КАК ГОСУДАРСТВО И КОРПОРАЦИИ ГРАБЯТ БЕДНЯКОВ

По отдельности бедняки не слишком привлекательны для воров. «Гоп стоп» банкира может принести сумму, достаточную для месячной квартплаты. А у уборщицы вряд ли отберешь и на автобусный билет, чтобы сбежать с места преступления. Но даже Бизнес Уик в 2007 поместила статью о том, что группа бедняков может оказаться выгодным объектом грабежа.

Суть в том, чтобы грабить их всех вместе, а не по одиночке, и тогда почти невозможно найти преступника. Наниматели, например, могут попросту запрограммировать компьютеры так, чтобы «срезать» несколько долларов с каждой получки, или приказать рабочим приходить на полчаса раньше начала рабочего для.

Заемщики, будь то крупные фирмы или мелкие ростовщики «до получки», заняли экологическую нишу прежних местных гангстеров, требуя безумные проценты. А если добавить штраф за просрочку (на который тоже идут проценты), получается до 600% годовых, и все это вполне законно в ряде штатов.

Но не только частный сектор грабит бедных. Местные власти обнаружили, что если налоговые поступления падают, их можно частично восполнить штрафами, поборами и прочим перекладыванием расходов на обвиняемых-бедняков, и часто за преступление не более тяжкое, чем вождение с отобранными правами. А если стоимость содержания в тюрьме превышает выгоду, все большее число местных властей начали выставлять обвиняемым счета за судебные расходы, и даже за пребывание в тюрьме.

Образцом такого преследования отверженных может служить Эдвина Наулин – бездомная из Мичигана, которую посадили в тюрьму в 2009 за неуплату 104 долларов в месяц за содержание в тюрьме ее шестнадцатилетнего сына. Когда она получила какие-то деньги, то думала, что сможет заплатить за тюрьму сына. Вместо этого деньги у нее конфисковали в уплату за ее собственное заключение.

Не существует даже официальных цифр сумм украденных, выжатых угрозами или силой у бедных. Независимый исследователь Ким Боубо написал книгу «Кража зарплаты в Америке» в которой оценивает украденное нанимателями у рабочих как минимум в 100 миллиардов долларов в год, возможно, вдвое больше. О ростовщиках Гари Ривлин (в книге «США в долговой яме: От старух процентщиц к копрорации «Бедность» - как работающие бедняки стали жертвой большого бизнеса» )пишет, что бедняки переплачивают им 30 миллиардов долларов в год, не считая кредитных карточек, кредитов на автомобили и покупку жилья, за которые с них также берут больше на такую же сумму.

Эти суммы, разумеется, не мелочь. Они сравнимы с крупнейшими государственными программами помощи бедным. Правительство выдает бедным в виде возврата налогов 55 миллиардов долларов в год. И, хотя власти смотрят сквозь пальцы на грабительские проценты, которые дерут с бедняков, они скупы на помощь бедным. Единственная общеамериканская социальная программа «Временная помощь нуждающимся семьям» получает только 26 миллиардов долларов в год от государства и штатов.

А местные власти и сами присоединяются к грабителям. С 2009 года, в разгар «Большой рецессии» все больше стало жалоб на усиление строгости полиции в бедных кварталах. Бросил на улице бычок – арест за разбрасывание мусора, остановила и обыскала полиция и нашла в карманах следы марихуаны – наручники. В каждом случае – как минимум штраф на трехзначную сумму.

Список «преступлений», наказуемых тюрьмой и/или штрафом, растет как на дрожжах. От Калифорнии до Техаса до Пенсильвании всюду ужесточают законы против прогула школы, и доходят до того, что надевают наручники на детей, пойманных на улице во время школьных уроков. В Нью-Йорке теперь преступление – положить ноги на пустое сидение в метро, а в Южной Каролине женщина провела 6 дней в тюрьме за неуплату штрафа 480 долларов за преступление – «захламленный двор». Некоторые города – например, Ньюстон и Филадельфия – сделали преступлением делиться едой с бедняками в общественных местах.

Быть бедным – пока еще не преступление само по себе, но как минимум в трети штатов должники могут попасть в тюрьму. Если квартирохозяин или кредитная компания подали на тебя в суд, а ты не явился на заседание в назначенный день, на тебя могут выдать ордер на арест. А пропустить можно потому, что повестка пришла не на тот адрес, или даже была нарочно выброшена в мусор кредитором – обычный случай, для этого даже есть специальное выражение «мусорная доставка». Если тебя потом остановит транспортная полиция за разбитую фару, и увидит твое имя в списке – отправляйся прямиком в тюрьму.

Каждое из этих «новых преступлений» наказывается штрафом, а также угрозой тюрьмы, но общую сумму грабежа бедных очень трудно узнать – власти этим не озабочены.

Одна недавняя оценка Национальной ассоциации адвокатов по уголовным делам: в 2006 году было совершено 10 500 000 мелких правонарушений. Средний штраф за них невозможно выяснить, хотя обычно это «сотни долларов». Даже если взять 200 долларов, и учитывая что 80-90% процентов «преступников» - официально признанные бедняки, то местные власти с помощью полиции и суда отбирают, или пытаются отобрать у бедняков не менее 2 миллиардов долларов в год.

И все-таки это только малая доля того, что власти собирают с бедных. Задолжники по алиментам должны 105 миллиардов долларов, половину из этого – властям штатов за помощь их детям. Родители имеют моральные обязательства перед детьми, но огромное большинство этих задолжников – бедняки.

Попытки собрать деньги с бедных – жесткость, и часто также бессмысленная. Многие штаты отбирают водительские права у тех, кто задолжал алименты, тем самым практически гарантируя, что те не смогут работать. Мичиган начал отбирать права у тех, кто задолжал за парковку. В Лас Крузес в штате Нью Мехико приняли закон об отключении воды, газа и канализации за неуплату штрафов за нарушение правил вождения.

Попав в когти закона, человек оказывается совершенно беспомощным. Многие суды назначают штрафы, не задумываясь, смогут ли их заплатить, а план выплаты в рассрочку тоже стоит денег.

Из 15 штатов, по результатам исследования Brennan Center for Justice в нью-йоркском университете, в 14 местные власти требовали до 300 долларов «штрафа за бедность» с тех, кто не может платить штрафы и пени, плюс штраф за поздний платеж и «плата за сбор» с тех, кто должен платить в рассрочку. А за тюрьму ведь тоже может быть придется платить, да и расходы на условно-досрочное освобождение тоже все чаще ложатся на подсудимого.

Грабеж местных властей придает новый смысл клише «порочный круг бедности» Бедняки куда чаще, чем богатые, оказываются на мушке у правоохранительных органов, не имея денег на штраф, или на выплату квартплаты, или на оплату счетов на лечение.

И как только вы попались, все ваше имущество, считай, уже не ваше. Кроме расходов на суд, судимому и работу куда труднее найти. И чем беднее вы становитесь, тем скорее закон снова за вас возьмется, что уже похоже не столько на «круг», сколько на водоворот – прямо в преисподнюю. Чем ниже вы опускаетесь, тем быстрее падаете – пока не окажетесь на улице и вас арестуют за «преступление» вроде «мочился в общественном месте» или «спал на тротуаре»

Dövlət və korporasiyalar kasıbları necə qarət edir (Barbara Erenreyx)

Kasıblar ayrı-ayrılıqda oğrular üçün o qədər də cəlbedici deyillər. Bankirin "Hop stop"u aylıq ev kirəsinə kifayət edəcək məbləğdə pul gətirə bilər. Süpürgəçidən isə cinayət yerindən qaçmaq üçün çətin ki, avtobus bileti üçün kifayət edəcək məbləği oğurlaya bilərsən. Amma hətta Biznes Uik 2007-ci ildə kasıblar qrupunun əlverişli oğurluq obyekti olduğu haqda məqalə yerləşdirmişdi.

Mahiyyət ondadır ki, onların hamısını birlikdə qarət etmək lazmdır, tək halda yox, və onda demək olar ki, cinayətkarı tapmaq mümkün deyil. İşə götürənlər, məsələn, kompüterləri elə proqramlaşdıra bilərlər ki, hər maaşdan bir neçə dollar "kəsmək" mümkün olsun, və ya işçilərə iş gününün başlamasından yarım saat tez gəlməyi əmr edə bilər.

Borc alanlar, istər böyük firmalar olsun,istərsə də "maaşa qədər" borc alan xırda sələmçilər, ağılasığmaz faizlər tələb edərək əvvəlki yerli qanqsterlərin ekoloji yerini tutublar. Əgər gecikdirməyə görə cərimələri (hansı ki,ona görə də faizlər yığılır) də əlavə etsək, 600%-ə qədər illik alınır, və bütün bunlar ştatlar üçün tamamilə qanunidir.

Amma kasıbları təkcə özəl sektor qarət etmir. Yerli hakimiyyət orqanları aşkar etdi ki, vergi daxil olmaları düşdükdə, onları qismən cərimələrlə, rüşvətlərlə və ittiham edilənlərin-kasıbların boynuna qoyulmuş,adətən də sürücülük vəsiqəsi olmadan qanunsuz maşın idarə etdiyindən də olduqca az cinayətlərə görə, müxtəlif xərclərlə doldurmaq olar. Və həbsxanada saxlama dəyəri mənfəəti ötdükdə, daha çox yerli hakimiyyət orqanları müttəhimlərdən məhkəmə xərclərini, və hətta həbsxanada qalma xərlərini tələb etməyə başladılar.

Səfillərin bu şəkildə təqib edilməsinə Edvin Naulin – Miçiqandan olan evsiz, hansı ki, on altı yaşlı oğlunun həbsxanada saxlanması üçün aylıq 104 dollar ödəmədiyinə görə 2009-cu ildə həbsxanaya salmışdılar, nümunə ola bilər. O, bir qədər pul aldıqda düşünürdü ki, oğlunun həbsxana xərci üçün ödəyə biləcək. Bunun əvəzinə pulu onun özünün həbsi üçün ödəmə kimi müsadirə etdilər.

Oğurlanmış,kasıblardan təhdidlərlə və ya zorla alınmış məbləğlərin heç rəsmi rəqəmləri də mövcud deyil. Müstəqil tədqiqatçı Kim Boubo yazdığı "Amerikada maaş oğurluğu" kitabında işəgötürənlər tərəfindən işçilərdən oğurlananları ildə ən azı 100 milyard dollar dəyərində, bəlkə də 2 dəfə daha çox, qiymətləndirir. Hari Rivlin sələmçilər haqqında ("ABŞ borc çuxurunda: Sələmçi qarılardan "Yoxsulluq" koprorasiyasına kimi - işləyən kasıblar necə böyük biznesin qurbanı oldular") yazır ki, kasıblar onlara ildə 30 milyard dollar verirlər, kredit kartlarını, avtomobil və ev alınması üçün kreditləri,hansılar ki, onlardan da eyni məbləğdə pul alırlar, nəzərə almadan.

Əlbəttə bu məbləğlər az deyil. Onları kasıblara kömək üçün ən böyük dövlət proqramlarıyla müqayisə etmək olar. Hökumət vergi qaytarılması şəklində kasıblara ildə 55 milyard dollar ayırır. Hərçənd ki, hakimiyyət kasıblardan oğurlanan soyğunçu faizlərə barmaqarası baxır, onlar kasıblara yardım üçün kifayət etmir. "Ehtiyacı olan ailələrə müvəqqəti yardım” yeganə ümumi amerikan sosial proqramı dövlətdən və ştatlardan ildə cəmi 26 milyard dollar alır.
Yerli hakimiyyət orqanları özləri də soyğunçulara qoşulurlar. 2009-cu ildən, "Böyük resessiya"nın qızğın vaxtı kasıb kvartallarda polis zorakılığından şikayətlər getdikcə daha da çoxaldı. Küçəyə kötük atdın – zibilin atılmasına görə həbs, polis saxladı və axtardı və ciblərdə marixuana izləri tapdı – qandallar. Hər hadisədə – ən azı üçrəqəmli məbləğdə cərimə.
Həbsxana və/və ya cərimə ilə nəticələnən "Cinayətlər" siyahısı çox tez artır. Kaliforniyadan tutmuş Texasa, Pensilvaniyaya qədər hər yerdə məktəbdə dərsdən yayınmağa qarşı qanunlar sərtləşdirilir, və o həddə çatdırırlar ki, dərs vaxtı küçədə tutulmuş uşaqlara qandallar geyindirilir. Bugün Nyu-Yorkda cinayət sayılır – ayaqlarını metroda boş oturacağa qoymaq, Cənubi Karolinada isə qadın "zibillənmiş həyət"ə görə 480 dollar cərimə ödəmədiyi üçün 6 gün həbsxanada qalmalı oldu. Bəzi şəhərlər – məsələn, Nyuston və Filadelfiya – ictimai yerlərdə kasıblarla yemək bölüşməyi cinayət qəbul etdilər.

Kasıb olmaq – öz-özlüyündə hələ ki cinayət deyil, amma ən azı ştatların üçdə birində borclular həbsxanaya düşə bilərlər. Əgər mənzil sahibi və ya kredit şirkəti səni məhkəməyə veribsə, və sən təyin edilmiş gün iclasa gəlməyibsənsə, sənə həbs orderi verə bilərlər. İclası isə ona görə buraxmaq olar ki, çağırış həmin ünvana gəlməyə bilər, və ya hətta çağırış vərəqi kreditor tərəfindən qəsdən zibilə atıla bilər – adi hadisədir, bunun üçün hətta xüsusi ifadə də var - "zibil çatdırılması". Əgər sonra sınmış fara üçün nəqliyyat polisi səni dayandırarsa, və siyahıda sənin adını görərsə – birbaşa həbsxanaya get.

Bu "yeni cinayətlərdən" hər biri cəriməylə, həmçinin də həbsxana təhlükəsiylə cəzalandırılır, amma kasıbların soyğununun ümumi məbləğini bilmək çox çətindir – bu hakimiyyəti narahat etmir.

Cinayət işləri üzrə Milli vəkillər assosiasiyasının bu yaxınlardakı qiymətləndirməsi: 2006-cı ildə 10 500 000 xırda qanun pozuntusu baş vermişdir. Onlar üçün orta cərimə məbləğini aydınlaşdırmaq mümkün deyil, hərçənd adətən bu "yüzlərlə dollardır". Hətta əgər 200 dollar götürsək, və nəzərə alsaq ki, “cinayətkarların” 80-90% -i - rəsmən kasıb kimi qeydə alınmış insanlardır, onda polisin və məhkəmənin köməyi ilə yerli hakimiyyət orqanları kasıblardan ildə ən azı 2 milyard dollar alır və ya almağa çalışır.

Və yenə də bu hakimiyyətin kasıblardan topladığı payın kiçik bir hissəsidir. Alimentlərə görə borclular 105 milyard dollar ödəməyə məcburdur, bunun yarısını – uşaqlara kömək üçün ştatların yerli hakimiyyət orqanlarına ödəməlidirlər. Valideynlərin uşaqlar qarşısında mənəvi öhdəlikləri var, amma bu borcluların böyük əksəriyyəti kasıblardır.

Kasıblardan pul yığmaq – qəddarlıqdır, və adətən də mənasız qəddarlıq. Bir çox ştatlar alimentə görə borclu olanların sürücülük vəsiqələrini əllərindən alırlar, bununla da praktik olaraq onların işləyə bilməyəcəklərinə zəmanət verirlər. Miçiqan avtodayanacaq üçün borclu olan insanların sürücülük vəsiqələrini almağa başlayıb. Nyu Mexiko ştatında Las Kruzes-də yol qaydalarının pozulmasına üçün cərimələrin ödənilməməsinə görə su, qaz və kanalizasiyanın kəsilməsi haqqında qanun qəbul etdilər.
Qanunun caynaqlarına düşərək, insan tamamilə köməksiz olur. Əksər məhkəmələr onların ödənilə biləcək və ya ödənilə bilinməyəcəklərini fikirləşmədən cərimələr təyin edir, ödəmə planı üçün möhlət də həmçinin pul tutur.

Nyu-York universitetində Brennan Center for Justice-in tədqiqatının nəticələrinə görə, 15 ştatdan 14 yerli hakimiyyət orqanlarında cərimələri və peni ödəyə bilməyənlərdən, üstəlik gecikdirilmiş ödənişə və möhlətə görə "gün yığımı üçün” cərimə ödəməli olanlardan "yoxsulluq üçün cərimə"yə görə 300 dollara qədər pul tələb edirdilər. Axı həbsxana üçün də bəlkə ödəmək lazım olacaq, və şərti olaraq vaxtından əvvəl azad olma üçün xərclər də həmçininadətən müqəssirin üzərinə düşür.

Yerli hakimiyyət orqanlarının soyğuçuluğu "pis yoxsulluq kruqu" klişesinə yeni məna verir. Kasıblar cərimələri, və ya ev kirəsini, və ya müalicə xərclərini ödəmək üçüb pul olmadığından varlılardan daha çox hüquq-mühafizə orqanlarının hədəfinə çevrilirlər.

Və siz ələ düşən kimi, hesab edin ki, bütün sizin əmlakınız artıq sizin deyil. Məhkəmə xərclərdən başqa, mühakimə edilən üçün iş tapmaq daha çətindir. Və siz nə qədər daha da kasıb olursunuz, qanun bir o qədər daha tez sizə yenidən girişir, görünür ki, bu artıq "kruq" yox, düz cəhənnəmə aparan - burulğandır. Siz aşağı düşdükcə daha da sürətlə yıxılacaqsız – o vaxta qədər ki, küçələrə düşəcəksiz və sizi "ictimai yerdə işədiyiniz" və ya "səkidə yatdığınız" üçün "cinayət"ə görə həbs edəcəklər.



Tərcümə Günel Muradova

Марксистский и cоциалистический феминизм(ы)

Марксизм развеивает мифы о «демократии» и ее «плюрализме» и открывает нам глаза на систему классового господства, основанную на насильственной эксплуатации. Феминизм развенчивает мифы об «инстинкте» и романтической любви и выявляет мужское господство как господство силы. Оба вида анализа обращают наше внимание на фундаментальную несправедливость. Выбор такой: либо возвращаться к убаюкивающим мифам, либо, как говорил Маркс, работать над созданием такого социального порядка, который не нуждается в мифах, которые бы его поддерживали.

Барбара Эренрайх. «Что такое социалистический феминизм?» 1976 г.


Этот текст не претендует на системность или обзорный характер. Я почти ничего не знала о социалистическом феминизме, пока не обязалась делать доклад на первом занятии Школы феминизма — и как раз подготовка доклада стала для меня отличным поводом начать разбираться в теме, которая меня давно интересовала. В такой ситуации я, конечно, не могла представить никакой общей картины. Но я постаралась подобрать подходящие источники, комбинация которых, можно надеяться, поможет создать некоторое первичное представление о марксистском и социалистическом феминизмах не только у меня, но и у читательниц и читателей.

Разговор о марксистском и социалистическом феминизме или феминизмах начинается с терминологической проблемы. Прежде всего, у человека со стороны естественно должно возникнуть недоумение, если ему сказать, что это два разных направления в феминизме, которые во многом друг другу противоречат. Но даже это не будет всей правдой, потому что разные люди пользуются этими терминами по-разному. Некоторые современные марксисты не готовы разделять эти два течения и придерживаются мнения, что термин «марксистский феминизм» нужно продолжать использовать, частично переозначивая его и наполняя новым смыслом.



Тем не менее, существует традиция, согласно которой, если говорить коротко и несколько огрубляя, марксистским феминизмом называется течение, основанное на экономическом детерминизме, отрицающее наличие у женщин специфических интересов и утверждающее, что они должны вместе с мужчинами бороться за дело революции. Социалистический феминизм — это более позднее течение, которое оформилось в 1970-е; оно представляет собой синтез идей марксизма и радикального феминизма и отчасти полемизирует с обоими теоретическими направлениями.

Идеи феминизма были заложены еще Манифесте коммунистической партии, где сказано следующее:

Буржуа смотрит на свою жену как на простое орудие производства. Он слышит, что орудия производства предполагается предоставить в общее пользование, и, конечно, не может отрешиться от мысли, что и женщин постигнет та же участь.
Он даже и не подозревает, что речь идет как раз об устранении такого положения женщины, когда она является простым орудием производства.

Но основой основ марксистского феминизма заслуженно считается другой классический текст — книга Энгельса «Происхождение семьи, частной собственности и государства». Эта книга совершила переворот в науке — она впервые включила вопросы сексуальности и репродукции в экономическую теорию. Основная идея Энгельса состояла в том, что половое разделение труда стало значимым только с появлением частной собственности. Именно тогда, когда возникла необходимость распределять излишки производства, мужчины стали стремиться передавать накопленную собственность несомненному наследнику, и так был изобретен контроль над поведением женщины.

Таким образом, корень угнетения — это частная собственность. Следовательно, уничтожить частную собственность означает уничтожить объективное основание для угнетения женщин.



На этом постулате было основано мнение в марксистском феминизме конца XIX — начала XX века о том, что не существует «женского вопроса», отдельного от социально-экономических условий. Александра Коллонтай подчеркивала, что у буржуазных женщин и женщин-пролетарок разные интересы и, следовательно, объединение во имя общих женских интересов бесперспективно с точки зрения освобождения женщин рабочего класса: (Следует отметить, что Коллонтай формулирует эту позицию в 1908 году во введении к книге «Социальные основы женского вопроса» в контексте таких проблем, как гражданские права, право на труд и достойные условия труда и т.п. — то есть имея в виду гораздо более узкий круг вопросов, чем тот, который мы понимаем под «женским вопросом» сегодня.)
В рамках этой традиции внутри марксизма сложилось течение, сторонники которого отрицали или преуменьшали значение борьбы женщин за свои права, ставя ее ниже общей борьбы трудящихся против эксплуатации. Даже сейчас среди марксистов есть те, кто настаивает, что единственный выход для женщин — это поддерживать мужчин в борьбе за социализм. Кажется очевидным, что те, кто отстаивает эту позицию, не видят угнетения мужчинами женщин в рамках рабочего класса.

Между тем, еще в XIX веке в рамках социалистического движения высказывались и другие взгляды. Август Бебель в своей работе 1878 года «Женщина и социализм» выделил такой неэкономический метод угнетения женщины, как двойной стандарт сексуальной морали и сделал вывод, противоположный тому, что будет позже утверждать Коллонтай: все женщины, независимо от своей классовой принадлежности, имеют и общие интересы.

Это направление феминистской мысли в 1970-е оформилось в то, что получило название «социалистический феминизм», или, как его еще называют, «антикапиталистический феминизм».
Основания социалистического феминизма замечательно четко и последовательно изложены в статье американской феминистки и социалистки Барбары Эренрайх «Что такое социалистический феминизм?», написанной в 1976 году. Эренрайх в явной форме противопоставляет социалистический феминизм тому течению, которое она называет «механическим марксизмом»: для этих людей важно и достойно анализа только то, что связано с процессом производства и конвенциональной политической сферой. С этой точки зрения, любая другая часть человеческого опыта и социального существования — то, что связано с образованием, сексуальностью, отдыхом, семьей, искусством, музыкой, домашним трудом и так далее — находится вне основных процессов общественных изменений и принадлежит к «надстройке» или «культуре».
Эренрайх, как и многие другие социалисты, понимает и политику, и капитализм более широко: она отмечает, что капитализм, особенно в монополистической фазе, стремится завоевывать новые рынки и пронизывать всю общественную жизнь, а значит, потребление приобретает не меньшее значение, чем производство, и классовая борьба происходит не только на рабочих местах, но и в любой другой области, где сталкиваются классовые интересы, в том числе в образовании, медицине, искусстве, музыке и т.д. Цель социалистов с этой точки зрения не ограничивается изменением собственности на средства производства — речь идет об изменении всего социального существования в целом.

Она критикует своих современниц — радикальных феминисток за недооценку роли капитализма в угнетении женщин.

По мнению Эренрайх, радикальные феминистки ошибочно утверждают идею об универсальности мужского господства, о том, что все социальные системы представляют собой проявления патриархата и что империализм, милитаризм и капитализм — это просто проявления врожденной мужской агрессивности. Эренрайх считает такую позицию уязвимой по нескольким причинам.

Во-первых, она оставляет мужчин за бортом и не оставляет концептуальной возможности для примирения с ними на подлинно человеческой и эгалитарной основе.
Во-вторых, она обесценивает многие достижения женщин — до тех пор, пока они осуществляются в рамках патриархатной системы.

Но наиболее важно, с ее точки зрения, учитывать исторические изменения, обусловленные переходом от аграрного общества к промышленному капитализму. Потому что докапиталистическое общество было по-настоящему, в традиционном смысле слова патриархальным: центром производства было домашнее хозяйство, которым руководил старший мужчина в семье. А промышленный капитализм, как это ни парадоксально, вырвал почву из-под ног патриархата. Члены семьи стали массово покидать домашнее хозяйство, становясь индивидуальными и свободными наемными работниками на фабриках.

Естественно, капитализм тем самым не покончил с мужским господством. Но, как подчеркивает Эренрайх, та конкретная форма гендерного угнетения, которой мы подвергаемся сегодня, сложилась в значительной степени сравнительно недавно. Отсюда она делает вывод, что, чтобы женщины могли осознать свой сегодняшний опыт как женщин, им необходимо рассматривать и анализировать капитализм как систему.

И все-таки какие же проблемы женщин не решаются в рамках капитализма?

Прежде всего, речь идет об эксплуатации внутри семьи: уход за детьми и домашний труд остаются приоритетом женщин. Это положение дел может смягчаться благодаря сильному социальному государству (т.е. благодаря общественному давлению и законодательной деятельности партий левого крыла — иными словами, благодаря ограничению капитализма) и благодаря изменению общественных ценностей (например, распространению идеала ответственного отцовства). Но, с одной стороны, это происходит только в избранных странах — странах экономического Севера, причем не всех. С другой стороны, эти успехи всегда нестабильны, в силу того, что нестабилен сам капитализм: он подвержен регулярным периодам спада и кризисам, а каждый кризис приводит к демонтажу социального государства и возрождению консервативной риторики. И наконец, такие успехи всегда будут ограниченными, потому что идеология семьи продолжает играть для капитализма ключевую роль и в рамках капитализма никогда не произойдет, например, полного обобществления заботы о детях — потому что это потребует колоссальных государственных расходов, на которые никогда не пойдет ни одно капиталистическое правительство.

Еще один пример — сексуализация и объективация женского тела. Женское тело — рынок, уже завоеванный капитализмом, и эту стратегическую позицию он без боя не сдаст. Конечно, можно снова обсуждать, возможно ли отвоевать женское тело, не демонтируя капитализм, а только ограничивая его, но очевидно, что есть сильнейший аргумент против этого: объективация работает на подчиненный статус женщины в семье, а семья, как уже было сказано, имеет для капитализма важнейшее идеологическое значение.

Итак, что делать? Ответ феминисток-социалисток (и феминистов-социалистов): бороться и против патриархата, и против капитализма. А метод борьбы один — объединение с другими угнетенными группами.

Marksist və sosialist feminizm

Marksizm “demokratiya” və onun “plüralizmi” haqqında mifləri dağıdır və zorakı istismara əsaslanan sinfi hökmranlığa qarşı bizim gözlərimizi açır. Feminizm “instinkt” və romantik sevgi haqqında mifləri dağıdır və kişi hökmranlığını güc hökmranlığı kimi ifşa edir. Hər iki analiz növü bizim diqqətimizi fundamental ədalətsizliyə yönəldir. Seçim belədir: ya bizi yuxuladan miflərə qayıtmaq, ya da Marks dediyi kimi, onu dəstəkləyəcək mifə ehtiyacı olmayan sosial nizam yaratmaq üzərində işləmək.

Barbara Erenrayx. “Sosialist feminizm nədir?” 1976
Bu mətn sistemliliyə və ya xülasə şəklində xarakterə iddialı deyil. Mənə feminizm Məktəbinin ilk dərsində məruzə hazırlamaq vəzifəsi düşməyənə qədər- və məhz bu məruzənin hazırlanması məni çoxdan maraqlandıran mövzunu araşdırmaq üçün əla səbəb oldu, sosialist feminizm haqqında heç nə bilmirdim. Əlbəttə ki, belə vəziyyətdə heç bir ümumi təsvir təsəvvür edə bilməzdim. Amma tərtibi marksist və sosialist feminizm haqqında nəinki məndə, həm də oxucularda bəzi ilkin təsəvvürlər yarada biləcək münasib mənbələr seçməyə çalışdım.

Marksist və sosialist feminizm və ya feminizmlər haqqında söhbət terminoloji problemlərdən başlayır. Hər şeydən əvvəl, insana desək ki, bunlar feminizmdə tez-tez bir-birinə zidd olan iki fərqli istiqamətdir, təbii ki, həmin insanda hər hansı cəhətdən çaşqınlıq yaranacaq. Hətta bu bütöv həqiqət olmasa belə,çünki müxtəlif insanlar bu terminlərdən müxtəlif cür istifadə edir. Bəzi müasir marksistlər bu iki istiqaməti ayırmağa hazır deyillər və belə bir fikrin tərəfdarıdırlar ki, “marksist feminizm” terminini yavaş-yavaş mənasını dəyişməklə və ona yeni məna verməklə istifadə etməyə davam etmək lazımdır.


Bununla belə, belə bir ənənə mövcuddur ki, bu ənənəyə görə, qısa və kobud şəkildə desək, marksist feminizm qadınlarda spesifik maraqları inkar edən və onların kişilərlə birlikdə inqilabın işi uğrunda mübarizə aparmalı olduqlarını iddia edən iqtisadi determinizmə əsaslanan cərəyandır. Sosialist feminizm - 1970-ci illərdə formalaşmış daha gənc cərəyandır; o marksizmin və radikal feminizmin sintezidir və qismən hər iki nəzəri istiqamətlə mübahisəyə girir.
Feminizm ideyalarının əsası hələ kommunist partiyasının Manifestində qoyulmuşdur, orada deyilir:
Burjua öz qadınına adi istehsal aləti kimi baxır. O eşidir ki, istehsal alətlərini ümumi istifadəyə vermək nəzərdə tutulur, və, əlbəttə ki, onun qadınını da eyni tale gözləyəcəyi haqda fikirdən əl çəkə bilmir.
O heç təxmin belə etmir ki, söhbət elə qadınların sadə istehal aləti olduqları belə vəziyyətinin aradan qaldırılmasından gedir.

Amma marksist feminizmin təməlinin əsasını haqlı olaraq digər klassik mətn – Engelsin “Ailənin,xüsusi mülkiyyətin və dövlətin mənşəyi” kitabı təşkil edir. Bu kitab elmdə inqilab etdi – o ilk dəfə olaraq seksuallıq və reproduksiya məsələlərini iqtisadi nəzəriyyəyə daxil etdi. Engelsin əsas ideyası bundan ibarət idi ki, əməyin cinsi bölgüsü yalnız xüsusi mülkiyyətin yaranması ilə məna kəsb etməyə başladı. Məhz istehsal əlavələrinin bölünməsinə ehtiyac yarandıqda kişilər yığılmış mülkiyyəti varisə verməyə can atmağa başladılar, beləliklə də qadının davranışı üzərində nəzarət yarandı.

Beləliklə, zülmün kökü – xüsusi mülkiyyətdir. Uyğun olaraq, xüsusi mülkiyyəti aradan qaldırmaq qadınlara olunan zülmün obyektiv əsasını aradan qaldırmaq deməkdir.

XIX əsrin sonları XX əsrin əvvəlləri üçün marksist feminizm haqqında belə fikirlərin əsası bu postulatla qoyulmuşdur ki, sosial-iqtisadi şərtlərdən kənarda “qadın məsələsi” mövcud deyil. Aleksandra Kollantay qeyd edirdi ki, burjua qadınları ilə proletar qadınların maraqları müxtəlifdir, uyğun olaraq da, ümumi qadın maraqları uğrunda birləşmək işçi sinfin qadınlarının azad olması nöqteyi-nəzərindən perspektivsizdir: (Qeyd etmək lazımdır ki, Kollontay bu mövqeyini 1908-ci ildə “Qadın məsələlərinin sosial mənşəyi” kitabının girişində vətəndaş hüququ, əmək hüququ və düzgün iş şəraiti və s. kimi problemlərin kontekstində - yeni, bugün “qadın məsələləsi” adı altında anladığımız məsələlərdən daha dar məsələləri nəzərdə tutaraq, ifadə edir.)

Marksizm daxilində bu ənənə çərçivəsində cərəyan formalaşmışdı, hansının ki, tərəfdarları qadınların öz hüquqları uğrunda mübarizəsini işçilərin istismara qarşı ümumi mübraizəsindən aşağı qoyaraq onu inkar edir və ya kiçildirdi.İndi də marksistlərin içərisində elələri var ki, qadınların yeganə çıxış yolu kimi – sosializm uğrunda mübarizədə kişiləri dəstəkləmək olmasında israr edirlər. Aydın görünür ki, kim bu mövqedə dayanır işçi sinif daxilində qadının kişi tərəfindən əsarətə alındığını görmür.
Bununla belə, hələ XIX əsrdə sosializm hərəkatları daxilində başqa baxışlar da səsləndirilirdi. Avqust Bebel 1878-ci ildə “Qadın və sosializm” əsərində seksual əxlaqın ikili standartı kimi qadın zülmünün qeyri-iqtisadi metodunu ayırdı və daha sonralar Kollontayın iddia etdiyi “daxil olduğu sinifdən asılı olmayaraq bütün qadınlar həm də ümumi maraqlara malikdir,” fikrinə əks olan nəticəyə gəldi.
Feminist fikirlərin bu cərəyanı 1970-ci illərdə “sosialist feminizm” və ya onu başqa cür də adlandırdıqları kimi “antikapitalist feminizm” adlanan cərəyan kimi formalaşdı.

Sosialist feminizmin əsasları çox aydın və ardıcıl şəkildə amerikan feministi Barbara Erenrayxın 1976-cı ildə yazılmış “Sosialist feminizm nədir?” məqaləsində izah olunub. Erenrayx açıq şəkildə sosialist feminizmi onun “mexaniki marksizm” adlandırdığı cərəyana qarşı qoyur: bu insanlar üçün yalnız istehsal prosesi və konvensional siyasi sahə ilə bağlı olan şeylər vacibdir və analiz üçün uyğundur. Bu nöqteyi-nəzərdən, insan təcrübəsinin və sosial yaşamının istənilən digər hissəsi – təhsillə, seksuallıqla,istirahətlə,ailə ilə,incəsənətlə,musiqi ilə,ev əməyi ilə və s. bağlı şeylər –ictimai dəyişikliklərin əsas prosesləri xaricində qalır və “üstquruma” və ya “mədəniyyətə” daxildir.

Bir çox digər sosialistlər kimi, Erenrayx da həm siyasəti, həm də kapitalizmi daha geniş mənada başa düşür: o qeyd edir ki, kapitalizm,xüsusilə inhisarçı fazada, yeni bazarlar əldə etməyə can atır və bütün ictimai həyatı yarıb keçir, deməli, istehlak istehsaldan az məna daşımır, və sinfi mübarizə təkcə iş yerlərində deyil, həm də sinfi maraqların toqquşduğu istənilən digər sahələrdə, eyni zamanda da təhsildə,tibbdə,musiqidə və s., baş verir. Bu nöqqteyi-nəzərdən sosialistlərin məqsədi istehsal vasitələri üzərində mülkiyyətin dəyişdirilməsi ilə məhdudlaşmır – söhbət bütövlükdə sosial yaşamın dəyişməsindən gedir.

O öz müasirlərini – radikal feministləri qadınlara qarşı olan zülmdə kapitalizmin rolunu qiymətləndirməməkdə tənqid edir.

Erenrayxın fikrincə, radikal feministlər yanlış olaraq kişi hökmranlğının universal olması ideyasını, bütün sosial sistemlərin öz-özlüyündə patriarxatın təzahürü olmasını və imperializm,militarizm və kapitalizmin –sadəcə anadangəlmə kişi zorakılğının təzahürü olmasını iddia edirlər. Erenrayx belə mövqeni bir neçə səbəbə görə zəif hesab edir.

Birincisi, o kişiləri bir kənara qoyur və onlarla əsl insani və eqalitar əsasda razılaşmaq üçün konseptual imkana yol vermir.

İkincisi, o qadınların bir çox nailiyyətlərinə qiymət vermir – nə qədər ki, onlar patriarxat sistem daxilində həyata keçirlər.

Amma onun nöqteyi-nəzərinə görə ən əsası, aqrar cəmiyyətdən sənaye kapitalizminə keçidlə şərtlənən tarixi dəyişiklikləri nəzərə almaqdır. Çünki, kapitalizməqədərki cəmiyyət sözün ənənəvi mənasında həqiqətən patriarxal idi: istehsalın mərkəzi ailənin böyük kişisi tərəfindən idarə edilən ev təsərrüfatı idi. Sənaye kapitalizmi isə, nə qədər ziddiyyətli olsa da, patriarxatın ayağının altından torpağı qaçırdı. Ailə üzvləri fabriklərdə fərdi və azad muzdlu işçiyə çevrilərək kütləvi şəkildə ev təsərrüfatını tərk etməyə başladılar.

Əlbəttə, kapitalizm bununla kişi hökmranlığına son qoymadı. Amma Erenrayxın qeyd etdiyi kimi, bugün bizim məruz qaldığımız gender zülmünün konkret forması, əsas etibarilə nisbətən yaxın zamanlarda yaranmışdır. O buradan belə nəticəyə gəlir ki, qadınların bugünkü təcrübələrini qadın təcrübəsi kimi dərk etmək üçün kapitalizm bir sistem kimi baxılmalı və analiz edilməlidir.

Hər şeydən əvvəl, söhbət ailə daxilindəki istismardan gedir: uşaqlara baxmaq və ev əməyi qadın prioroteti olaraq qalır.İşlərin belə vəziyyəti güclü sosial dövlət vasitəsilə (yəni, ictimai təzyiq və sol partiyaların qanunverici fəaliyyəti vasitəsilə - başqa sözlə, kapitalizmin məhdudlaşması ilə) və ictimai dəyərlərin dəyişməsi (məsələn,məsuliyyətli atalıq idealının yayılması) ilə yüngülləşə bilər. Amma bir tərəfdən, bu yalnız seçilmiş ölkələrdə - İqtisadi Şimal ölkələrində, özü də hamısında yox, baş verir. Digər tərəfdən, bu nailiyyətlər kapitalizmin özü qeyrii-stabil olduğundan həmişə qeyri-stabildir: o müntəzəm olaraq tənəzzül və böhranlara meyllidir,hər bir böhran isə sosial dövlətin demontajına və konservativ ritorikanın dirçəlməsinə səbəb olur. Və nəhayət, belə nailiyyətlər həmişə məhdud olacaq, çünki, ailə ideologiyası kapitalizm üçün əsas rol oynamağa davam edir və kapitalizm şərtləri daxilində heç vaxt, məsələn, uşaqlara qayğının tamamən ictimailəşməsi baş verməyəcək – çünki, bu heç bir kapitalist hökumətin razılaşmayacağı böyük miqdarda dövlət xərcləri tələb edir.

Daha bir nümunə - qadın bədəninin seksuallaşdırılması və obyektivləşdirilməsi. Qadın bədəni – artıq kapitalizm tərəfindən fəth edilmiş bazardır, və bu strateji mövqeydən o döyüşsüz əl çəkməz. Əlbəttə, qadın bədənini kapitalizmi dağıtmadan,onu məhdudlaşdırmaqla geri almağın mümkün olub-olmadığını yenidən müzakirə etmək olar, amma görünür ki, buna qarşı güclü arqument var : obyektivləşdirmə qadının ailədə asılı statusu üçün keçərlidir, ailə isə, artıq qeyd olunduğu kimi, kapitalizm üşün mühüm ideoloji mən kəsb edir.

Beləliklə, nə edək? Feminst-sosialistlərin cavabı: həm patriarxata,həm də kapitalizmə qarşı mübarizə aparmaq. Bir mübarizə metodu var – digər əzilmiş qruplarla birləşmək.

Mixail Levi din, inkişaf və ekososializm haqqında

Braziliya filosofu və sosioloqu Mixail Levi Valter Benamin, gənc Marks və Frans Kafka haqqında işləri ilə məşhurdur. O, ekososializm hərəkatının nəzəriyyəçilərindən və aktivistlərindən biridir. "Nəzəriyyələr və təcrübələr" filosofla dinin nə vaxt öz mövcudluğunu dayandıracağı, ictimaiyyətin diqqətini ekoloji problemlərə necə cəlb etmək və XXI əsrdə işçi hərəkatı haqqında söhbət etdi.

— Siz öz mətnlərinizin və çıxışlarınızın çoxunu libertar teologiya məsələlərinə həsr edirsiz. Məlumdur ki, Rusiyada inanan insanların sayı çoxdur, və son zamanlar inanan insanlarla ateistlərin münasibəti haqqında məsələ daha tez-tez meydana çıxır. Bəzən görünür ki, bir az sonra Rusiyada dindarlıq konservatizmin və geriliyin sinonimi olacaq. Xristianlığın özündə inqilabçı nəsə varmı varmı yoxsa sizing araşdırdığınız, konkret sosial şəraitdə yaranan bütün bu hadisələr inananların siyasiləşməsidir?
— Mən deyərdim ki, din və müqəddəs yazılar öz-özlüyündə inqilabçı ola bilməz. Onlar min müxtəlif üsulla izah edilə bilərlər. Ona görə hər şey insanların onu necə oxuduqları və izah etdikləri hər bir konkret vəziyyətdən asılıdır. Dində ayrılmaz mahiyyət yoxdur. Çox əsrlər katolik kilsəsi İncildən mühafizəkar vasitə kimi istifadə edirdi, amma 60-70-ci illərdə Kuba inqilabının və Latın Amerikasındakı sosial etirazların təsiri altında yəhudi-xristian ənənələri radikal-demokratik libertar vasitə kimi şərh olunmağa başladı. Bu dinin xüsusiyyətləriylə izah edilə bilməz, müəyyən tarixi dövrdə konkret yerdə konkret sosial və siyasi şəraitlə izah edilməlidir. Düşünürəm ki, bu digər dini konfessiyalara da aid edilə bilər. Mən heç vaxt pravoslavlığı araşdırmamışam, amma bilirəm ki, XX əsrin əvvəllərində Sankt-Peterburqda pravoslav cəmiyyətində xristian sosialist qrupları var idi.

— İstənilən solçu üçün dinə necə yanaşmaq məsələsi həmişə son dərəcə aktual olub, bu gün isə xüsusilə. Bir marksist kimi siz inanan insanları və dini bütün mənfi rəyləri və mövhumatlari ilə qəbul edirsiz yoxsa siz buna sadəcə müvəqqəti fenomen kimi yanaşırsız, hansı ki, öz vaxtını yaşayır və bir gün siz uğrunda mübarizə apardığınız cəmiyyətin gəlməsi ilə yox olacaq?
— Din minilliklərdir ki mövcuddur, və mən bilmirəm, o daha neçə vaxt mövcud olacaq. Mən inanmıram ki, bir dəfə o yox olacaq. Bu Maarifçilik dövrünün illüziyası idi ki, din bitmişdir. Din mövcud olmağa davam edirdi. Hesab edirəm ki, sollar üçün, onların marksist və ya anarxist olmağından asılı olmayaraq, məsələ bu cür dayanmamalıdır. İnsanlar tanrıya inanırlar ya inanmırlar — bu əhəmiyyətsizdir. Vacib olan odur ki, insan mövcud siyasi sistemlə bağlı hansı mövqe tutur, insan kapitalizmə qarşı çıxır və ya onu dəstəkləyir, diktatora qarşıdır və ya qarşı deyil. Solçunun hər hansı dini hərəkata və ya qrupa münasibətini məhz bu suallar formalaşdırmalıdır.

— Siz ekososializmin nəzəriyyəçilərindən və aktivistlərindən birisiz, Ekososializm Manifestinin müəllifisiz. Ekososializm istehsalın və iqtisadiyyatın daimi artım ehtiyacı haqqında postulatın tənqidi üzərində qurulur. Amma işçilər necə olsun? Axı əgər istehsal artmazsa, iş yerlərinin sayı da artmayacaq.
— Bu belə deyil. Söhbət iqtisadiyyatın böyüməməsindən getmir. Bu gün dünyada mövcud olan müəyyən fəaliyyət növləri əslində faydasızdır. Və ekososializm hesab edir ki, biz onlardan qurtulacağıq. Belə fəaliyyət növünə, məsələn, reklam daxildir. Biz həmçinin atom enerjisindən istifadəni istəmirik, atom enerjisinin istənilən silah növünün yaradılmasında və ümumiyyətlə silah yaradılmasında istifadə olunmasını. Amma bununla belə bir çox fəaliyyət növləri var ki, biz onları hal-hazırda inkişaf etdiklərindən daha çox inkişaf etdirmək istərdik. Biz günəş energetikasını, təhsili, pulsuz ictimai nəqliyyatı, orqanik kənd təsərrüfatını inkişaf etdirmək istəyirik. Bütün sadalanan fəaliyyət növləri böyük miqdarda iş qüvvəsi tələb edir. İş qüvvəsi insan və ekologiya üçün faydasız,təhlükəli olan fəaliyyət sahələrindən insan və ekologiyaya xeyir verəcək və müsbət təsir edəcək fəaliyyət sahələrinə yerini dəyişəcək. Bu ekososializmin dəstəklədiyi dəyişikliklərdir.
Hamı üçün kifayət qədər iş olacaq. Amma biz həm də istəyirik ki, insanlar daha az işləsinlər. İstəyirik ki, hər kəsin oxumaq, incəsənətlə məşğul olmaq, oynamaq, sevişmək üçün çox boş vaxtı olsun. İstehsal diliylə söyləsək, biz daha çox boş vaxt istehsal etmək istəyirik, nəinki daha çox əmtəə. Bu gün insanlar daha çox mal alırlar. Onlar burjua konsyumerizm ideologiyasının nəticəsi olan istehlaka mübtəla olublar. Ekososialist cəmiyyətdə daha reklam və burjuaziya ideologiyasının təzyiqi olmayacaq. İnsanlar hər hansı bir şeyi öz real ehtiyaclarını təmin etmək üçün alacaqlar. Baza ehtiyacları, əlbəttə, qida və paltardan daha genişdir, həm də mədəniyyət və təhsilə ehtiyacdır.

— Amma əgər bugünkü vəziyyət haqqında danışsaq, hər hansı bir səbəbdən indiyə qədər bütün dünyada az insan sol hərəkətə qoşulub. Axı kapitalizm çərçivəsində ekoloji problemləri həll etməyin mümkünsüzlüyünü anlamaq üçün müxtəlif elmi məruzələrin oxunmasına bir neçə gün xərcləmək kifayətdir. Necə düşünürsünüz, problem nədədir, niyə insanlar bu qarşılıqlı əlaqəni görmürlər? Və Avropada və Braziliyada belə problem varmı.
— Əlbəttə, insanlar konkret problemlər üzrə səfərbər olurlar. Mübarizə vaxtı onlar aşkar edə bilərlər ki, onların düşməni təkcə müəyyən konkret korporasiya deyil, həm də dövlətdir, və bütövlükdə bütün sistemdir. Lokal mübarizə siyasi mübarizəyə çevrilə bilər. İnsanlar anlamağa başlayırlar ki, onlar sistemlə mübarizə aparırlar. Bu lokal problemlərin əhali ilə hökumət və korporasiyalar arasında siyasi qarşıdurmalara gətirdiyi Latın Amerikasında dəfələrlə baş verib. Solların qarşısında dayanan əsas məsələ, bu mübarizədə iştirak etmək və öz lokal problemini həll etməyə çalışarkən insanların niyə sistemlə qarşılaşdıqlarını onlara izah etməkdir. Mübarizə vasitəsilə konkret lokal tarixin iştirakçıları siyasi şüur əldə edə bilərlər.

— İnsanlara dərk etmək çətindir ki, bəzən zavodu bağlamaq və insanları iş yerlərisiz qoymaq bütün şəhər və ətraf mühit sakinlərini zəhərləməkdən daha yaxşıdır. Görünür , əgər iş yerini itirmək ehtimalı varsa, işçilər özləri ekososializm idealları üçün mübarizə aparmayacaqlar. Kim ekososializmə doğru dəyişikliklərin agenti ola bilər? Ekososializmin həyatda təcəssüm etməsi dövlət layihəsi ola bilərmi.
— Düşünürəm ki, ekoloji problemlər təkcə işçilərə aid deyil, həm də kəndlilərə, gənclərə, qadınlara— kapitalistlərdən və məmurlardan başqa, bütün əhaliyə aiddir. İnsanların əksəriyyəti potensial olaraq dəyişikliklərin tərəfdarıdır. Əlbəttə, bağlamağa çalışdığınız zavodun işçilərindən dəstək tələb etmək mümkün deyil. Əgər bizim böyük və nüfuzlu ekoloji hərəkatımız olarsa, biz zavodun işçiləri ilə bu məsələni başqa cür müzakirə edə bilərik. Məsələn, avtomobil zavodu var, avtomobillər isə böyük miqdarda karbon qazı istehsal edir. Biz işçilərə deməyəcəyik ki, biz zavodu bağlamaq və onları küçəyə atmaq istəyirik. Biz onlara izah edəcəyik ki, maşınlar — ciddi ekoloji problemdir. Axı insanlar onları daha az alırlar deyə bir çox zavodlar bağlanır. Buna görə biz işçilərə təklif edirik ki, onlar yenidən profillənsinlər və avtomobil deyil, deyək ki, avtobus, tramvay və ya velosiped istehsal etsinlər. Sonra bu təklifi həmkarlar ittifaqıyla müzakirə etmək lazımdır və zərərli istehsalı azaltmaq, insanların iş yerlərinin saxlamaq üçün hər hansı bir qərara gəlmək mümkündür.

— Bu gün ictimai şüurda inkişaf ideyası daimi iqtisadi artım ehtiyacı haqqında postulatla, həmçinin müasir elmin və texnikanın inkişafıyla bağlıdır. Siz inkişafı dayandırmaq istəyirsiz yoxsa sadəcə onu başqa cür anlayırsınız?
— Düşünürəm, izah etmək lazımdır ki, inkişaf kapitalizm şəraitində bu formanı qəbul edir, hansı ki, ekoloji fəlakətə aparır. Biz də inkişaf tərəfdarlarıyıq, amma ekososializmdə o başqa formaları qəbul edəcək. Biz alternative enerji növlərinin, ictimai nəqliyyatın, orqanik aqrar sənaye və s. inkişafını istəyirik. Bütün bu sahələr elmin və texnikanın inkişafını tələb edir. Kapitalizmdə elm və texnika kapitalın maraqlarına əsasən inkişaf edir, insanların maraqlarına əsasən deyil.

— Siz işçi hərəkatının müxtəlif təşkilatlarıyla qarşılıqlı əlaqədə olursuz, Braziliya işçi partiyasıyla və başqaları ilə. Siz bu gün işçi sözü altında nə başa düşürsüz? Müasir işçilər kimlərdir?
— Əlbəttə, biz təkcə sənaye işçiləri haqqında danışa bilmərik. Biz həmçinin kəndliləri , gəncləri, tələbələri, xidmət sahəsinin işçilərini, yəni bu sözün ən geniş mənasında işləyən insanları nəzərdə tutmalıyıq. Və əgər siyasət haqqında söhbət gedirsə, bütün bu insanlardan ibarət koalisiya olmalıdır.

— Eyni zamanda da, bütün sadalanan insanların müxtəlif maraqları vardır. Əvvəllər biz sinfi maraqlar haqqında danışa bilirdik, amma bu gün cəmiyyətin siniflərə bölünməsi müəyyən mənada işləmir, siniflər artıq yoxdur. Ola bilsin, yeganə aktual sosial bölgü böyük kapitalistlərin 1 %-i və işçilərin 99 %-dir. Biz bununla nə edə bilərik?
— Birincisi, mən yenə də hesab edirəm ki, siniflər hələ də mövcuddur, XIX əsrdə olduqlarından başqa formada olsa da. Mənim fikrimcə, insanların əksəriyyəti bu gün böhranları, sosial bərabərsizliyi və ekoloji problemləri yaradan bu irrasional sistemdən qurtulmaq arzusuyla birləşə bilərlər. Mövcud nizamın saxlanmıasında yalnız insanların 1 %-i maraqlıdır. Qalan 99 % bir ümumi marağa malikdir — bu nizama son qoymaq.

— Onda bu ümumi maraqları dərk etməyə nə kömək edə bilər? Axı indi insanlar kifayət qədər bir-birindən ayırılıblar.
— Maraqların ümumiliyini dərk etməyə ümumi mübarizə kömək edə bilər. Yunanıstana baxın. Orada insanlar neoliberal islahatlara qarşı mübarizədə ,sərt iqtisadiyyat siyasətinə qarşı, pensiyaların və sosial ödəmələrin ixtisarına qarşı və s. birləşiblər. Occupy Wall Street etirazları vaxtı ABŞ vətəndaşları insanlar öz evlərindən və mənzillərindən çıxarılan zamanı banklara kömək etməyə üstünlük verən siyasətə qarşı mübarizədə birləşmişdilər. Amma insanları təşkilatlandıra, onları maraqların ümumiliyinə inandıra və mübarizə apara biləcək insanlar lazımdır..

Михаэль Леви о религии, прогрессе и экосоциализме

Бразильский философ и социолог Михаэль Леви известен своими работами о Вальтере Беньамине, молодом Марксе и Франце Кафке. Он является одним из теоретиков и активистов экосоциалистического движения. «Теории и практики» поговорили с философом о том, когда религия прекратит свое существование, как привлечь внимание общественности к экологическим проблемам и что представляет из себя рабочее движение в XXI веке.

— Многие свои тексты и выступления вы посвящаете вопросам либертарной теологии. Как известно, в России большое число верующих людей, и в последнее время все более остро возникает вопрос о взаимоотношениях верующих и атеистов. Иногда кажется, что еще чуть-чуть и религиозность в России станет синонимом консерватизма и отсталости. Есть ли что-то революционное в христианстве самом по себе, или же все те случаи политизации верующих, которые вы изучали, возникали в конкретных социальных условиях?
— Я бы сказал, что религия и священные тексты сами по себе не могут быть революционными. Они могут быть интерпретированы тысячей разных способов. Поэтому все зависит от каждой конкретной ситуации, как люди их читают и интерпретируют. В религии нет неотделимой сущности. Многие века католическая церковь использовала Евангелие в консервативном ключе, но в 60-х и 70-х годах под влиянием революции на Кубе и социальных протестов в Латинской Америке иудеохристианская традиция была проинтерпретирована в радикально-демократическим либертарном ключе. Это может быть объяснено не свойствами религии, а конкретными социальными и политическими обстоятельствами в конкретном месте в определенный исторический период. Я думаю, это может быть применено и к другим религиозным конфессиям. Я никогда не изучал православие, но я знаю, что в начале XX века в Санкт-Петербурге были группы христианских социалистов в православном сообществе.

— Для любого левого вопрос о том, как относиться к религии, всегда стоит остро, а сегодня особенно. Как марксист вы принимаете верующих людей и религию со всеми предрассудками и суевериями или же вы относитесь к этому лишь как к временному феномену, который доживает свое время и исчезнет однажды, при наступлении того общества, за которое вы боретесь?
— Религия существует тысячелетия, и я не знаю, как долго она еще будет существовать. Я не верю, что однажды она исчезнет. Это было иллюзией эпохи Просвещения, что с религией покончено. Религия продолжала существовать. Я считаю, что для левых, будь они марксистами или анархистами, вопрос не должен стоять так. Верят люди в бога или нет — неважно. Важно то, какую позицию занимает человек по отношению к существующей политической системе, выступает ли человек за капитализм или против него, за диктатора или против. Именно ответы на эти вопросы должны формировать отношение левого к какому-либо религиозному движению или группе.

— Вы являетесь одним из теоретиков и активистов экосоциализма, автором экосоциалистического манифеста. Экосоциализм строится на критике постулата о необходимости постоянного роста производства и экономики. Но что делать с рабочими? Ведь если производство не будет расти, не будет увеличиваться число рабочих мест.
— Это не совсем так. Речь не идет о том, что экономика не будет расти. Определенные виды деятельности, которые есть в мире сейчас, на самом деле бесполезны. И экосоциализм предполагает, что мы от них избавимся. К такой деятельности, например, относится реклама. Мы также не хотим использования атомной энергии, использования энергии атома для создания любого вида оружия и вообще создания оружия. Но при этом есть много видов деятельности, которые мы бы хотели развить в большей степени, чем они развиты сейчас. Мы хотим развить солнечную энергетику, образование, бесплатный общественный транспорт, органическое сельское хозяйство. Вся перечисленная деятельность требует большого количества рабочей силы. Рабочая сила переместится из тех сфер деятельности, которые являются бесполезными, опасными для человека и для экологии, в те сферы, которые будут приносить пользу и благоприятно воздействовать на человека и экологию. Это те изменения, за которые выступает экосоциализм.
Работы будет достаточно для всех. Но мы также хотим, чтобы люди работали меньше. Мы хотим, чтобы у каждого было больше свободного времени, чтобы можно было учиться, заниматься искусством, играть, заниматься любовью. Если говорить на языке производства, то мы хотим производить больше свободного времени, нежели больше товаров. Сегодня люди покупают все больше и больше товаров. Они одержимы потреблением, что является следствием буржуазной идеологии консьюмеризма. В экосоциалистическом обществе не будет больше давления рекламы и буржуазной идеологии. Люди будут покупать что-либо для удовлетворения своих реальных нужд. Базовые нужды, конечно, шире, чем еда и одежда, это также потребность в культуре и образовании.

— Но если говорить о сегодняшней ситуации, то по какой-то причине до сих пор во всем мире не так много людей примкнуло к левому движению. Ведь достаточно потратить несколько дней на чтение разных научных докладов, чтобы понять, что решить экологические проблемы в рамках капитализма невозможно. Как вы думаете, в чем проблема, почему люди не видят этой взаимосвязи? И есть ли такая проблема в Европе и в Бразилии.
— Конечно, люди мобилизуются по конкретным проблемам. Во время борьбы они могут обнаружить, что их врагом является не только данная конкретная корпорация, но и государство, и вся система в целом. Локальная борьба может стать политической. Люди начинают понимать, что они борются с системой. Это много раз происходило в Латинской Америке, где локальные проблемы перетекали в политическое противостояние населения с правительством и корпорациями. Задача левых в том, чтобы принимать участие в этой борьбе и объяснять людям, почему, пытаясь решить свою локальную проблему, они сталкиваются с системой. Через борьбу участники конкретной локальной истории могут обрести политическую сознательность

— Людям сложно осознать, что иногда лучше закрыть завод и оставить людей без этих рабочих мест, чем травить всех жителей города или обитателей среды. Очевидно, что сами рабочие не станут бороться за экосоциалистические идеалы, если есть вероятность потерять рабочее место. Кто может быть агентом изменений в сторону экосоциализма? Может ли воплощение экосоциализма в жизни быть государственным проектом.
— Я думаю, что экологические проблемы касаются не только рабочих, но и крестьян, и молодых людей, и женщин — все население, кроме капиталистов и чиновников. Большая часть людей являются потенциальными сторонниками перемен. Конечно, невозможно требовать поддержки от рабочих завода, который вы призываете закрыть. Если у нас будет большое и влиятельное экологическое движение, тогда мы сможем обсуждать с работниками завода этот вопрос иначе. Например, есть автомобильный завод, а автомобили производят огромное количество углекислого газа. Мы не станем говорить рабочим, что мы хотим закрыть завод и выкинуть их на улицу. Мы объясним им, что машины — это серьезная экологическая проблема. Ведь люди покупают их все меньше, из-за чего многие заводы закрываются. Поэтому мы предлагаем рабочим перепрофилироваться и производить не автомобили, а скажем автобусы, трамваи или велосипеды. Далее это предложение необходимо обсуждать с профсоюзом и есть возможность прийти к какому-то решению, чтобы и вредное производство сократилось, и у людей осталась работа.

— Сегодня в общественном сознании идея прогресса связана с постулатом о необходимости постоянного экономического роста, а также с развитием современной науки и техники. Хотите ли вы остановить прогресс или вы просто понимаете его по-другому?
— Я думаю, необходимо объяснить, что при капитализме прогресс принимает такую форму, которая ведет к экологической катастрофе. Мы так же сторонники прогресса, но при экосоциализме он примет другие формы. Мы хотим развития альтернативных видов энергетики, общественного транспорта, органической агропромышленности и так далее. Все эти сферы требуют развития науки и техники. При капитализме наука и техника развиваются согласно интересам капитала, а не людей.

— Вы взаимодействуете с различными организациями рабочего движения, с Бразильской рабочей партией и другими. Что вы сегодня понимаете под словом рабочие? Кто такие современные рабочие?
— Конечно, мы не можем говорить только об индустриальных рабочих. Мы также должны иметь ввиду крестьян, молодежь, студентов, работников сферы услуг, то есть работающих людей в самом широком смысле этого слова. И если говорить о политике, то должна быть коалиция из всех этих людей.

— В то же самое время, у всех перечисленных людей разные интересы. Раньше мы могли говорить о классовых интересах, но сегодня разделение общества на классы в определенном смысле не работает, классов больше нет. Возможно, единственным актуальным социальным разделением является раскол общества на 1 % крупных капиталистов и 99 % рабочих. Что мы можем с этим делать?
— Во-первых, я все же считаю, что классы до сих пор существуют, пусть и в других формах, отличных от тех, что они принимали в XIX веке. На мой взгляд, большая часть людей сегодня может быть объединена общим желанием избавиться от этой иррациональной системы, создающей кризисы, социальное неравенство и экологические проблемы. Только 1 % людей имеет интерес в поддержании существующего порядка. Остальные 99 % имеют общий интерес — покончить с этим порядком.

— Тогда что может помочь осознать эти общие интересы? Ведь сейчас люди достаточно разобщены.
— Осознать общность интересов может помочь общая борьба. Посмотрите на Грецию. Там люди объединены борьбой против неолиберальных реформ, против политики строгой экономии, против сокращения пенсий и социальных выплат и так далее. Граждане США во время протестов Occupy Wall Street были объединены борьбой против политики, предпочитающей помогать банкам, в то время как людей выселяют из своих квартир и домов. Но необходимы люди, которые смогут организовать людей, убедить их в общности интересов и вести борьбу.