Solların “onillik planı”

Radikal sağçılara yeganə müqavimət göstərmək imkanı millətçiliyi,patriarxatı, etnosentrizmi inkar edən və onların əvəzinə cəmiyyətə kapitalist sinfinə qarşı bütün zəhmətkeş xalqın birliyini təklif edən güclü solçulardır.

 

Redaksiyadan: Codi Din – tanınmış amerika siyasi filosofu,professor, “Occupy Wall-Street” hərəkatının aktivisti və «Theory and Event» jurnalının redaktoru, “Bloglar nəzəriyyəsi: əks əlaqə və arzunun tutulması”, “Demokratiya və digər neoliberal fantaziyalar”, “Jijekin siyasəti”, “İctimailiyin sirrləri”, “Kommunizm üfiqi” kitablarının müəllifi və redaktoru. LİVA.com.ua ilə müsahibədə o antikapitalist təşkilatın yaradılmasının vacibliyindən, onun perspektivlərindən və özünün “ümuminin” konsepsiyası haqqında  nöqteyi-nəzərindən söhbət açır.

-Deyin, siz özünüz kommunizm konsepsiyasının XXİ əsrə tətbiq edilməsini necə qəbul edirsiz?

-Kommunizm bizim üçün indi digər vaxtlarda lazım olduğundan daha vacibdir – həm bu adın özü kimi, həm də dünyanın hər hansı bir ideal azadedici və eqalitar siyasi-iqtisadi qurluşu kimi.

Qlobal kapitalizmin boğucu yapışması, onun dağıdıcı gücü bugün – kapitalizmin qloballaşması dövründə özünü daha aydın biruzə verir. Qlobal maliyyə sektorunun qarşılıqlı əlaqə sisteminin inkişafına görə bugün maliyyə böhranları artıq bir ölkə və ya hər hansı bir regionla məhdudlaşmır. Uyğun şəkildə, konteyner daşıması sisteminin inkişafı və istehsalçı təşkilatların sürəti sayəsində, daha çox insan hardasa uzaqda istehsal olunmuş əmtəə çatdırılmasından asılıdır.

Kapitalizm iqtisadiyyatının qloballaşma dərəcəsi bugün 100 il əvvəl olduğundan daha çoxdur, bu isə daha çox insanların əmək haqqlarının və həyat standartlarının azaldılmasına, sosial bərabərsizliyin daha dəhşətli artımına səbəb olur və faktiki olaraq planeti məhv edir ( necə ki, bunu iqlim dəyişiklikləri nümunəsində görürük). Antikapitalizm haqqında faktiki olaraq hər yerdə danışırlar. Hətta “Forbs” və “Time” kimi kapitalist nəşriyyatlar belə yazır ki, kapitalizmin böhranı yetişib. Kommunizm isə - onun alternativi – pozitiv və eqalitar alternativdir. Bu alternativi necə reallaşdırmaq olar? Kommunizmə necə gəlmək olar? “XXI əsr kommunizmi” proyektinin mahiyyəti də məhz bundadır.

-Bizim oxucularımıza “Occupy” hərəkatında iştirak etmək təcrübənizdən danışa bilərsizmi? Bu hərəkat inkişaf edib daha böyük bir şeyə çevrilə bilərmi? “Occupy” hərəkatının təcrübəsinə əsasən hansı dərsləri ala bilərik?

-“Occupy” hərəkatının mahiyyətini 3 əsas ideya ilə xülasə etmək olar. Birincisi – bu cəmiyyətin 99% və 1 %-ə bölünməsi faktıdır. “Occupy Wall-Street” hərəkatının antikapitalist məğzi bundan ibarətdir – uzun müddət meynstrim-siyasətçilər tərəfindən yatırılan sinfi münaqişə üzə çıxdı. İkincisi, bu özü hərəkat daxilində konsensus əsasında qərar qəbul etmək prosesidir ki, bu da hərəkatın inkişaf edə bilməsi üçün çox vacib idi. Bütün qərarlar konsensus vasitəsilə qəbul edilirdi - əvvəlcə hər kəsin razılığı ilə, sonralar bunun çox çətin olması aydın olduqda isə, iştirakçiların 90%-nin razılığı ilə. Və üçüncüsü - ümumi iştirak- hər kəsin qatılmasına sevinirdik, hər kəs eşidilə bilərdi.

Hərəkatın qarşılaşdığı problem həmin bu üç əsas ideya arasındakı münaqişədən ibarət idi. “Occupy” hərəkatında heç bir üzvlük siyahısı yox idi. Əlbəttə ki, heç kim hərəkata “yazılmırdı” – istəyən hər kəs ona qatıla bilərdi. Problem bunda idi ki, hərəkatın ideyalarının gələcəkdə reallaşdırılmasına qarantiya verəcək bir şey olmadığı kimi, heç bir qeydiyyat strukturu da yox idi. İnsanlar yalnız kiminsə konkret idayalarını təcrid etmək üçün debatlara gəlirdilər, özləri isə bununla heç bir şey təklif etmirdilər. Və ya əksinə - insanlar yalnız hansısa ideyanı hərəkətə gətirmək üçün gəlirdilər. Nəticədə, nizamın olmaması və iştirakçıların dəqiq müəyyən edilməməsi (məlum deyildi kim hərəkatda iştirak edir, kim etmir) həqiqi güclü müxalif gücün formalaşmasını olduqca çətinləşdirdi – xüsusilə polis tərəfindən güclü təzyiqi nəzərə alsaq.

Beləliklə, əsas problem bundan ibarət idi ki, hərəkat ilk başdan çox geniş idi. Bunun sayəsində o sürətlə böyüyə bildi, amma yalnız eninə-səthi böyüyə bildi, bu səbəbdən də dərinləşə bilmədi. Və “Occupy” hərəkatının təcrübəsindən çıxara biləcəyimiz əsas dərs – təşkilati strukturun vacibliyidir.

-Şərqi Avropada və post-sovet ölkələrində ultrasağların təsirinin artması barəsində nə düşünürsüz? Siz fikrinizcə, bu kimi tendensiyalara qarşı müqavimət göstərmək olarmı?

-Ultrasağların təsirinin artması gözləniləndir – sol zəif olduqda həmişə bu baş verir. Yəni, müxalif əhval-ruhiyyə - bərabərsizliyin artmasının qəbul edilməməsi və həyat şəraitinin pisləşməsi hardasa çıxış yolu tapmalıdır. Avropanın və post-sovet məkanının müxalif meynstrim-partiyaları belə əhval-ruhiyyəyə özünü ifadə etmək üçün siyasi meydan vermir.

Bunun əvəzində onlar insanlara faktiki olaraq eynilə hakim partiyanın təklif etdiklərini təklif edir – iqtisadi tədbirlər keçirməyi, ağır rejimdə işləməyi təklif edir və sağa doğru çəkilməyə səbəb olur. Ən yaxşı halda, həmin partiyalar müasir dövlətin faktiki olaraq bankirlərə və investorlara (həmin məşhur Üçlüyə - BVF,Avropa Komissiyası, Avropa Mərkəzi Bankı) aid olması faktının üstündən keçərək, xalqın iştirakı və demokratiya kimi anlayışlarla oynayırlar. Radikal sağçılara yeganə müqavimət göstərmək imkanı – güclü soldur -  millətçiliyi, patriarxatı, etnosentrizmi inkar edən və onların əvəzində cəmiyyətə kapitalist sinfinə qarşı bütün zəhmətkeş xalqın birliyini təklif edən güclü solçular.

-Marksist baxışlara necə gəlmisiz? Bu baxışlar müasir elmi cəmiyyətdə müsbət qarşılanırmı?

-Mən rus dilini universitetdə 1980-ci illərdə öyrənmişəm. 1984 və 1986-cı illərdə Sovet İttifaqında olmuşdum – və onda Kiyev şəhəri mənim çox xoşuma gəlmişdi. Marksizmə elə həmin vaxtlar gəldim – bu bilavasitə rus dilinin öyrənilməsi ilə bağlı idi. Marksizm mənə əsla ziddiyyətli gəlmədi, elə doğru, həqiqi gəldi – amma mən başa düşürdüm ki, kapitalizm əlehinə mübarizə çox uzun və çətin olacaq. Universitetdən sonra mən marksizmin post-strukturalist və post-modernist tənqidləri, “qərb” marksizminin,post-marksizmin və neo-marksizmin müxtəlif variantları ilə rastlaşdım. Bir vaxtlar bütün bu metod və yanaşmalarla məşğul oldum, nəticədə yenidən kommunizm ideyasına qayıdana kimi, hansı ki, mənim üçün daha çox üfiqdir, nəinki hanısısa ortodoksiya.

Elmi birliyə gəldikdə isə, burada hər şey o qədər də asan deyil. Bir tərəfdən, biz hər şeyi həll etmişik. Digər tərəfdən, rəqabət var – həm işdə, həm də nəşriyyat bazarında. Bir çox elmi işlər qəbul edilmir, və bunun siyasi motivlər üzündən olub-olmamasını söyləmək çətindir. Əvvəllər, 30 il ərzində, marksizm elmi cəmiyyətdə hörmətdən düşmüşdü – və bu dövrün kapitalizmin triumf dövrü və Avropada sosializm təcrübəsinin yekunlaşması ilə üst-üstə düşməsi təsadüfi deyil.

Amma kommunizm təfəkkürünü davam etdirən bir sıra gözəl mütəfəkkirlərin (Alen Badyu,Maykl Xardt və Antonio Neqri,Frederik Ceymison, Slavoy Jijek) cəsarəti və mətanəti sayəsində kommunizm ideyalarının intelektual məkanı saxlandı. Həm də, Verso,Haymarket books kimi nəşriyyatlar və ya Historical Materialism kimi jurnallar həmişə marksizmə aid işləri nəşr etməyə imkan yaradırdı.

-Fikrinizcə, hazırda baş verən maliyyə və iqtisadi böhranı nəzərə alsaq, bugün müasir solların qarşısında duran əsas problemlər hansılardır?

-Məncə, burda  2 əsas problem yer alıb: birincisi, daim hər hansı təcili bir şeyə reaksiya verməyə meyllənmək olmaz, yəni, yalnız bugünkü günlə düşünmək olmaz. ABŞ-da, misal üçün, bu mənada, siyasət yalnız hər hansı bir şeyə reaksiya verməkdir. Siyasi xadimlər yalnız fövqəladə vəziyyət terminləri və böhranlara təcili münasibət bildirməyin vacibliyi üzərində fikirləşirlər. Əgər sol diqqəti yalnız böhranlara cəlb etsə, bu halda biz həmin “fövqəladə” fikri təkrarlamalı olacıq.

Bugün qarşımızda dayanan əsas məsələ - sistemli şəkildə və uzunmüddətli perspektivdə fikirləşməkdir. Tutaq ki, Pol Rayan ( o 2012-ci il seçkilərində vitse-prezident vəzifəsinə namizəd idi) kimi qatı respublikaçının federal büdcənin ixtisarı ilə bağlı on il qabağa yazılmış planı var. Onun planı bütün sosial proqramların ləğvini və eyni zamanda da dövlətin güc strukturlarının qüvvətləndirilməsini nəzərdə tutur. Sollar daha geniş sistemli şəkildə düşünməlidirlər. Və məsələ bundadır ki, solların 10 illik planı necə olmalıdır?

Müasir sollar qarşısında dayanan ikinci problem – təşkilatdır. Təşkilat hər şeydir. Əgər biz ayrılıqda hərəkət etməyə davam etsək, yalnız öz adımızdan çıxış etsək,yalnız lokal qruplar səviyyəsində aktivlik göstərsək, elə zəif və bölünmüş olaraq da qalacıq.

-Müasir qlobal həmkarlar ittifaqları və sol hərəkatın potensialı haqqında nə düşünürsüz?

-Hazırda ABŞ-da həmkarlar ittifaqları hərəkatları çox zəifdir. Bugün son 80 il ərzində Həmkarlar ittifaqlarına üzvlük səviyyəsinin ən aşağı göstəricilərinə sahibik. Həmkarlar ittifaqlarına sistematik olaraq hücumlar olurdu, bu yaxınlarda dövlət tərəfindən avtomobil şirkətlərinə ayrılmış maliyyə yardımı paketi isə, həmkarlar ittifaqları hərəkatlarının ürəyinə bıçaq sancması oldu ( amerika avtomobil konsernlərinə dövlət tərəfindən kredit ayrılması şərtlərindən biri işçilərin əmək haqqlarının azaldılması idi).

Keçən il fast-food şəbəkəsi işçilərinin təşkilatını təmsil edən, bizim üçün xüsusilə maraqlı olan  hərəkat  yayılmağa başladı. Təşkilatçilar orada mini “flesh”-tətillər taktikasından istifadə edirlər ki, bu da işçilərə əmək haqqlarının az hissəsini itirməklə tətil etmək imkanı verir.Hələlik bu hərəkatın nə nəticə verəcəyi haqda bir şey demək olmaz: bu “tətil etmədən tətil etmək” imkanıdır yoxsa həqiqətən proqressiv taktikadır? Çin işçiləri də getdikcə daha mübariz əhval-ruhiyyəli olurlar, və ümid edirəm ki, onların mübarizəsi davam edəcək və güclənəcək.

-Sosial medianın inkişafı kapitalizm sisteminə münasibətin dəyişilməsinə necə təsir etdi?

-Sosial media bizi kapitalizmə daha sıx bağlamağa kömək edən vasitə oldu – insanlar özlərinə i-phone istəyirlər. Solların problemi bundadır ki, onlardan çoxu güman edirdi ki, sosial media inqilab üçün alət olacaq – sanki, yalnız radikal sollar İnternetdən istifadə edir. Hesab edirəm ki, bu şəkildə düşünmək sollar üçün çox zərərlidir, çünki, bu halda onlar sanki daha fundamental şeylər, xüsusilə, bu zaman bizim fəaliyyətimizin istənilən halda kommunikativ kapitalizm daxilində qurulması haqda unudurlar. Google gəlir qazanır. Facebook gəlir qazanır – sollar isə 350 nəfər insanın öz “radikallığını” statusları bəyənməklə bildirdiyi hər hansı bir yeni səhifə yaradır.

Bununla belə, yenə də bu setlərdə kapitalizm daxilində kapitalizmə qarşı hərəkət edən ümumini (commons) yaradaraq istifadə olunmalı olan potensial da var.Məsələn, “BKontakte” seti kitablarda olan intelektual ümumi dəyərləri yaymaqda çox gözəl kömək olur.

-Bəs sizin üçün “ümumi” (commons) konsepsiyasının özü nəyi ifadə edir?

-“Ümumi” (commons) hər hansı bir vacib, amma məhdud həcmdə olan resurs bildirir. Başqa sözlə, “ümumi” (commons)- elə bir şeydir ki, hər hansı mənfi təsirlər olmadan hər kəs istədiyi qədər istifadə və sərf edə bilməz. Bizim ona olan münasibətimizi hər hansı şəkildə nizama salmaq lazımdır. “Ümumi”yə (commons) misal olaraq, incəsənəti, torpağı və ya suyu göstərə bilərik. Hər şeyi bazar dəyərinə malik olan və bazarlıqda daha çox qiymət verənə satmaq üçün əmtəəyə çevirən kapitalizmə müqavimət göstərmək üçün diqqəti “ümumi”nin (commons) konsepsiyasına cəkmək lazımdır. Biz diqqətimizi “ümumi”də cəmlədikdə, bununla bazar məntiqindən çıxarmaq istədiyimiz sahələri müəyyənləşdiririk.

Həmin “ümuminin” konsepsiyası ilə sıx bağlı olan digər “ümumi” konsepsiya da var – hansı ki, əksinə, resursların çatışmazlığı ilə deyil, onların artıqlığı ilə xarakterizə olunur.

Misal üçün, rəqəmsal kütlə-mediası məhsulları, dil, kommunikasiya, hiss, zibil – bütün bunları “ümumi” (commons) saymaq olar. Və bütün bunların “ümumi” olması faktı, həm müsbət (mülkiyyət konsepsiyasının məhdudluğunu göstərir), həm də mənfi potensiala (rəqəmsal məhsulların həcmi qeyri-məhdud olsa da, zaman məhduddur; və ya həmin zibil qeyri-məhdud miqyasda toplana bilər, amma bununla belə onu yığmağa yer yoxdur) malikdir. “Ümuminin” bu hər iki konsepsiyası əsasında biz XXI əsr kommunizminin konsepsiyasını bərpa edə bilərik.

-Sinfi mübarizə konsepsiyası haqda nə düşünürsüz? Bizim dövrdə o aktualdirmi?

-Şübhəsiz. O çox vacib məna kəsb edir. Onsuz kapitalist sinfin hökmranlığını göstərə bilmərik. Amma burada siniflərin sadələşdirilmiş, empirik dərk edilməsinə yönəlmək lazım deyil. Mübarizə sinifləri yaradır. Necə ki, misal üçün, 1970-ci illərin sonunda kapitalist sinfin yaşadığı yüksəliş, işçi sinfin çoxalmasına – daha çox insanın proletarlaşmasına səbəb oldu. Bununla belə, onların əmək haqqlarının səviyyəsinin aşağı düşməsi hələ tez-tez onları işdən və əmək haqqından daha asılı vəziyyətə salan kredit borcları ilə tamamlanır. Onların həyat keyfiyyətinin yaxşılaşması imkanı isə buna paralel olaraq azalır.

-Siz post-sovet ölkələrində olmusuz. Bu sizin baxışlarınıza hər hansı bir şəkildə təsir edibmi?

-Məni xüsusilə o heyrətləndirdi ki, nə ABŞ, nə Britaniya, nə də digər qərb ölkələri sosializm sınağının verdiyi təcrübə əsasında öyrənməyə heç cəhd belə etmirlər. Sanki eqalitar cəmiyyətin qurulması üçün bütün cəhdlərin təcrübəsini yaddaşlardan silmək üçün düşünülmüş şəkildə bütün mümkün tədbirlərə əl atılır. Artıq post-sovet ölkələrində böyük miqyaslı kapitalizm və bir tərəfin azğın oğurluğuna,digər tərəfin isə yoxsullaşmasına gətirib çıxaran özəlləşdirmə hakimdir, bununla belə sosializm sistemində olan yaxşı şeylərin saxlanması üçün heç bir cəhd edilməmişdir. Kapitalizm bu ölkələri tamamilə fəth edib (həm maddi, həm də ideoloji şəkildə) – özü də demokratiya adına fəth edib.

Amma ki, bütün sosializm təcrübəsinin tarixini silmək cəhdləri nə üçündür? Düşünürəm ki, bu kapitalizmin xalq qarşısında böyük qorxusu üzündən baş verir. Buna görə tez bir zamanda insanları ucuz konfetlərlə ələ almaq, əslində nə baş verdiyini dərk etməmiş onları bölmək və ya yeni siyasi sınaqlara başlamaq  cəhdlərinə başlanılıb. Məhz buna görə də tarixi faktları, dəlilləri, arxiv məlumatlarını toplamaq və sistemləşdirmək üzərində işləmək və suallara cavab verməyə çalışmaq lazımdır: sosializm sınağı zamanı nələr işlədi və niyə işlədi? Sonra problemlər hardan yarandı? Axı “Soyuq müharibə” tarixin təhrif olunmasına səbəb oldu.

-Neoliberal kapitalizmə müqavimət göstərməyə çalışan tələbələrimizə və sol aktivistlərimizə nə demək istərdiz?

-Təşkilatlanın. Birlikdə- kollektiv halda – siz güclüsüz. Kommunizm irsindən dərs alın. Bugün dəbdə olan, kapitalizm individualizminin sadəcə başqa forması olan anarxizm ritorikasına aldanmayın.

-Bizim dünyanı 10,20 və ya 50 il sonra təsəvvür edə bilərsiz? Siz onu necə təsəvvür edirsiz?

-Bilirsiz, Buşun hakimiyyətinin əvvəlində, xatırlayıram ki, mən təəssüflənirdim ki, bundan sonra hər şey ancaq pis olacaq. Amma mən heç təsəvvür etmirdim ki, nə qədər pis olacaq. Reallıq mənim gözləntilərimdən daha pis oldu: Quantanamo-da məhbuslar üçün düşərgə,əsassız həbslər, cəza təcrübəsi, polis dövləti, sosial bərabərsizliyin birdən böyüməsi, baza sosial infrastrukturların kollapsı. Bütün eyni şeylər Obamaya da aiddir – mən bilirdim ki, o liberal və inkişafın tərəfdarı deyil, amma mən heç ağlıma da gətirməzdim ki, o “nəhəng bankların prezidenti”, “Goldmen-Saks-ın xilaskarı” və bizim ən populyar və uğurlu sosial sığorta proqramını azaldan prezident olacaq.

Mən 1968-ci ildən amerika solunun inkişafının ən heyranedici nümunəasi olan “Occupy Wall-Street” hərəkatının yaranacağını da qabaqcadan görmürdüm. Odur ki, görünür, vəziyyət ümumilikdə pisləşir, amma yeni imkanlar da yaranır.

Güman edirəm, bu tendensiya davam edəcək. Bərabərsizlik artacaq, sollar isə daha güclü və eyni zamanda da dəyişən şərtlərə asanlıqla uyğunlaşa bilən yeni qlobal kommunist partiyasını yaradacaq,əvvəlkilərdən daha güclü və  tez uyuşan. Yeni Kommunist Beynəlmiləli elə bir kontr-gücə çevrilə biləcək ki, BVF,Dünya Bankı, Avropa Mərkəzi Bankı və digər analoji strukturlarla bərabər mübarizə apara biləcək. O bütün dünya işçilərini və işsizlərini birləşdirəcək, və onun kollektiv gücü real olaraq və hər yerdə hiss olunacaq. Mao-nun sözlərini başqa şəkildə desək: hər yerdə xaos hökm sürəcək, deməli vəziyyət əla olacaq.

Dmitriy Kolesnik

Tərcümə Günel Muradova

Avropada Böyük Depressiyanın başlamasının 20 əlaməti

Yeni Böyük Depressiya artıq başlayıb – sadəcə o hələlik ABŞ-a yetişməyib. Avropada vəziyyət gündən-günə ağırlaşır, amerikalıların əksəriyyəti isə hələ heç bir ağırlaşma hiss etməyib. Hər dəfə insanlar məndən “iqtisadi kollapsın” nə vaxt başlayacağını soruşurlar. Mən əvvəllər də çox illər boyunca sübut etməyə çalışırdım ki, iqtisadi böhranın növbəti güclü dalğası Avropadan başlayacaq – hal-hazırda məhz bu da baş verir. Axı, əslində, Yunanıstanda və İspaniyada işsizlik səviyyəsi artıq ABŞ-da 1930-cu illərdə Böyük Depressiya dövründə olan səviyyədən yüksəkdir. Bugün Avropada baş verənlərə diqqətlə baxın, çünki, bunlar bizi də gözləyir. Məsələ bundadır ki, Avropa bir çox şeydə ABŞ –a bənzəyir. Avropa da bizim kimi bugün misligörünməmiş həcmə çatmış borc girdabında batır. Həm onlarda, həm də bizdə bank sistemi o qədər böyük məbləğli kreditlərdə ilişib ki, bugün kartdan hazırlanmış evciyi xatırladır. Avropada baş verənlər niyə hələ ABŞ-da müşahidə olunmur? Sadəcə biz bütün xəbərdarlıqları rədd edirik və özümüzü olduqca laqeyd aparırıq. Federal Ehtiyyatlar dollarları çap etməyə elə davam edir ki, sanki, sabah heç vaxt gəlməyəcək. Bu şəkildə, biz övladlarımızın və nəvələrimizn gələcəyini vəhşicəsinə məhv edirik. Biz onlardan təxminən hər saat və hər gün 100 milyon dollardan çox pul oğurlayırıq. Biz eyni iqtisadi siyasəti aparmağa davam edirik, baxmayaraq ki, bu Amerikanın gələcəyinin faktiki məhvinin şərtidir.Amma hazırki vəziyyətin istənilən alternativi bizim siyasi xadimlərimizi qorxudur. Yunanıstan,İspaniya,Portuqaliya və İtaliya kimi ölkələr borc artımı templərini azaltmağa çalışdığı halda, onlar üçün nəticələr acınacaqlı olur. Artıq cənubi Avropa üzərində getdikcə şimali avropa ölkələrinə də yayılan iqtisadi depressiya küləyi əsir. Sonunda o bütün dünyaya yayılacaq.

Yeni Böyük Depressiyanın həqiqətən Avropada başlamasının 20 əlaməti bunlardır:

 Fransada işsizlik səviyyəsi 10,6%-ə çatıb, işsizlikyə görə müavinətlərin alınması üçün təqdim olunan ərizələrin sayı isə bütün əvvəlki rekordları üstələyib.

 Bütövlükdə Avropa Birliyi ölkələrində misli görünməmiş işsizlik səviyyəsi müşahidə olunur – 12%.

 İki il əvvəl Portuqaliyada işsizlik səviyyəsi 12% idi. İndi 17%-dir.

 İspaniyada da işsizlik səviyyəsi bütün əvvəlki rekord göstəriciləri üstələyib.Bugün İspaniyada işsizlər 27% təşkil edir. Hətta Böyük Depressiya zamanı ABŞ-da belə işsizlik səviyyəsi olmayıb.

  25 yaşına qədər ispaniyalı gənclər arasındakı işsizlik səviyyəsi sadəcə heyrətləndirir – 57,2%.

 Yunanıstanda da işsizlik səviyyəsi əvvəllər görünməmiş səviyyəyə - 27,2% -ə çatıb ki, Böyük Depressiya zamanı ABŞ-da belə işsizlik səviyyəsi müşahidə olunmayıb.

 25 yaşınadək yunan gəncləri arasındakı işsizlik səviyyəsi çox yüksək səviyyəyə çatıb – 59,3%.

 Bu ilin martında Fransada avtomobil satışı göstəricisi keçən illə müqayisədə 16% aşağı olub.

   Bu il Almaniyada avtomobil satışı göstəricisi 17% düşüb.

 Niderlandda istehlak krediti üzrə borclar təmizin gəlirin 250%-nə çatıb.

 Son beş ildə İtaliyada sənaye istehsalı tam 25% azalıb.

 Son il ərzində özünü müflis elan edən ispan şirkətlərinin sayı 45% çoxalıb.

 2007-ci ildən Avropa ölkələrində vaxtı keçmiş kreditlərin ümumu miqdarı 150% artıb.

 Bu ilin martında Kiprdə bank hesablarından elə həmin ilin fevral ayındakı ilə müqayisədə 2 dəfə çox məbləğdə vəsait çıxarılmışdır, baxmayaraq ki, mart ayının yarısına kimi banklar ümumiyyətlə bağlı idi.

 Əmlak bazarının iflası səbəbindən hazırda İspaniyada 3 milyona yaxın mənzil boş qalıb.

 İspaniyada vəziyyət o hala çatıb ki, artıq çoxmərtəbəli mənzillər tamamilə skvoterlər tərəfindən tutulur (Squatter (ing)- boş ərazilərdə,mənzillərdə qanunsuz şəkildə məskən salan insan).

 “Parla-da (Madriddən 0,5 saatlıq məsafə uzaqlıqda) 285 mənzillik yaşayış kompleksi İspaniyada ucuz əmlak axtaran investorlar üçün ideal obyekt ola bilərdi. Təəssüf ki, binanın 2/3-i skvoterrlər tərəfindən tutulduğundan heç bir gəlir gətirmir. “ Və eyni vəziyyət bütün ölkədə baş verir”- şəhərin meri Xose Maria Frayle deyir. Onun qiymətləndirmələrinə görə, bu bələdiyyə yaşayış kompleksində yalnız 100 mənzilin sakini kirayə müqaviləsi bağlamışdır, amma həqiqətdə hətta onlardan da çox azı kirayə üçün pul ödəyir. “İnsanlar işsizdirlər, onlar ipoteka və ya arenda ödəyə bilmirlər – buna görə, onlar evlərini itiriblər və indi bizdə xeyli skvotter var”.

 Artıq qeyd etdiyim kimi, Yunanıstanda uşaqlar o qədər aclıq çəkirlər ki, yunan müəllimlərinin söylədiklərinə görə, sinif yoldaşlarından yemək istəməyə başlayıblar.

 İtaliyada borcun miqdarının ÜDM səviyyəsinə uyğunluğu 136%-ə çatıb.

 Britaniyada bütün bank aktivlərinin 25%-i borc götürülmüş vəsaitlərinin miqdarı onların kapitallarından 40 dəfə çox olan banklardadır.

 Almaniyanın ÜDM səviyyəsi keçən il üçün cəmi hardasa 2,7 trilyon avro təşkil etdiyi halda, bank sisteminin alman nəhəngi Deutsche Bank ümumi məbləği 55 trilyon avro-dan ( 72 trilyon dollardan çox) çox olan derivativlər buraxır.

Bəli, bu il Amerikanın fond bazarında hələlik hər şey, deyəsən qaydasındadır, amma iş burasındadır ki, amerikan fond bazarı tamamilə iqtisadi reallıqda uzaqdır. Nə vaxt ki, o özünü iqtisadiyyatın baza prinsiplərinə uyğun aparmağa çalışacaq, o zaman biz çox güman ki, 2008-ci ildə baş verənləri yenidən görməli olacıq.

Bizim siyasi xadimlər əbləttə ki, istədikləri qədər eyni tərzdə hərəkət edə bilərlər, amma bir gün bütün axmaq qərarlarımıza görə cavab verməli olacıq. Bu yaxınlarda yaxınlaşan böhran haqqında Piter Şiff (amerikalı iqtisadçı, Euro Pacific Capital İnc.broker şirkətinin prezidenti) belə dedi: “Böhran qaçılmazdır. Məncə, o Obamanın ikinci müddətinin sonuna kimi baş verəcək, belə bir zamanda isə görünür fond bazarlarının investorları buna heç fikir vermirlər”. “Biz müflisik – Şiff elan etdi – Bizim trilyonlarla borcumuz var. Büdcə kəsirimizin səviyyəsinə baxın. ÜDM səviyyəsinə nəzərən borc koeffisentinə, ödənilə bilməyən maliyyə öhdəliklərinə baxın. Əgər biz avro zonada olsaydıq, bizi ordan çoxdan qovmuşdular”. Bununla belə, Şiff qeyd edir edir ki, bazarların mənfəət göstəriciləri və Dou-Cons indeksinin ill dəfə olaraq (2007-ci ildən), rekord göstəricini 14000 punkt ötməsi faktı investorlara yalançı təhlükəsizlik qarantiyası verir.

“Bu o demək deyil ki, qiymətli kağızların qiyməti qalxır, o deməkdir ki, bizim pullarımız qiymətdən düşür. Əgər sizin pullarınız təminatsızdırsa... devalvasiya edilmişdirsə, onda tamamilə hər şeyin qiyməti qalxır, həmçinin də qiymətli kağızların”. “Federal Ehtiyyatlar çox yaxşı bilir ki, amerika iqtisadiyyatı qətiyyən düzəlmir – süni şəkildə faiz dərəcələrini azaltmaqla və monetar siyasət vasitəsilə “miqdar yüngülləşdirməklə” onu sadəcə böhran vəziyyətinə yüklənməkdən saxlayırlar.Amma belə davam etsə, iqtisadiyyat sadəcə partlayacaq”.

Ona görə düşünməyin ki, bizdə, ABŞ-dakı  iqtisadi vəziyyət Avropadakından fərqlənir. Əgər ABŞ hökuməti bütün əldə edilmiş məbləğləri xərcləsəydi, biz özümüz elə sabah depressiyaya yuvarlanardıq. Beləliklə, ətrafımızda müşahidə etdiyimiz iqtisadi fantaziyada sağ qalmaq üçün yeganə üsul – vəsaitləri övladlarımızın və nəvələrimizin əlindən almaqdır. ABŞ iqtisadiyyatı bədbəxt narkomanı xatırlatmağa başlayıb – o tamamilə və qəti şəkildə ona “oturub” ki, düşünmədən pul çap etsin və böyük borc məbləği toplasın. Əgər biz misli görünməmiş böyük borc pul məbləği toplamaqla, pul çap etməyi dayandırsaq sonumuz çatacaq.

Əgər biz misli görünməmiş böyük borc pul məbləği toplamaqla, pul çap etməyə davam etsək, yenə sonumuz çatacaq.

Başqa sözlə- ya elə, ya da belə- amma hər şey çox çox acınacaqlı qurtaracaq.

 Maykl Snayder

Mənbə: The Economic Collapse

Tərcümə Günel Muradova                                                                                                                          

“Zorlanmış Almaniya” haqqında mifləri Qebbels qoşub

                                      Berlində ilk sülh günü. Sovet əsgərləri dinc sakinlərlə ünsiyyətdə.

Son illər Qələbə Günü daha bir xoşagəlməyən ənənə qazanıb: bayram yaxınlaşdıqca bütün mümkün “tədqiqatçılar” “zorlanmış Almaniya” haqqında mif nümayiş etdirməyə başlayırlar.

Bununla belə, guya Qırmızı Ordudan zərər çəkmiş alman qadınlarının sayı illər keçdikcə daha da artır. Rus əsgərinin xalqın yaddaşında xilaskar və müdafiəçi kimi deyil, vəhşi və oğru kimi qalması kimə lazımdır? Bu haqda Rusiya Elmlər Akademiyasının aparıcı elmi işçisi, tarix elmləri doktoru, professor Yelena Senyavskaya ilə söhbət etdik.

“Nasistləri o dərəcədə qorxudurdular ki, onlar intihar edirdilər”

-Yelena Spartakovna, bütün bunlar yenidənquruculuğun nəticəsidir?  Həmin illər çox cəfəngiyyatlar yaymışdılar..

-Belə deyil. Bu mənfur tarix daha öncə, hələ qebbels propaqandasindan, əhaliyə Qırmızı Ordunun 8 yaşdan 80 yaşadək bütün alman qadınlarını vəhşicəsinə zorlaması haqda xəbər yayılmasından  başlayıb. Və xalq həqiqətən o həddə qorxmuşdu ki, hətta nasist partiyasının akivistləri əvvəlcə öz ailələrini, sonra özlərini öldürürdülər.

-Bəs belə bir obraz nəyə lazım idi?

-Birincisi, yaxınlaşmaqda olan Qırmızı Orduya qarşı müqavimət atırmaq, ikincisi, əhalinin geri çəkilməkdə olan ordu hissələri ilə getməsi, sovet qoşunlarına kömək etməməsi üçün.

Həmin 1945-ci ildə Qebbelsin işini mütəffiqlər davam etdirdilər, onda Qırmızı Ordunu soyğunçu və zorakı kimi təqdim etməyə çalışan ilk nəşrlər meydana çıxmışdı, bununla belə işğalın qərb ərazilərində baş verən rüsvayçılıqlar haqqında heç bir şey söylənilmirdi. “Soyuq müharibənin” başlaması ilə mövzu daha da şişirdildi, amma son iyirmi ildə şişirdildiyi qədər aqressiv və çox yox.

“Zorlanan qadınların” sayı əvvəl daha az idi: bütün Almaniya üzrə 20 mindən 150 minə kimi. Amma 1992-ci ildə, Sovet İttifaqının süqutundan sonra, bu rəqəmlərin 2 milyona çatdırıldığı Almaniyada iki femenistin qadının, Xelke Zander və Barbara Yorun “Xilaskarlar və xilas olunanlar” adlı kitabı nəşr olundu. Həm də, bu rəqəm tamamilə yanlış mühakiməyə əsaslanaraq çıxarılmışdı: 1945-1946-cı illər üçün statistik məlumatlar ildə 500 uşağın dünyaya gəldiyi, və təxminən 15-20  insanın sütununda “atasının milliyyəti” “rus” kimi qeyd olunmuş bir berlin xəstəxanasından götürülmüşdü. Özü də, iki və ya üç belə halda “zorlanmışdır” göstərilmişdi. Bu “tədqiqatçılar” nə edirlər? Onlar hesab edirlər ki, atanın milliyətinin rus kimi göstərildiyi bütün hallarda zorlama hadisəsi olmuşdur. Sonra Qebbelin “8 yaşdan 80 yaşadək” forması götürülür və sadəcə say artırılır. Bununla belə, bu rəqəm 2002-ci ildən, Entoni Bivor-un “Berlinin çöküşü” kitabının işıq üzü görməsindən sonra kütləvi yayılmağa başladı, kitab 2004-cü ildə bizdə də nəşr edildi. Və mifik “2 milyon”, Qələbə yubileyi ərəfəsində liberal KİV vasitəsilə dolaşmağa başladı. Almanları səhvlərini etiraf etməkdən yoruldular

- “Soyuq müharibə” illərində bu mövzunun üzərinə basanları başa düşmək olar. Axı sonralar Berlin divarı dağıdıldı, və Qorbaçova görə “sülh və dostluq” bərqərar oldu...

-Geopolitik reallıqlar dəyişdi. O tərəfdən İkinci dünya müharibəsinin nəticələrinə yenidən baxılması üçün cəhdlər edildi, üstəlik – SSRİ-ni  ( və onun varisi kimi Rusiyanı) qaliblər sırasından çıxarmaq cəhdləri, burda isə bütün vasitələr yaxşıdır. Bu elə addımlardan biri idi ki, günahın,məsuliyyətin mövzusunu dəyişərək təcavüzkarla onun qurbanını bir lövhəyə qoyaraq və bizi olmayan şeylərə görə peşmançılıq keçirməyə məcbur edərək  Avropa təşkilatlarının, eyni zamanda da Avropa Parlamentinin, bütün qərarlarında stalinizm və nasizmin bərabərləşdirilməsinə gətirib çıxardı.

 

-Belə çıxır ki, bu “tədqiqatçılar” öz istəkləri ilə uydurma yazmayıblar, bu yeni geopoltikanı quranlar tərəfindən hansısa sifariş qəbul ediblər?

-Təbii ki. Mifin Qərbin xoşuna gəlməsinin ikinci səbəbi budur ki, öz günahını hiss etməkdən yorulmuş alman xalqının psixologiyasında sonuncu nəsil artıq deyir: biz niyə əcdadlarımızın səhvlərinə görə peşmanlıq hiss etməliyik? Onlarda elə bir əhval-ruhiyyə dalğası qalxır ki, milli özünüdərk-in formalaşması zamanı onların əcdadlarının çox da  günahkar olmaması, almanların kollektiv səhvinin olmaması fikrini sübut etməyə çalışır. Bax burda da geo-siyasi sifariş kütlənin əhvalı ilə birləşir.

                               Berlin sakinləri sovet zabiti ilə söhbət edirlər.

-Həqiqətdə zorlamalarla bağlı məsələ necə olmuşdu?

-Biz belə bir halların ümumiyyətlə olmamasını deyə bilmərik. Belə hallar olub, amma bugün bizə uydurduqları miqyasda olmayıb. Belə faktlar sənədlərdə “müstəsna hallar və əxlaqsız hadisə” kimi nəzərdən keçirilir. Ölkə rəhbərliyi və komandanlıq hesab edirdi ki, bu Qırmızı Orduya mənfi imic formalaşdırmaqdan başqa, həm də intizamı pozur. Bununla bütün vasitələrlə mübarizə aparılırdı, partiya-siyasi işlərdən, izahatlardan başlayaraq, tribunalların hökmü ilə, soyğunçuların və zorakıların güllələnməsinə qədər.

-Bəs statistika var?

-Təəssüf ki, bütün sənədlər məxfilikdən çıxarılmayıb. Amma əldə olan sənədlər baş verənlərin miqyasını hesablamağa imkan verir. Bu, Birinci Belorus cəbhəsinin hərbi prokurorunun 22 aprel-5 may 1945-ci il dövrü üçün dinc əhaliyə qarşı qeyri-qanuni hərəkətlərə dair məruzəsidir. 908,5 min insanlıq yeddi cəbhə qoşunu üzrə 124 cinayət qeydə alınmışdır ki, bunun da 72-si zorlama hadisəsidir. 908,5 min üçün cəmi 72 hadisə...

-Sizin opponentləriniz yazır ki, zorlama dalğası Berlinin alınmasına qədər olmuşdu...

-20 apreldə dinc alman əhalisinə və hərbi əsirlərə qarşı münasibətin dəyişdirilməsi haqqında direktivlər yarandı. Bizim opponentlər 45-ci ilim bütün qış boyu-yazın başlanğıcı zamanı Qırmızı Ordunun cəzasız pozğunluq etdiyi halda əmrin gecikməsini bəhanə gətirirlər. Bu yalandır. Çünki, bu əmrdən və növbəti direktivlərdən başqa, Qırmızı Ordu digər ölkələrin ərazilərinə daxil olmazdan qabaq verilən cəbhələr,ordu, ayrıca hissələr səviyyəsində əmrlər vardı. Bu və ya digər ölkənin tarixi, onun mədəniyyəti, yerli adət-ənənələri haqda danışılan broşuralar yayılırdı.45-ci ilin yanvarında Konev,Rokossovski,Jukov səviyyəsində əmrlər vardı, hansı ki, qisas hissini lazımı yerə istiqamətləndirməli və mənfi halların qarşısını almalı idi.

-Əsgərlər bunu necə qarşılayırdılar? Axı çoxu yaxınlarını,evlərini itirmişdilər, onlarda bu qisas hissini yetişdirirdilər, “Almanı öldür!” sözü ilə İlya Erenburqu xatırlayaq, sonra isə almanların yuvasına çatdıqda “qisası dayandırın”...

-Təbii ki, qisas hissinin yeni izahı çoxlarını razı salmırdı. Siyasi raportlarda döyüşçülər arasındakı söhbətlər qeyd olunur, onlar göstərişlərdən heyrətlənirlər: “əvvəlcə bir şey deyirdilər, indi başqa şey deyirlər, almanlar bizim ərzilərdə belə davranırdılarsa, indi niyə almanlara yazığımız gəlməlidir”... Amma bir tərəfdən sərt intizam tədbirləri, digər tərəfdən rus uşaqcanlılığı (hətta almanlar da etiraf edirdilər ki, bizim əsgərlər alman uşaqları ilə çox yaxşı rəftar edirdilər, onları təkcə mərkəzləşdirilmiş ərzaq ehtiyatından yedizdirmirdilər, öz paylarından yedizdirirdilər, üzərlərində nə vardısa, dərhal uşaqlara verirdilər) irimiqyaslı qisas aktlarının baş verməsinə mane oldu. Və bütün səviyyələrdə xüsusi qeyd edilən fikir bu idi ki, öz hərəkətlərimizdə “biz almanlara bənzəməməliyik”.

-Tarixçi Yuriy Jukov iddia edirdi ki, zorlama və digər cinayət hadisələri əksərən Qırmızı Ordunun döyüşçüləri tərəfindən törədilmirdi, konslaqerlərdən azad edilmiş keçmiş əsgərlər və vaxtilə Almaniyaya aparılmış sadə vətəndaşlar tərəfindən törədilirdi...

-Hə, onlar Vətənə geri qayıtmaq intizarında komandanlığın nəzarəti altında dayanmırdılar, orada olduqca müxtəlif repatriant kütləsi vardı.

Onlar quldur dəstələri kimi toplanırdılar və yaşadıqları həqarətlərin əvəzində yerli əhalini talan edirdilər. Bunlar sovet qoşunlarının məsuliyyəti altında olan ərazilərdə baş verdiyindən, bütün bunlar bizim hərbiçilərin üzərinə qoyulurdu.Başqa dəlillər də var: düşərgələrdən azad olmuş mütəffiqlər maşınları köhnə şeylərlə dolduraraq, Berlində necə qarətçiliklə məşğul olublar, şəhərdən çıxarkən isə bizimkilər həmin şeyləri geri qaytarmağı tələb ediblər. Daha bir an: hərbi prokurorların həmin raportlarında tez-tez göstərilir ki, zorlanma halı sübut olunmadıqda, komandirlər günahsızları cəzalandırdıqları zaman böhtanlar olurdu.

Amerikan ordusunu müşayət edən və bütün işğal zonalarında olmuş avstraliyalı müxbir Osmar Uayt çox maraqlı gündəlik qoymuşdur. O bizlərə qarşı xüsusi simpatiya hiss etmirdi, amma qeyd edirdi ki, Qırmızı Ordu mütəffiq qoşunlarından fərqli olaraq, çox intizamlıdır, sovet administrasiyası təkcə cinayətlərlə mübarizədə deyil, şəhərlərin bərpası və əhalini həyat üçün lazımı şeylərlə təmin etməkdə də çox səmərəli fəaliyyət göstərir. Və bizim əsgərlər haqqında söylənilən bütün o dəhşətlər, bir tərəfdən şayə və dedi-qodu, digər tərəfdən – böyük əksəriyyəti repatriantlar törədilən cinayətlərdir.

Almanlar ingilis-amerikalılardan ruslara qaçırdılar

-Ümumiyyətlə, həmin ərazilərin qadınları bizim əsgərlərə necə yanaşırdılar?

-Bu mövzu haqqında bütöv bir dissertasiya yazmaq olar. Birincisi, mentalitetlər arasındakı böyük fərq. Xüsusilə kənd ərazisindən olan əsgərlərin pinti və azğın olması haqda söylənilənlər axmaqlıqdır. Əksinə - onların çoxu patriarxal ənənələr üzrə tərbiyə olunmuşdular, və nigaha qədər intim münasibətdə olmağın belçikalı və avstriyalı qızlar üçün adi bir şey olması, onlar üçün vəhşilik idi. Sovet əsgərinin düşüncəsində belə qadının kim olması haqda bir şey deməyəcəm, buna görə burdan belə qadınlara qarşı nəsə vasvasalıq yaranırdı. Komandirlər də şokda idi: bir çox raportlar var ki, orda xəbər verilir ki, birləşmə hər hansı bir yaşayış məntəqəsini tutan kimi onların yanına qadın dəstələri gəlirdilər. Və bütün hallarda bizim zabitlərin reaksiyası qəzəbli və qəddar olurdu. Üstəlik, çox zaman aşkar olurdu ki, hitlerçilər özləri qanında xəstəlik olan n sayda belə qadın dəstələri saxlayırdılar. Əsgərləri sıradan çıxarmaq üçün. Bu da “zorlanmış Almaniyadır”?

Bizimkiər Ruminiyada və Belçikada fahişəxanalara gedirdilər. Amma bir qayda olaraq, çox azı hissəsi, maraqdan, həm də sonra onlarda xoşagəlməyən hisslər qalırdı, iyrənmək hissi və anlaşılmazlıq. Başqa bir insanı pulla almaq ideyasının özü sovet insanın düşüncəsinə yerləşmirdi.

Unutmayın ki, hərbi fahişəlik kimi geniş yayılmış bir hal da vardı. Alman qadınlarının fahişəliyin çox hörmətli sənət olması haqda fəlsəfi şəkildə fikir yürütdükləri gündəlikləri saxlanılmışdır. Bu, almanların ərzaqla çox az təmin olunduğu (8 yaşınadək uşaqlara hətta süd belə verildiyi sovet ərzilərindən fərqli olaraq)  işğalın qərb zonalarında çox yayılmışdı. Almanın gündəlik yemək payı amerikalının səhər yeməyindən az idi. Təbii ki, qadınlar məlum üsulla məşğul olmalı olurdular. Bununla belə orada zorlanma halları istənilən qədər baş verirdi. Və əgər almanlar zorakılığa görə iddia qaldırırlarsa, bunu bizə qarşı yox, almanların onlardan qorxaraq dəhşət içərisində sovet ərazilərinə qaçdığı mütəffiqlərə qarşı qaldırmalıdırlar.

-Yeri gəlmişkən, bəz amerikan komandanlığı tabeliyində olan insanların cinayətlərinə necə münasibət göstəriridi?

- Çox vaxt fikir verməməyə çalışırdılar. Həmin Osmar Uaytın gündəliyində danışılır ki, alman qadınlarına qarşı cinayətlər kütləvi şəkildə baş verirdi, amerika komandanlığı bu hadisələrin qarşısını heç bir tədbirlərlə almırdı, hər hansı bir cəzalandırmalar baş verirdisə də, ancaq cinayətkar-zəncilərlə əlaqədar baş verirdi.

-Rasizm?

-Bəli. Bu amerikalı komandirlərin düşüncəsində zəncilərin ağ qadına əl qaldırmasıdır və bu işin dadına baxmaqla, bu adəti amerika torpağına gətirə bilərdilər. Fransız qoşunları da fərqlənirdilər. Müharibədən sonra amerika senatında təşkil edilmiş yerli fransız dəstələrinin, seneqallıların özlərini Ştutqartda necə aparmaqlarından danışılırdı. İtalyanlar hələ də İtaliya ərazisində marokkalıların törətdikləri azğınlıqlara görə ingilis-amerikan hərbçilərinə qarşı iddia qaldırırlar. Bu oğlanlar təkcə qadınları zorlamırdılar, həm də oğlanları zorlayırdılar...

Qənimətlər – parça və iynənin kəsikləri

-Bizi hələ soyğunçuluqda da ittiham edirlər. Yeri gəlmişkən, həmin qənimətlər hardandır?

-Bu çox maraqlıdır. Xüsusilə ingilis-amerikalıların talanla məşğul olması haqda danışılan xeyli sənədlər var. Özü də başdan-ayağa. Əmlakı gəmilərlə daşıyırdılar, və portlarda onlara heç də dərhal əngəl törətməyə başlamadılar. Onlar əsasən müxtəlif qiymətlilərin yığımı ilə məşğul idilər. Qırmızı Orduya gəldikdə, “köhnə-kürüş şeylərin toplanması” hallarına rast gəlinirdi.

-Bu nədir?

-Burda söhbət oğurluqdan getmirdi, tullanmış sahibsiz əmlakın toplanmasından gedirdi: açıq evlər,sındırılmış mağazalar,atılmış çamadanlar... Amma hətta bununla belə ruhdan salan bir vəziyyət kimi mübarizə aparılırdı... Bir vaxt komandanlıq vətənə bağlama göndərməyə icazə verdi. Və brilliant qaşlı saatlar göndərmirdilər, müharibə ilə dağıdılmış təsərrüfat üçün lazım olan şeylər göndərilirdi. Tikiş iynəsi dəsti qiymətləndirilirdi, onları yaxşı məhsul dəstinə dəyişmək olardı.. Parça kəsikləri, çünki evdə paltar qalmamışdı... işçi alətləri lap çox göndərilirdi: çəkiclər, passatijlər, rəndələr, - döyüşçülər bilirdilər ki, tezliklə geri qayıdacaqlar və yandırılmış kəndləri nə iləsə qurmalı olacaqlar. Onlari buna görə qınamaq olmaz. Bununla yanaşı, bağlamalara qoyulmuş bütün məktublarda əsgərlər qadınları və doğmaları qarşısında əskilərə və köhnə-kürüş şeylərə görə təmizə çıxarmağa çalışırlar. Onların bütün bunlara qarşı vasvasalı münasibəti vardı...

-Yeri gəlmişkən, xatırlayırsız, bu yaxınlarda bütün İnternetdə Reyxstaqın görünüşü ilə olan foto müzakirə olunurdu, harada ki, zabitin bir qolunda iki qol saatı vardı?

-Bu çoxdan aydınlaşdırılıb.Əslində orda saat və komandirə aid olan kompasdır. Və ya sovet əsgərinin Berlin sakininin əlindən velosipedi almağa çalışdığı fotonu və internet liberallarının soyğunçuluq haqda fəryad qoparmaqlarını xatırlayın. Amma göstəriş belə idi: ordunun ehtiyacı üçün velosipedləri müsadirə etmək və əsgər bu göstərişi yerinə yetirirdi. Yanaşma fərqini başa düşürsüz? Tarix havayı qaralanmır

-Bizim evdə bəslənmiş liberallardan söz düşmüşkən. Öz əcdadları haqda yalanlar yaymaqda onların nə maraqları var?

-Əslində, bunları tamamilə düşünülmüş şəkildə edən insanlar var. Özü də, belə desək, bunu havayı etmirlər. Bununla bərabər, söhbət mütləq pul mükafatından getmir, digər şirnikləndirmə üsulları da var – xaricə səfərlər, qrantların, vətəndaşlığın alınması...Amma böyük təbəqə internet-xadimlər də var ki, düşünmədən birinci qrupun yalanlarını təkrarlayır.

Onların ağlını o qədər qarışdırıblar ki, istənilən sərsəmliyə inanmağa hazırdırlar.

-Deməli, bunlar təkcə set xomyakları deyillər, bununla ziyalılar da məşğul olur. Məsələn, Şimali-Qafqaz federal universitetinin müəllimi Pavel Polyan çox liberal bir radionun efirində bizim işğalçılarla intim əlaqədə olmuş qadınların taleləri haqda suala cavab verərək, deyir: “Zorlamalar olurdu, amma kütləvi halda olmurdu. Hər halda, bu Qırmızı Ordunun Almaniyaya daxil olaraq sui-istifadə etdiyi kütləvi zorlamlarla bir ölçüyə gəlməz...” Bu mövzu barəsində Rusiya tarixçiləri arasında fikir ayrılığı çoxdurmu?

-Diqqəti konkret kolleqalara cəmləmək istəməzdim. Professional birlikdən olan tarixçilər var, bir də bizim onları folk-history adlandırdığımız, özünü belə səviyyədə göstərməyə çalışan insanlar var ki, özfəaliyyətlə məşğul olaraq, öz fikirlərini cəmiyyətə yeritmək istəyirlər. Yəni, profesionallar arasında bu mövzuda fikir ayrılığı yoxdur və ola da bilməz...

“Bu xalqı tarixindən məhrum etmək cəhdidir”

- Qərb filmlərində sərxoş və seksual qayğılı sovet əsgəri obrazının yaradılması azmış kimi, biz özümüz də oxşar filmlər çəkirik!

-Bunlar indi başlamayıb, Sovet İttifaqının dağıdılmasından sonra nə qədər belə filmlərin meydana çıxdığını xatırlayın. Və müharibəni qaralamaq mövqeyindən deyil, vətənpərvərlik mövqeyindən göstərən ilk şəkil 2002-ci ildə, “Zvezda”, çıxdı. Ona qədər çıxmış bütün filmlər stalin tiraniyası, “qanlı” NKVD,SMERŞ, xüsusi bölmələr, harada ki, yalnız yaxşı zabitləri arxadan güllələməklə məşğul idilər və döyüşçüləri öldürürdülər, haqda miflərlə dolu idi. Və belə bir fikir çatdırılırdı ki, Qələbə rəhbərliyin istəyinin əksinə olaraq qazanılıb...

-Nə üçün?

-Böyük Vətən müharibəsi hələ də bizim tariximizdə xalqın ağladığı epizoddur, və təkcə bizim xalqın yox, keçmiş SSRİ-nin bütün xalqlarının. Və 9 may tarixini yaddaşlardan silmək və ya ləkələməyə çalışarkən, hədəf tamamilə aydındır – bu xalqı tarixindən məhrum etmək, və göstərməkdir ki, bizim fəxr edə biləcəyimiz tariximiz yoxdur. Əgər əhalinin çoxunu buna inandırmaq mümkün olarsa, belə xalqın gələcəyi olmayacaq. Başa düşün, Böyük Vətən müharibəsinin tarixi çoxdan irimiqyaslı informasiya mübarizəsi meydanına çevrilib.

-Biz bu mübarizədə uduzuruq?

-Bəli.

-Niyə bizim tariximizə olan təzyiqlərə yalnız ayrı-ayrı tarixçilər müqavimət göstərir?

Dövlət bir növ tarixi saxtalıqlardan qorumağın vacibliyini söyləyir, amma sovet əsgərlərinin dondurulmuş heyvan sürüsü kimi təsvir olunduğu filmlər yenə çəkilir, liberallar isə dövlət kanallarında Qırmızı Ordunun törətdiyi “cinayətləri” sakitcə yayımlamağa davam edir...

-Siz bu haqda məndən eşitmək istəyirsiz? Çünki, əslində dövlət səviyyəsində saxtakarlığa qarşı heç bir fəaliyyət göstərilmir. Amma çox ciddi qaydada aparılmalıdır. Və məsələlər məhz ölkənin birinci simaları tərəfindən qoyulmalıdır. Rusiya imperatorlarından biri İ Nikoloay, Parisdə rusiya ordusunu ləkələyən pyesin tamaşaya qoyulduğundan xəbər tutaraq, onu səhnədən endirməyi tələb edir. Və fransızlar incəsənət azadlığını bəhanə gətirərək bundan imtina etdikdə, o cavab verir: yaxşı, onda mən sizə şineldə olan milyonlarla tamaşaçı göndərərəm və onlar sizi fitə basarlar. Pyesi dərhal yığışdırırlar.

-Təsəvvür edə bilərsiz ki, ABŞ-da kimsə “öz qəlbinin səsinə qulaq asaraq” film çəkir, harda ki, amerikalı əsgərlər Almaniyada ancaq zorlama, oğurluqla və içməklə məşğuldurlar?...

-Düşünürəm, belə rejissorların və ssenaristlərin karyerasında bu film sonuncu iş olardı, orada “azadlığın” belə təzahürlərini diqqətlə izləyirlər. Onlar bunun nə qədər təhlükəli olduğunu anlayırlar. Bu azmış kimi: bu mövzu tədqiqat aparılırsa belə, elan edilmir. Söz düşmüşkən, hələ 1989-cu ildə kanadalı müəllif Ceyms Bakın “Digər tələfatlar”adlı kitabı nəşr olunmuşdu, hansı ki, sübut edirdi ki, amerka işğalı altında olan ərazilərdəki düşərgələrdə milyondan çox əsir alman acından öldürülmüşdü. O dərhal öz kolleqaları tərəfindən təqiblərə məruz qalmışdı və az qala axmaq elan ediləcəkdi..

Şahidlərin söylədiklərindən

45-ci ilin Almaniyasının şahidləri

“.. Berlində ilk dəfə olduğum günün sonu mən əmin idim ki, şəhər ölmüşdür. İnsan belə dəhşətli zibil qalağında yaşaya bilməzdi. İlk həftənin sonuna mənim təsəvvürlərim dəyişməyə başladı. Cəmiyyət dağıntılar arasından canlanmağa başladı. Berlinlilər sağ qalmaq üçün kifayət edəcək miqdarda su və qida almağa başladılar. Rusların rəhbərliyi altında get-gedə daha çox insan ictimai işlərlə məşğul olmağa başladılar. Öz dağıdılmış şəhərlərində oxşar problemlərlə mübarizədə böyük təcrübəyə malik olan rusların sayəsində epidemiyanın yayılması nəzarət altına alındı. Mən əminəm ki, Sovetlər o günlərdə Berlinin sağ qalması üçün onların yerində ingilis-amerikalıların edə biləcəyindən çox şey etdilər...”

“... Hərbi əməliyyatlar alman torpaqlarına yerləşdikdən sonra, cəbhə hissələrinin əsgərləri və bilavasitə onların ardınca gedənlər, tərəfindən az zorakılıq halları törədilməmişdi. Onların sayı baş zabitlərin onlara münasibətindən asılı idi... Hüquqşünaslar qəbul edirdilər ki, alman qadınları ilə amansız və iyrənc cinsi əlaqəyə görə bəzi əsgərlər güllələnmişdi, xüsusilə bu əsgərlər zənci olduğu halda. Amma mən ağ amerikalılar tərəfindən zorlanmış çox qadın tanıyırdım. Bu cinayətkarlara qarşı heç bir tədbir qəbul edilməmişdi...”

“...Qırmızı Orduda sərt nizam-intizam hakimdir.Burada oğurluq, zorlama və təhqir halları istənilən digər işğal zonalardakılardan heç birindən çox deyil. Vəhşiliklər haqqında kobud əhvalatlar sovet əsgərlərinin qayda bilməyən xasiyyətlərindən və arağa olan sevgisindən doğan əsəbiliyin təsiri altında individual hadisələrin şişirdilməsi və təhrif olunması üzündən meydana gəlir. Sovet əsgərlərinin qəddarlığı haqqında nağıların əksəriyyətini mənə danışan bir qadın sonda etiraf etməli oldu ki, onun öz gözləri ilə şahidi olduğu yeganə şey sərxoş sovet zabitlərinin havaya və butılkalara atəş açmaları olub...”

Avstraliyalı hərbi müxbir Osmar Uaytın gündəliklərindən

“... Oberxundenə daşındıq. Qaradərili uşaqlar burda nə oyunlardan çıxdılar. Onlar evləri yandırdılar. Bütün almanları bir-birinin ardınca ülgüclə kəsdilər və zorladılar..”

ABŞ ordusunun rabitəçisi Edvard Uayz-ın gündəliyindən

“.. Təxminən elə həmin günlərdə yaraşıqlı macar qadını ilə söhbət etməli oldum. Onun Budapeştin məmin xoşuma gəlib-gəlməməsi haqda sualına cavab verdim ki, xoşuma gəldi, amma fahişəxanalar çaşdırdı. “Amma niyə?”- qız soruşdu. Çünki, bu normal deyil, vəhşilikdir,-izah etdim. – Qadın pul alır və ardınca “sevməyə” başlayı!” Qız müəyyən müddət fikirləşdi, sonra razılıqla başını yellədi və dedi: “Sən haqlısan: pul almaq həqiqətən yaxşı deyil...”

Süvari Aleksandr Rodin-in xatirələrindən

 “... Hansısa alman şəhərinə daxil olduq, evlərdə yerləşdik. 45 yaşlarında bir “frau” gəlir və “Ger komandantı” soruşur. Bildirir ki, mənzilə məsul insandır və sovet əsgərlərinə seksual (!!!) xidmət göstərmək üçün 20 alman qadını toplamışdır.. Zabitlərin reaksiyası qəzəbli və qəddar idi. Alman qadını xidmətə hazır “dəstəsi” ilə birlikdə qovdular..”

Minomyotçu Naum Orlov-un xatirələrindən

“... Bir az uzaqda, kəndin qarşısındakı dəmiryol keçidində bizi “silah və saat toplaması üzrə post” qarşıladı. Mənə elə gəldi yuxu görürəm: sivil,xeyirxah ingilislər kir basmış alman əsgərlərinin saatlarını əllərindən alırlar! Oradan bizi kəndin mərkəzindəki məktəbin həyətinə göndərdilər. Orada xeyli alman əsgəri toplanmışdı. Bizi qoruyan ingilis əsgərləri dişlərinin arasında saqqız çeynəyirdilər – bu bizim üçün yenilik idi – və digərləri qarşısında qol saatları düzülmüş qollarını yüksəyə qaldıraraq, öz qənimətləri ilə öyünürdülər...”

Ober-efreytor Eqon Kopisk-in xatirələrindən 

“... Bütün bunlar doğru yolla qazanılmışdır və ağlına gətirmə ki, Almaniyada quldurluq və soyğunçuluq baş verir. Hər şey qaydasındadır. Hücum zamanı Berlin “tuz”ları tərəfindən atılmış şeyləri müsadirə etdik və qardaşcasına kimin nə xoşuna gəlirdisə, aramızda bölüşdürdük...”

 Starşina V.V.Sırlicsın-ın həyat yoldaşına məktubundan

Məlumat : Yelena Spartakovna Senyavskaya – Rusiya Elmlər Akademyasının Rusiya Tarixi institutunun aparıcı elmi işçisi, tarix elmləri doktoru, professor, Hərb elmləri Akademyasının həqiqi üzvüdür. 250-dən çox elmi işin müəllifidir.

Tərcümə Günel Muradova