irəli aparır. Neft - cəmlənmiş enerjinin qeyri-adi şah əsəridir: üç xörək qaşığı neftin enerji həcmini insanın səkkiz saatlıq əl əməyiylə müqayisə etmək olar. “Yaxınlaşan neft böhranı” (The Coming Oil Crisis) kitabının məllifi Kolin Kempbell dəqiq qeyd etmişdir ki, bu bizim hər birimizin əvəzsiz işləyən qul komandasına malik olmağımız kimi bir şeydir.

Napaleon Bonapart deyirdi ki, ordu qarında yürüş edir. Müasir dünya iqtisadiyyatı neftdə yürüş edir, amma bu iblislə sazişdir. Bu gün xərclər bonusları ötür. Misal üçün insanın günahı üzündən parnik qazları, hər şeydən əvvəl mədən yanacağının yanmasının zərərli məhsulu olan karbon-4 oksid təhükəsi ilə qarşılaşan iqlim sistemini götürək.Biz nə qədər çox neft və kömür yandırırıq, atmosferə bir o qədər çox karbon -4 oksid atılır, balansı bir o qədər daha çox pozuruq.

Aparıcı mütəxəssislərin-iqlimşünasların fikrincə, təhlükəli iqlim dəyişikliklərinin qarşısını almaq üçün, karbon qazının konsentrasiyası milyonda 350 hissəni ötməməlidir. CO2-nin cari konsentrasiyası - 390 m.h-dir, proqnozlara görə iyirmi birinci əsrin sonuna kimi konsentrasiya 650 m.h təşkil edəcək, bu isə artıq dünya temperaturunun Selsi şkalası üzrə 4 dərəcədə artımını bildirir. Bu rakursda aydın olur ki, bizim böyük problemlərimiz var. Afrikanın, Çinin, Hindistanın və Latın Amerikasının böyük hissəsi səhra və ya yarımsəhra olacaqlar. Siz "ekoloji qaçqınlar" terminini eşitmisiniz? Bu termini unutmayın, siz onu artıq tez-tez eşidəcəksiniz.

Hətta öz-özlüyündə artım effektiv deyil. Biz sadəlövhcəsinə bu problemi həll edəcəyimizə ümid edərək, planetdə sərvətlərin və gəlirlərin balanslaşdırılmamış bölgüsü haqqında söhbətlərdən çəkinirik. Belə ki, 20% varlı əhali resursların yaxşı hissəsinə sərf etdiyi halda, 80%-ə daxil olan ən kasıb hissə yerdə qalmış zərrəciklərlə kifayətlənməli olur. Artım sonrakı bərabərsizliyin bəraəti olur. Bununla belə, bir çox tədqiqatlar göstərir ki, istehlakın yüksək səviyyəsi əmin-amanlığa və xoşbəxtliyə aparmır. 1950-ci ildə ABŞ-da adambaşına düşən ÜDM göstəricisi üç dəfə artdı, amma 1970-ci illərdən özünü xoşbəxt hesab edən insan faizi əksinə olaraq azalır. Riçard Uilkinson və Keyt Pikket “Əmin-amanlığın səviyyəsi” (The Spirit Level) kitabında yazır ki, firavanlıq vətəndaşları daha xoşbəxt etmir. Müəlliflər nisbətən kasıb, sosial-bəzrabərsizlik nisbətən daha az olan ölkələrdə insanlar daha xoşbəxt yaşayırlar.
Biz iqtisadiyyatın inkişafını sosial bərabərlikdən daha üstün tuturuq və buna görə çox şey ödəyirik: yüksək istehlak və yığım sindromuna meyilli olan xəstə və bədbəxt insanlar planetin resurslarını məhv edir.

Azad bazarların aktiv tərəfdarları inanırlar ki, texnologiya və insan ixtiraçılığı problemləri həll etməyə icazə verəcək. Təkmilləşdirilmiş texnologiyalar minimum enerji,material sərf etməklə varlı olmağa imkan verəcək. Bu qaranlıqda çalınan fitdir. 1977 –ci ildən 2000-ci ilə qədər olan dövr ərzində varlı dövlətlər enerji səmərəliliyinin artırılması üzrə çox yüksək rəqəmlərə nail oldular. Ancaq bütün bu səylər istehlak artımı fonunda heç oldu. İqtisadi tədqiqatlar fondu (New Economics Foundaition) nəticəyə gəldi ki, karbon qazı tullantılarının səviyyəsini 2050-ci ilə kimi 350 m.h sabit saxlamaq üçün dünya iqtisadiyyatının istehsal vahidinə düşən CO2-nin miqdarı 95% azaldılmalıdır. Texnoloji effektivliyi artırmadan ÜDM-un böyüməsi ətraf mühitə böyük zərər vurur. Ancaq effektivliyin artırılması artımı aktivləşdirir, nə eyni nəticəyə gətirir.

Biz 150 il əvvəl Darvinin öz nəzəriyyəsinə qarşı qoyduğu mifdən daha cəlbedici mifin əsarətdəyik. Biz əbədi iqtisadi artım haqqında xəyallarla yaşayırıq. Bərabərsizlik atmağa davam etdiyi vaxt biz ərtaf mühitin dözə biləcəyindən çox sərf edərək və daha çox tullantı istehsal edərək şimal yarımkürəsində ekoloji imkanların hüdudlarını artıq bir neçə onillik əvvəl aşmışıq.

Proqnozlara görə yaxın 40 ildə planetin əhalisi 3 milyarda qədər arta bilər - bu 1950-ci ildə Yer kürəsində əhalisinin sayından çoxdur.

Ən böyük əhali artımı yoxsulluğun daha da çiçəkləndiyi, həyat şəraitinin insana dəhşətə gətirdiyi Cənub yarımkürəsində gözlənilir. Növbəti üç milyard insan necə sağ qalacaq? Ədalət tələb edir ki, biz böyük ölkələrdə iqtisadi artımı dayandıraq və onlar üçün lazım olan sahəni azad edək. Yer kürəsinin taleyi bundan asılı ola bilər.
Biz buna hazırıqmı?
İqtisadiyyat - insanın yaratdığıdır. Tanrının yaratdığı deyil. Biz onu yaratdıq, biz bu dəyişdirə bilərik.

ПРИРОДА У ПОСЛЕДНЕЙ ЧЕРТЫ

ПРИРОДА У ПОСЛЕДНЕЙ ЧЕРТЫ
УЭЙН ЭЛЛВУД

Чарльз Дарвин был непревзойденным ученым - скрупулезным и дотошным. В течение двадцати лет он тщательно анализировал данные собственных исследований, шлифовал текст и лишь в ноябре 1859 году опубликовал свой революционный труд «Происхождение видов путем естественного отбора...», изменивший взгляд людей на себя и на окружающий их мир живой природы.

Сегодня большинство из нас знакомы с теорией естественного отбора, ставшей основой основ современной эволюционной биологии, но 150 лет назад Дарвину пришлось идти против ветра. Англиканская Церковь поставила жесткий заслон теории Дарвина, признав ее несовместимой с библейской доктриной о сотворении мира и человека.

Общество посмеивалось над ним. Шли жаркие публичные споры.Но Дарвин был непоколебим. Сегодня его ключевая идея о том, что все животные и растения развиваются и адаптируются в результате естественного отбора формируют основу современных наук. Он открыл дверь в новый мир - дверь, которую религиозные фундаменталисты и сторонники " интеллектуального дизайна" по-прежнему пытаются закрыть.

Тревожные отголоски длительной борьбы, которую вел Дарвин, слышны и сегодня. Мы также оказались в подобной ловушке ложных иллюзий, которые загоняют в угол критическое мышление перед тем как окончательно его сломить. Кроме того, миф, нас обволакивающий, гораздо более опасен и имеет еще более глубокие корни.
Наш самый великий миф - экономический рост; вера в то, что экономика может расти вечно, что нет никаких ограничений на богатство, которое мы можем создать из природных ресурсов Земли. Рост, измеряемый увеличением валового внутреннего продукта (ВВП), - вот, что движет умами правительств разных стран мира. Статистика роста прочно вошла в нашу жизнь. Рост равен процветанию и рабочим местам. Рост равен прогрессу.

ВВП становится инструментом для измерения роста экономики с конца 1940-х годов, с тех пор как стала применяться стандартная система национальных счетов, разработанная Статистической комиссией Организации Объединенных Наций (ООН). На протяжении большей части истории человечества экономический рост был не более чем призрачной категорией. С идеей устойчивого роста знакомы лишь последние восемь поколений людей (из примерно 125 тысяч поколений в общей сложности) .
Основоположник "экологической экономики" Герман Дейли пишет: " Исторически, устойчивое состояние считалось нормальным состоянием; рост - это отклонение от нормы.
Под устойчивым состоянием Дейли подразумевает экономику с постоянным населением при максимально низком использовании природных ресурсов, начиная от первой стадии производства заканчивая последней стадией потребления.
Текущий мировой экономический кризис подчеркивает нашу зависимость от экономического роста. Что происходит, когда экономика спотыкается? Финансовые рынки рушатся,недвижимость резко падает в цене, копмании банкротятся одна за другой , стремительно растет безработица, множатся социальные патологии.Таким образом, происходит возрождение Кейнсианской экономической теории. Наполняйте насос миллиардами из государственных фондов. Молитесь на налоговые послабления и финансовые стимулы, которые приведут к увеличению инвестиций, производства и числа рабочих мест.

Но мир уже производит слишком много вещей, значительная часть которых не нужна, а то и вовсе является бесполезной. Мы продолжаем захламлять мир потребительскими товарами, потому что это стимулирует развитие. Пока экономика продолжает свой рост, все хорошо. Рост позволяет сохранять рабочие места, делает инвестиции прибыльными, продолжая безостановочный цикл производства и потребления. Повышение производительности и бесконечные поиски прибыли становятся главным процессом бытия. Бесконечное накопление и расширение являются основой капитализма.
Возьмем такой пример: мировая экономика выросла более чем в семь раз за период с 1950 до 2000 г. По прогнозам, такой же рост ожидается и к 2050 году.
При нынешних темпах развития (до последнего спада экономики) рост экономики удваивался каждые 15 лет. Захватывающая цифра, особенно если представить себе, что к 1950 году за всю историю человеческой цивилизации мировой экономикой было накоплено 6 трлн долларов.

Как отмечают американские экономисты Фред Магдофф и Джон Баллами Фостер: "Капитализм без роста - оксюморон. Когда рост останавливается, система входит в состояние кризиса".Вывод: природная среда, от которой зависит жизнь человека, рассматривается теперь не как место, где уживаются люди и другие существа, а королевством, которое необходимо разрабатывать в процессе расширения экономики.
Неприятная правда заключается в том, что природные ресурсы ограничены. Мы не приближаемся к экологическим границам роста, мы уже вышли за их пределы. И в процессе роста мы засоряем планету своими отходами и угрожаем экосистемам, от которых зависит человечество и другие живые существа. Статистика экологических нарушений может составить целую библиотеку. Со стремительной скоростью мы потребляем возобновляемые и невозобновляемые ресурсы.
В 2005 г в "Оценке экосистем на пороге тысячелетия" - совместной работе более чем 10000 ученых, проведенной под эгидой ООН - содержатся данные о том, что 60% возможностей экосистемы - таких как регулирование климата, водный цикл,опыление, рыбный промысел - утратили свою жизнеспособность или использовались ненадлежащим образом.

Деятельность человека оказывает такую тяжелую нагрузку на природные функции Земли, говорится в докладе, что способность экосистем планеты к поддержанию человеческой деятельности не может более считаться нечто самим собой разумеющимся.
Экологическое течение "Экологический след" (Ecological Footprint) подтверждает данное заключение. Традиционная экономическая наука стремится рассматривать окружающую среду как составную часть экономики. Авторы концепции Ecological Footprint оценивают меру воздействия человека на среду обитания, которая позволяет рассчитать размер территории, необходимой для производства потребляемых нами ресурсов и хранения отходов.

Так, для поддержания жизни одного человека необходимо 1,8 Гектаров земли. В богатом мире эти показатели превышают среднестатистические: канадцы используют 8 гектаров, американцы - 10, что более чем в 5 раз выше среднего. В 1961 г. люди использовали половину от биологических возможностей Земли, а к 2006 г. мы стали использовать на 44 % больше возможностей планеты. Один из основателей Ecological Footprint Матис Вакернагель говорит, что если уровень потребления и роста населения человечества сохранится на существующем уровне, то к концу 2040 г. нам потребуется эквивалент двух планет Земля для удовлетворения потребностей людей. Экологи называют этот феномен перепроизводством. Это временное состояние, которое становится все более недопустимым, поскольку запасы возобновляемых и невозобновляемых источников иссякают. Как пишет Вакернагель, для поддержания потребления мы ликвидируем запасы ресурсов, позволяя двуокиси углерода накапливаться в атмосфере.
Основной виновник - нефть. Сжигание ископаемых видов топлива, в особенности нефти, продвигают глобальную экономику вперед. Нефть - необычный шедевр концентрированной энергии: три столовые ложки нефти сопоставимы по объемам энергии с восемью часами ручного труда человека. Как метко заметил Колин Кэмпбелл, автор книги "Надвигающийся нефтяной Кризис" (The Coming Oil Crisis), это как если бы каждый из нас имел команду рабов, работающих за бесценок.

Наполеон Бонапарт говорил, что армия марширует на животе. Современная мировая экономика марширует на нефти, но это сделка с дьяволом. Расходы сегодня превышают бонусы. Возьмем к примеру, климатическую систему, над которой по вине человека нависла угроза парниковых газов, прежде всего оксида углерода - основного побочного продукта сгорания ископаемых видов топлива. Чем больше нефти и угля мы сжигаем, тем больше оксида углерода выбрасывается в атмосферу, тем сильнее мы нарушаем баланс.
По мнению ведущих специалистов-климатологов, чтобы предотвратить опасные климатические изменения, концентрация углекислоты не должна превышать 350 частей на миллион (чнм).Текущая концентрация СO2 - 390 чнм, а к концу двадцать первого века, по прогнозам, концентрация составит 650 чнм, а это уже означает увеличение мировых температур на 4 градуса по Цельсию. В этом ракурсе становится очевидным, что у нас большие проблемы. Значительная часть Африки, Китая, Индии и Латинской Америки станут пустыней или полупустыней. Вы слышали термин "экологические беженцы"? Не забывайте о нем, теперь вы будете слышать его гораздо чаще.
Даже сам по себе рост не является эффективным. Мы избегаем разговоров о несбалансированном распределении богатства и прибыли на планете, наивно полагая, что сможем разрешить эту проблему. Так, богатые 20% населения потребляют львиную долю ресурсов, в то время как беднейшая часть, к которой относятся 80% вынуждены довольствоваться оставшимися крупицами. Рост становится оправданием дальнейшего неравенства. При этом, бесчисленные исследования свидетельствуют, что высокий уровень потребления не ведет к благополучию и счастью. В 1950 г. показатель ВВП на душу населения в США вырос в три раза, а с 1970-х годов процент людей, считающих себя счастливыми, наоборот сокращается. Ричард Уилкинсон и Кейт Пикетт в своей книге "Уровень духа" (The Spirit Level) пишут о том, что достаток не делает граждан счастливее. Авторы приводят данные, согласно которым более благополучные люди живут в странах менее богатых, с менее выраженым социальным неравенством.
Мы ставим рост экономики выше равенства и платим за это высокую цену: нездоровые и несчастливые люди, подверженные синдрому безудержного потребления и накопления, уничтожают ресурсы планеты.

Активные сторонники свободных рынков верят в то, что технология и человеческая изобретательность позволят решить проблемы. Усовершенствованные технологии дадут возможность становиться богаче, расходуя минимум энергии, материалов. Это свист в темноте. В период с 1977 г по 2000 г богатые страны добились впечатляющих цифр в области повышения энергоэффективности. Однако все эти усилия оказались тщетными на фоне увеличения потребления. Фонд экономических исследований (New Economics Foundaition) пришел к выводу, что для стабилизации выбросов углекислого газа на уровне 350 чнм к 2050 г. углеродоемкость (выбросы CO2 на единицу производства) мировой экономики должна быть сокращена на 95%. Наращивание ВВП без повышения технологической эффективности приводит к большему ущербу окружающей среде. Однако повышение эффективности активизирует рост, что приводит к одинаковому результату.
Мы находимся в плену гораздо более заманчивого мифа, чем тот, которому противопоставил свою теорию Чарльз Дарвин 150 лет тому назад. Мы живем мечтой о вечном экономическом росте. На Северном полушарии мы уже вышли за пределы экологических возможностей несколько десятилетий тому назад, потребляя слишком много и производя больше отходов, чем окружающая среда может выдержать, в то время как неравенство продолжает расти.

Население планеты в ближайшие 40 лет может вырасти по прогнозам на 3 миллиарда - это больше, чем все население земли в 1950 г.
Наибольший прирост населения ожидается в Южном полушарии, где процветает бедность, а условия жизни ужасают. Как будут выживать следующие три миллиарда? Справедливость требует того, чтобы мы в больших странах притормозили наш рост и освободили пространство для тех, кому это нужно. Судьба Земли может зависеть от этого.
Готовы ли мы к этому?
Экономика - это создание человека. Это не божий промысел. Мы ее создали, мы можем это изменить.

Первоначально текст опубликован "New Internationalist"

Kapitalist demokratiyası

Avropa İttifaqının Azərbaycandakı səfiri Roland Kobianın keçən həftə dediyi sözlər ölkənin sağ-liberal düşərgəsində böyük narazılıqla qarşılandı. Sonra Roland bəy sözlərini təkzib edən kimi etdi, amma əslində təkzib etmədi, əsas müddəalar olduğu kimi qaldı.

Məsələn, Roland bəy gələn ilki prezident seçkilərində İlham Əliyevin qalib gəlmə şansının “daha çox” olduğunu demişdi. Və bunu onun daha çox tanınması ilə izah etmişdi.
Bu, acı bir həqiqət kapitalist demokratiyasının nə olduğunu, məzmunca demokratiya filan olmadığını göstərən bariz misallardan biridir.

Seçkiləri reklamsız, təbliğatsız, təşviqatsız təsəvvür etmək mümkün deyil. Pulsuz, kasıb siyasi partiya, siyasətçi seçkilərdə hansı uğuru qazana bilər? Kapitalist cəmiyyətdə pul, KİV-lər bir qrup kapitalistin əlində olur. Din, təhsilsizləşdirmək vasitəsi ilə və digər yöntəmlərlə kütlənin istənilən namizədin arxasınca yönləndirmək olar. Bizim qərbçilərin qibləgahı olan ABŞ-da seçki qabağı namizədlər əllərinə dilənçi torbası alıb seçki kampaniyaları üçün pul yığırlar. Pul verənlər də, təbii ki, namizədlərin qara qaşına, gözünə görə vermirlər, namizədin prezident olduğu təqdirdə sponsorun müəyyən maraqlarının istiqamətində bir şeylər edəcəyi haqda verdiyi sözün qarşılığında verilir. Bax budur kapitalistlərin və kapitalizm kölələrinin ağzı köpürərək ilahiləşdirdiyi liberal demokratiya.

Bizdə də, təbii ki, KİV-lər sağ iqtidarın əlindədir. Düzdür, prezident İlham Əliyevin dediyinə görə, o, telekanalların işinə qarışa bilmir, qarışa bilseydi, yağlı yeməkləri təbliğ edən dəb düşmüş proqramları dayandırardı. Amma bunu demokratik prezident bacarmır. Çünki o diktatorluğunu özünə lazım olanda göstərir. Bütün telekanalların cahil verilişlərlə dolu olması da ona sərf edir. Yağlı yeməklərlə bağlı verilişləri də elə-belə, danışmağa sözü olmadığı üçün tənqid etdi. Azərbaycan çoxdan dəlixanaya dönüb. İş, problemlərin məzmunu, kökü qalıb bir tərəfdə, hamı mənasız söz oynatmaqla məşğuldur. Əllərindən xeyirli heç nə gəlməyəndə, amma patriot görüntüsü verməyə ehtiyac duyduqları üçün, bir də görürsən soyadlarının “ov, ev” olmasına virtual müharibə elan edirlər. Sanki azərbaycanlıların soyadlarının sonluğu dəyişildikdən sonra azərbaycanlılar keyfiyyətcə tamam başqa adam olacaq. Prezident də, durduğu yerdə, bu qədər işin-gücün içində, amerikan elitasının “DQR”-in müstəqilliyinin 21 il dönümünü bayram etməsinin fonunda yağlı yeməklərin ziyanından danışdısa, yəqin bu “təkərə” düşdü.

KİV-lərin az bir qismi də sağ-liberal müxalifətin əlindədir, onlara Qərbdən maddi dəstək təmin edilir. Ona görə xalq sol-u, solçuları tanımır. Cəmiyyətdə də “müxalifət” deyildikdə insanların ağlına Əbülfəzçilər gəlir. Halbuki Əbülfəzçilər Heydərçilərə müxalifət deyil, onlar bir medalın hardasa eyni üzüdür. Azərbaycanda kapitalizm qaldıqca heç nə dəyişməyəcək. Bu, bizim xalqın keyfiyyəti ilə bağlıdır. Bunların hamısını yavaş-yavaş ekososialistlər anladacaq. Sadə, xalq dilində anladacaq. Buna bizim istəyimiz var, amma vaxtımız çox azdır. Çoxları kimi gündəlik problemlər içində boğuluruq. Əbülfəzçilər ayrı məsələdir, onlar üçün müxalifətçilik işdir, özü də əsas işləri, bu iş üçün onlara yaxşı pul verirlər, həm Qərb fondlarından, həm söydükləri iqtidarın fondlarından. Düzdür, bu pulların çox hissəsi sıravi Əbülfəzçilərə çatmır, rəhbərlik səviyyəsində yeyilir, amma bir-birilərini az-çox dolandırırlar.

Roland bəylə başladıq, onunla da bitirək. Bəli, kapitalist demokratiyasında seçimi əslində bütün KİV-ləri əlində saxlayan kapitalistlər edir, onlar iqtidarı istədikləri kimi formalaşdırır, istədikləri kimi yönləndirir. Xalq da elə qanır ki, guya gedib seçkilərdə səs verib seçim edib. Bizdə kapitalistlər eyni zamanda dövlətin başında oturanlar olduğu üçün həmişə hər şey əvvəlcədən məlumdur. Bəli, artıq liberal demokratiyanın eybəcərlikləri ilə üz-üzəyik: bu gün xalq seçkilərə qatılsada, gedib səs versədə, verilmiş səslər düzgün sayılsada, qalib İlham Əliyev olacaq. Yəni o namizəd ki, onu çox az adam istəyir. Niyə? Çünki başqalarını tanımır. Liberal demokratiya dediyin şey bax belə olur: pulun yoxdursa, səni təbliğ edən olmayacaq. Hamıdan vətənpərvər və istedadlı olsan belə, bunu geniş kütlələrə çatdıra bilməyəcəksən. Amma yenə də biz mübarizəmizi davam etdirəcəyik. Çünki, bu artıq bir missiyadır. Kosmosun dərinliklərindən uçub gələsi “Mehdi” adında kosmonavt yoxdur. Biz özümüz özümüzü, ölkəmizi və planetimizi kapitalistlərin əlindən xilas etməliyik.

Qloballaşma nədir?

 Qloballaşma —ümumdünya  iqtisadi, siyasi və mədəni inteqrasiya və unifikasiya  prosesidir. Qloballaşma bu yaxınlara kimi bir-biri ilə beynəlxalq əmək bölgüsü sistemi ,iqtisadi və siyasi münasibətlər ilə bağlı olan  milli təsərrüfatlar kimi başa düşülən dünya təsərrüfatının dünya bazarına birləşməsi və onların transmilliləşdirmə və regionallaşdırma prosesidir. Bu əsasda  bazar iqtisadiyyatının vahid dünya şəbəkəsi formalaşır — geoiqtisadiyyatın və onun infrastrukturlarının, çox əsrlər boyunca beynəlxalq münasibətlərin  əsas siması olmuş dövlətlərin milli müstəqilliyinin dağıdılması yolu ilə. Qloballaşma  prosesi dövlət tərəfindən rəsmilləşdirilmiş bazar sistemlərinin təkamülünün  nəticəsidir.

Dünyəvi  əmək bölgüsü, bütün planet  miqyasında kapitalın,işçi qüvvəsinin,istehsal reurslarının miqrasiyası,  qanunvericiliyin,iqtisadi və texnoloji proseslərin  standartlaşdırılması,həmçinin  müxtəlif ölkələrin  mədəniyyətlərinin bir-birilə qarışması qloballaşmanın əsas nəticələridir. Bu sistemli xarakter daşıyan obyektiv prosesdir,  yəni cəmiyyət  həyatının bütün sferalarını əhatə edir. Qloballaşma nəticəsində dünya onun bütün  subyektlərinə  daha  bağlı və onlardan daha çox asılı olur.Dövlətlər qrupu üçün ümumi problemlərin miqdarının artması,həmçinin inteqrasiya edən subyektlərin tiplərinin sayının genişlənməsi kimi.

Qloballaşma mənbələrinə baxışlar mübahisəlidir. Tarixçilər bu prosesə kapitalizmin inkişaf mərhələlərindən biri kimi  baxır. İqtisadçılar maliyyə bazarlarının transmilliləşdirilməsindən hesablama aparırlar. Politoloqlar demokratik təşkilatların yayılmasına dayaq hesab edirlər. Kulturoloqlar qloballaşma təzahürlərini  amerikan iqtisadi istismarı da daxil olmaqla mədəniyyətin vestern-izasiyası ilə bağlayırlar. Qloballaşma proseslərinin izahına informativ-texnoloji  yanaşmalar  var. Qloballaşma siyasi və iqtisadi növlərinə görə fərqlənir . Qloballaşma subyekti kimi iqtisadi və texnoloji  inkişafın dünyəvi qütblərinin  formalaşmasına  güclü ümumi effekt  verən regionallaşdırma  çıxış edir.

Bununla belə, "qloballaşma" sözünün  mənşəyi onu göstərir ki, bu və ya digər tarixi  mərhələlərdə baş vermiş beynəlxalq ticarətin sürətli artımı bu prosesdə aparıcı rol oynayır.  "qloballaşma" sözünü ("intensiv beynəlxalq ticarət" mənasında) ilk dəfə Karl Marks 1850-ci ilin sonunda Engelsə yazdığı məktublardan birində istifadə edib. Marks məktubda  yazırdı: "İndi dünya bazarı həqiqətən mövcuddur. Kaliforniyanın və Yaponiyanın dünya bazarına çıxışıyla qloballaşma baş verdi". Qloballaşma proseslərində beynəlxalq ticarətin həmin aparıcı rolunu həm də o fakt göstərir  ki, Marksın  dövründə başlanmış  qloballaşma 1930-cu illərdə, bütün inkişaf etmiş ölkələr beynəlxaq ticarətin kəskin laxtalanmasına səbəb olan   ağır proteksionizm siyasətinə keçdikdən sonra bitdi.

Siyasət və idarə etmə

Qloballaşma idarə etmə subyektlərinin mərkəzləşdirilməsi prosesiylə (hakimiyyətin mərkəzləşdirilməsi) sıx bağlıdır.

Siyasətdə qloballaşma milli dövlətlərin zəiflənməsidir  və onların dəyişməsinə və müstəqilliyinin ixtisarına imkan yaradır. Müstəqil dövlətlərin postmodern dövlətlərə transformasiyası  müşahidə olunur. Bir tərəfdən, bu ona görə baş verir  ki, müasir dövlətlər BMT,Ümumdünya Ticarət Təşkilatı,Avropa İttifaqı,NATO,BVF və Dünya Bankı kimi nüfuzlu beynəlxalq təşkilatlara daha çox səlahiyyətli nümayəndə göndərir. Digər tərəfdən, iqtisadiyyata və vergilərin azaldılmasına dövlət müdaxiləsinin ixtisarı hesabına müəssisələrin (xüsusilə böyük millətlərarası korporasiyaların) siyasi təsiri böyüyür.Həmçinin insanların xaricə asan  miqrasiyasına  və kapitalın sərbəst hərəkətinə  görə dövlətlərin öz vətəndaşları üzərində  hakimiyyəti azalır.

XXI əsrdə qloballaşma prosesiylə yanaşı regionallaşdırma prosesi də baş verir, yəni region amil kimi beynəlxalq münasibətlər  sisteminin vəziyyətinə  böyük təsiri göstərir, dünya siyasətinin qlobal və regional hissələri  arasında münasibətlər  dəyişir, həmçinin regionun dövlətin daxili işlərinə  təsiri güclənir. Həm də regionallaşma təkcə federativ quruluşlu dövlətlər üçün deyil, həm də unitar dövlətlər,bütöv qitələr və dünya hissələri üçün xarakterik olur.  Avropa İttifaqı regionallaşmanın  aşkar nümunəsidir.

Qlobal siyasətin problemləri əsasən Böyük səkkizlik və Böyük iyirmilik kimi iki klub tərəfindən həll edilir.

İqtisadiyyat

İqtisadiyyatın qloballaşması — dünya inkişafının qanunauyğunluqlarından biridir. İnteqrasiyayla müqayisədə ölçüyə gəlməz dərəcədə artmış müxtəlif ölkələrin iqtisadiyyatlarının qarşılıqlı asılılığı sahələr üzrə strukturu,informasiya və texnologiya   mübadiləsi, istehsal güclərinin yerləşdirilmə coğrafiyası dünya  şəraitini nəzərə alaraq təyin edilən iqtisadi zonanın formalaşması ilə bağlıdır,iqtisadi yüksəliş və tənəzzül isə planet miqyası alır.

 İqtisadiyyatın artan qloballaşması kapitalın yerdəyişmə miqyasının  və tempinin  kəskin artımında ifadə edilir. Son onilliklər ərzində yaradılmış informasiya sistemi maliyyə kapitalının hərəkətini çox gücləndirmişdir.

İqtisadiyyatın qloballaşması — mürəkkəb və zidd prosesdir. Bir tərəfdən, o dövlətlər  arasında iqtisadi  qarşılıqlı əlaqələri yüngülləşdirir, ölkələrin bəşəriyyətin qabaqcıl nailiyyətlərinə  girişi üçün şərait yaradır, resurslardan qənaətli istifadəni  təmin edir, dünya inkişafını stimullaşdırır. Digər tərəfdən, qloballaşma mənfi nəticələrə gətirir: iqtisadiyyatın periferiya modelinin möhkəmləndirilməsi, "qızıl milyard"a daxil olmayan ölkələrin  öz ehtiyatlarını  itirməsi. Qloballaşma bütün iştirakçılara rəqabət mübarizəsi  yayır, həmçinin də zəif ölkələrə,hansı ki, kiçik biznesin iflasına, əhalinin həyat səviyyənin aşağı düşməsinə və s. gətirir.

Mədəniyyət

Mədəni qloballaşma üçün dünyanın müxtəlif ölkələri  arasında işgüzar və istehlak mədəniyyətinin yaxınlaşması və beynəlxalq ünsiyyətin artması tipikdir. Bir tərəfdən, bu bütün dünyada milli mədəniyyətlərin  ayrı-ayrı  növlərinin populyarlaşmasına gətirir. Digər tərəfdən, məşhur beynəlxalq mədəni hadisələr milli fenomenləri  sıxışdırıb aradan çıxara  və ya onları beynəlmilələ çevirə bilər. Çoxları  bunu milli mədəni dəyərlər  itkisi kimi qiymətləndirir və milli mədəniyyətin dirçəlişi üçün mübarizə aparır.

Müasir filmlər dünyanın bir çox ölkələrində eyni zamanda ekranlara çıxır, kitablar tərcümə edilir və dünyanın müxtəlif ölkələrində  oxucular arasında məşhurlaşır. Hər yerdə yayılmış internet  mədəni qloballaşmada böyük rolu oynayır. Bundan başqa, beynəlxaq turizm ildən-ilə daha da genişlənir.

Qloballaşmanın tənqidi

Qloballaşmanı  təkcə  antiqlobalistlər və bəzi siyasətçilər (məsələn, Uqo Çaves)  deyil, həmçinin bir sıra iqtisadçılar və alimlər tənqid edir. Məsələn, məşhur iqtisadçı Cozef Stiqlis qloballaşmanını kəskin tənqid edildiyi bir neçə kitab yazıb. Stiqlis çoxsaylı faktlar və nümunələrlə qloballaşmanının sənayeni dağıtdığını,işsizliyin,yoxsulluğun  artmasına imkan yaratdığını,elmi-texniki inkişafı tormozladığını və planetdə ekoloji problemləri dərinləşdirdiyini sübut edir. O qlobal institutların siyasətini tənqid edir: Ümumdünya Ticarət Təşkilatı, Beynəlxalq Valyuta Fondu, — hansılar ki, onun fikrinə görə, qloballaşmadan və onun ideologiyasından bir neçə ən inkişaf etmiş dövlətlərin xeyrinə,əksəriyyətinin  zərərinə  istifadə edirlər. Əksəriyyət iddia edir ki, qloballaşma  öz geosiyasi rəqiblərinin zəiflədilməsi və ya məhv edilməsi üçün  ABŞ tərəfindən alət kimi  istifadə olunur. Digərləri qeyd edirlər ki, qloballaşma spekulyativ iqtisadiyyatın, istehsalın  və malların satışının inhisarına və sərvətlərin kiçik insan qrupunun("dünyanı  idarə edən sinifin") xeyrinə yenidən bölüşdürülməsinə  imkan yaradır.

Qloballaşma tərəfdarları iddia edirlər ki, bütün müasir proseslər və onlarla bağlı neqativ hadisələr təbii xarakterə malikdir və onları  idarə etmək mümkün deyil, qloballaşma  tənqidçiləri isə, əksinə, əmindirlər  ki, böyük dövlətlər  neqativ təsirləri əhəmiyyətli dərəcədə  azalda bilərlər. Onların fikrincə, buna  bütün sahələrdə  ağıllı proteksionist (himayədar) siyasət  vasitəsi ilə nail olmaq olar: xarici ticarət sahəsində, kapitalın  hərəkəti, immiqrasiyalar, — həmçinin valyuta sisteminin  reformasiyası  vasitəsi ilə.

Materialı Vikipediyadakı məlumatlara əsasən Günel Muradova hazırladı