12 сент. 2013 г.

Stalinin ilk amerikan deleqasiyası ilə söhbəti .09 sentyabr 1927-ci il

Lenin və kommunist partiyası tərəfindən praktiki olaraq hansı yeni prinsiplər əlavə edilmişdi? Marks iqtisadi güclərin kulminasion inkişafını gözləməyə meylli olduğu halda Leninin “yaradıcı inqilaba” inandığını söyləmək düzgün olardımı?

Cavab. Düşünürəm ki, Lenin marksizmə heç bir “yeni prinsiplər” əlavə etməmişdi, həmçinin də marksizmin “köhnə” prinsiplərinin heç birindən imtina etməmişdi. Lenin Marks və Engelsin birbaşa və tamamilə marksizm prinsiplərinə əsaslanan ən etibarlı və məntiqli şagirdi olub və olaraq qalır.
Bu o deməkdir ki, o Marks-Engelsin nəzəriyyəsini yeni inkişaf şərtlərinə uyğun olaraq, kapitalizmin yeni fazasına uyğun olaraq, imperializmə uyğun olaraq inkişaf etdirdi. Bu o deməkdir ki, Lenin Marksın nəzəriyyəsini sinfi mübarizənin yeni şəraitində inkşaf etdirərək marksizmin ümumi xəzinəsinə Marks və Engelsin verdiyi töhvə ilə müqayisədə, imperializm kapitalizminə qədərki dövrün verə biləcəyi ilə müqayisədə yenilik daxil etmişdir, özü də Lenin tərəfindən marksizm xəzinəsinə daxil edilmiş bu yenilik birbaşa və tamamilə Marks və Engelsin verdiyi prinsiplər üzərində qurulur.
Leninizm haqqında bizdə elə bu mənada, imperializm və proletar inqilablarının dövrü kimi danışılır.
Leninin Marksın nəzəriyyəsini inkişaf etdirərək yenilik gətirdiyi sahələrdə olan məsələlərdən bəziləri bunlardır.
Birincisi, inhisarçı kapitalizm,imperializm məsələsi barəsində kapitalizmin yeni mərhələsi kimi.
Marks və Engels “Kapital”da kapitalizmin əsaslarını veriblər. Amma Marks və Engels inhisarçı kapitalizmin ağalığına qədər olan dövrdə, kapitalizmin və onun bütün Yer kürəsinə “dinc” yayılmasının sərbəst inkişafı dövrü yaşayıblar.
Bu mərhələ XİX yüzilliyin sonu və XX yüzilliyin əvvəli, hətta Marks və Engels artıq həyatda olmayanda, sona çatmışdır. Aydındır ki, Marks və Engels imperialist, inhisarçı inkişaf mərhələsi ilə əlaqədar olaraq köhnə mərhələni əvəz edən kapitalizmin yeni mərhələsi ilə əlaqədar olaraq bərqərar olan  kapitalizmin yeni inkişaf şərtlərini yalnız güman edə bilərdilər, nə vaxt ki, kapitalizmin sərbəst inkişafı  sıçrayış şəklində, kapitalizmin katastrofik inkişafı ilə əvəz olundu, inkişafın bərabərsizliyi və kapitalizmin ziddiyyəti xüsusi qüvvə ilə çıxış etdi, nə vaxt ki, olduqca qeyri-bərabər inkişaf şəraitində  gəlir bazarları və kapital çıxarışı uğrunda mübarizə  periodik dünya sərhədləri və təsir dairələri məqsədilə periodik imperializm müharibələrini vacib etdi.
Burada Leninin xidməti və yəqin ki, yeniliyi bundan ibarətdir ki, o “Kapitalın” əsas müddəalarına əsaslanaraq imperializmin  bəlalarını və onun qaçılmaz məhvinin şərtlərini göstərərək, kapitalizmin sonuncu mərhələsi kimi onun məntiqi marksist analizini vermişdir. Bu analiz əsasında imperializm şəraitində sosializmin qələbəsinin ayrı-ayrı, ayrılıqda götürülmüş kapitalist ölkələrində mümkünlüyü haqqında Leninin məşhur fikri yarandı.
 İkincisi, proletariatın diktaturası haqqında məsələ.Pproletariatın siyasi hakimiyyəti və kapital hakimiyyətinin zorakılıq yolu ilə devrilməsi metodu kimi proletariatın diktaturasının əsas ideyasını Marks və Engels vermişdir.
Bu sahədə Leninin yeniliyi bundan ibarətdir ki:
a)      O, Paris Kommunasının və Rusiya inqilabının təcrübəsindən istifadə edərək Sovet hakimiyyətini proletar diktaturasının ən yaxşı dövlət forması kimi kəşf etdi;
b)      O proletar diktaturasını idarə edən proletariatın istismar olunan, idarə edilən qeyri-proletar siniflərlə sinfi həmrəyliyinin xüsusi forması kimi təyin edərək proletar diktaturası formulundakı mörtərizələri proletariatın mütəffiqləri problemi nöqteyi-nəzərindən açdı;
c)      O bu faktı xüsusi qüvvə ilə qeyd etdi ki, proletar diktaturası sinfi cəmiyyətdə ən ali demokratiya növü,  azlığın (istismarçıların) maraqlarını ifadə edən kapitalizm demokratiyasının əksinə olaraq çoxluğun (istismar olunanların) maraqlarını ifadə edən proletar demokratiyasının formasıdır.
Üçüncüsü, proletar diktaturası dövründə, kapitalizmdən sosializmə keçid dövründə kapitalist dövlətlərlə əhatə olunmuş ölkədə sosializm quruculuğunun uğurlu formaları və üsulları haqqında məsələ.
Marks və Engels proletariatın diktaturası dövrünü az-çox dərəcədə uzunmüddətli, inqilabi iğtişaşlarla və vətəndaş müharibələri ilə dolu dövr kimi nəzərdən keçirirdilər, hansı ki, onların gedişi zamanı hakimiyyətdə olan proletariat köhnə kapitalist cəmiyyətin yerində yeni sosializm cəmiyyəti, sinifsiz, dövlətsiz cəmiyyət qurmaq üçün vacib olan iqtisadi, siyasi, mədəni və təşkilati xarakterli tədbirlər qəbul edəcəkdi. Lenin tamamilə Marks və Engelsin bu məntiqi fikirləri üzərində dayanırdı. Leninin bu sahədə yeniliyi bundan ibarətdir ki:
a) o, imperialist dövlətlərlə əhatə olunmuş, proletar diktatursı bərqərar olan ölkədə tamamilə sosialist cəmiyyətin qurulmasının mümkünlüyünü əsaslandırdı, bu şərtlərlə ki, bu ölkə əhatə olunduğu kapitalist dövlətlərin hərbi müdaxiləsi ilə boğulmayacaq;
b) o, iqtisadi siyasətin  (“yeni iqtisadi siyasət”) konkret yollarını qeyd etdi, hansı ki, iqtisadi hakim yüksəklikləri (sənaye, torpaq,nəqliyyat,banklar və s.) əlində cəmləyən proletariat onun köməyilə sosiallaşdırılmış sənayeni kənd təsərrüfatı ilə birləşdirir və bu şəkildə bütün xalq təsərrüfatını sosializmə aparır;
c) o kiçik kənd təsərrüfatının dəyişdirilməsi və əsas kəndli kütlələrinin sosializm ruhunda tərbiyələndirilməsi üçün proletar diktaturasının əlində mükəmməl vasitə olan kooperasiyanın köməyilə əsas kəndli kütlələrinin tədricən sosializm quruculuğu yoluna gətirilməsinin və cəlb edilməsinin konkret yollarını qeyd etdi.
Dördüncüsü, proletariatın inqilabda, istər çarizmə,istərsə də kapitalizmə qarşı istənilən xalq inqilabında hegemonluğu məsələsi.
Marks və Engels proletariatın hegemonluğu ideyasının əsas layihələrini göstərmişdilər. Burada Leninin yeniliyi ondan ibarətdir ki, o bu layihələri inkişaf etdirdi və onları təkcə çarizmin və kapitalizmin devrilməsi işində deyil, həm də proletariatın diktaturası zamanı sosializm quruculuğu işində məntiqi proletar hegemonluğu sisteminə, şəhərin və kəndin zəhmətkeş kütlələrinin proletar məntiqi rəhbərlik sisteminə çevirdi.
Məlumdur ki, proletariatın hegemonluğu ideyası Lenin və onun partiyasının sayəsində Rusiyada ustalıqla öz tətbiqini tapdı. Yeri gəlmişkən, Rusiyada inqilabın proletariatı hakimiyyəti gətirməsi faktı da bununla izah olunur.
Əvvəllər işlər elə şəkildə baş verirdi ki, işçilər inqilab zamanı barrikadalarda döyüşürdülər, onlar qan tökürdülər, köhnəni yıxırdılar, hakimiyyət isə sonra işçilərə zülm edən və onları istismar edən burjuaziyanın əlinə keçirdi. İngiltərədə və Fransada bu şəkildə olmuşdu. Almaniyada belə olmuşdu. Bizdə, Rusiyada işlər başqa vəziyyət aldı. Bizdə işçilər inqilabın təkcə zərbə endirən qüvvəsini təmsil etmirdi. İnqilabın zərbəçi qüvvəsi olmaqla bərabər rus proletariatı həm də hegemon, şəhərin və kəndin istismar olunan bütün kütlələrini burjuaziyadan ayıraraq, burjuaziyanı siyasi cəhətdən təcrid edərək onların siyasi rəhbəri olmağa çalışırdı. İstismar olunan kütlələrin hegemonuna çevrilərən rusiya proletariatı onun uğrunda mübarizə aparırdı ki, hakimiyyəti öz əlinə keçirsin və onu burjuaziyaya qarşı, kapitalizmə qarşı öz maraqları üçün istifadə etsin. Rusiya inqilablarının hər güclü çıxışı, istər 1905-ci ilin oktyabrında,istərsə də 1917-ci ilin fevralında, fəhlə deputatları Şurasını burjuaziyanı əzmək üçün yaradılmış yeni hakimiyyət aparatının – proletariatı əzmək üçün yaradılmış köhnə hakimiyyət aparatı olan burjuaziya parlamentinin əksinə olaraq- əsas tərkibi kimi təqdim edirdi.
Bizdə burjuaziya iki dəfə burjua parlamentini yenidən təsis etməyə və Sovetlərə son qoymağa çalışmışdı: 1917-ci ilin sentyabrında parlamentqabağı orqan zamanı, hakimiyyətin bolşeviklər tərəfindən alınmasından qabaq, və 1918-ci ilin yanvarında müəssislər məclisi zamanı, hakimiyyətin proletariat tərəfindən ələ alınmasından sonra – və hər dəfə məğlubiyyətə düçar olmuşdu. Niyə? Çünki, burjuaziya artıq siyasi cəhətdən təcrid edilmişdi, milyonlarla zəhmətkeş kütləsi proletariatı inqilabın yeganə başçısı hesab edirdi, Sovetlər isə proletariatın özünün işçi hakimiyyəti kimi artıq kütlələr tərəfindən yoxlanmışdı və sınaqdan keçirilmişdi, hansı ki, onu burjuaziya parlamentinə dəyişmək proletariat üçün özünə qəsd olardı. Buna görə təəccüblü deyil ki, burjua parlamentarizmi bizdə möhkəmlənmədi. Buna görə inqilab Rusiyada proletariatı hakimiyyətə gətirdi.
İnqilabda proletariatın hegemonluğunun lenin sisteminin həyata keçirilməsinin nəticələri bunlardır. Beşincisi, milli-müstəmləkəçilik məsələsi. Marks və Engels vaxtilə İrlandiyadakı,Hindistandakı,Çindəki,Mərkəzi Avropa ölkələrindəki,Polşadakı, Macarıstandakı hadisələri analiz edərək milli-müstəmləkəçilik məsələsi üzrə əsas,yönləndirici ideyaları vermişdilər. Lenin öz işlərində bu ideyalara əsaslanırdı. Leninin bu sahədə yeniliyi bundan ibarətdir ki:
a) o bu ideyaları imperializm dövründə milli-müstəmləkəçi inqilablar haqqında ardıcıl baxışlar sistemi şəklində bir yerə topladı;
b) milli-müstəmləkəçilik məsələsini imperializmin devrilməsi məsələsi ilə bağladı;
c) milli-müstəmləkəçilik məsələsini beynəlxalq proletar inqilabı haqqında ümumi məsələnin əsas hissəsi elan etdi.
Nəhayət, proletariatın partiyası məsələsi. Marks və Engels partiya barəsində proletariatın aparcı dəstəsi kimi əsas formasını vermişdilər, hansı ki, onsuz (partiyasız) proletariat öz azadlığına nə hakimiyyətin alınması mənasında, nə də kapitalizm cəmiyyətinin yenidən qurulması mənasında nail ola bilməzdi.
Bu sahədə Leninin yeniliyi bundan ibarət idi ki, o bu formaları imperializm dövründə proletariatın yeni mübarizə şərtlərinə uyğun olaraq inkişaf etdirərək göstərdi ki:
a)      Partiya proletariatın təşkilatlanmasının digər formaları (həmkarlar ittifaqları, kooperasiyalar,dövlət təşkilatları) ilə müqayisədə sinfi təşkilatlanmanın ən ali formasıdır;
b)      Proletariatın diktaturası onun istiqamətləndirici qüvvəsi kimi yalnız partiya vasitəsilə həyata keçirilə bilər;
c)      Proletariatın diktaturası yalnız o halda tam ola bilər ki, onu rəhbərliyi digər partiyalarla bölməyən və bölməməli olan bir partiya, kommunistlər partiyası idarə etsin;
d)     Partiyada dəmir nizam olmadan proletar diktaturasının istismarçıların əzilməsi və sinfi cəmiyyətdən sosializm cəmiyyəti qurulması məsələləri həyata keçirilə bilməz.
Leninin öz işlərində Marksın nəzəriyyəsini imperializm dövründə proletariatın mübarizəsinin yeni şərtlərinə uyğun olaraq konkretləşdirərək və daha da inkişaf etdirərək gətirdiyi yeniliklər əsasən bunlardır.
Buna görə də bizdə deyirlər ki, leninizm imperializm və proletar inqilabları dövrünün marksizmidir.
Bu da aydındır ki, leninizmi marksizmdən nə ayırmaq, nə də -xüsusilə- ona qarşı qoymaq olmaz.
Daha sonra deleqasiyanının sualında səslənir: Marks iqtisadi güclərin kulminasion inkişafını gözləməyə meylli olduğu halda Leninin “yaradıcı inqilaba” inandığını söyləmək düzgün olardımı?
Düşünürəm ki, belə demək tamamilə yanlış olardı. Məncə, istənilən xalq inqilabı, əgər o həqiqətən xalq inqilabıdırsa, yaradıcı inqilabdır, çünki o köhnə quruluşu dağıdır və yaradır, yenisini qurur.

Əlbəttə, bəzi geridə qalmış ölkələrdə bir tayfanın digər tayfalara qarşı oyuncaq “üsyanları” şəklində olan belə “inqilablarda” yaradıcı heç nə ola bilməz. Amma belə oyuncaq “inqilablar” heç vaxt marksist inqilablar sayılmayıblar. Çox güman ki, söhbət belə “üsyanlardan” getmir, məzlum sinifləri əzən siniflərə qarşı qaldıran kütləvi xalq inqilablarından gedir. Belə inqilab isə yaradıcı olmaya bilməz. Marks və Lenin məhz belə inqilabların tərəfdarı idilər – yalnız belə inqilabların. Bununla yanaşı aydındır ki, belə inqilab istənilən şəraitdə yarana bilməz, o yalnız iqtisadi və siyasi nizamın müəyyən əlverişli şəraitində alovlana bilər.


İkinci sual. Kommunist partiyasının hökumətə nəzarət etdiyini söyləmək olarmı?

Cavab. Hər şey nəzarət sözünü necə başa düşməkdən asılıdır. Kapitalizm ölkələrində nəzarət özünəməxsus şəkildə başa düşülür. Bilirəm ki, bir sürü kapitalist hökumətlər”demokratik” parlamentlərin varlığına baxmayaraq nəhəng banklar tərəfindən idarə olunur. Parlamentlər əmin etməyə çalışırlar ki, məhz onlar hökuməti idarə edir.Əslində isə belə alınır ki, hökumətlərin tərkibi təyin olunur və onların fəaliyyəti nəhəng maliyyə konsorsiumları tərəfindən nəzarət olunur. Hamıya məlumdur ki, heç bur kapitalist “derjavada” nəhəng maliyyə tuzlarının iradəsinin əksinə kabinet formalaşdırıla bilməz: maliyyə təzyiqi göstərən kimi nazirlər öz vəzifələrindən dəli kimi atılırlar. Yəni həqiqətdə parlamentlərin yalançı nəzarətlərinin əksinə olaraq banklar hökumət üzərində nəzarətə sahibdirlər.

Əgər söhbət belə nəzarətdən gedirsə, bildirməliyəm ki, bizdə pul kisələrinin hökumət üzərində nəzarəti imkansızdır və tamamilə istisna edilir, ən azından ona görə ki, bizdə banklar artıq çoxdan milliləşdirilib, pul kisələri isə SSRİ-dən çoxdan vurulub çıxarılıb.

Bəlkə deleqasiya nəzarət haqqında deyil, partiyanın hökumətə nəzərən rəhbərliyi haqda soruşmaq istəyir? Əgər deleqasiya bu haqda soruşmaq istəyirdisə, cavab verirəm: bəli, bizdə partiya hökumətə rəhbərlik edir. Bu idarəetmə isə ona görə alınır ki, bizdə partiya işçilərin əksəriyyətinin və ümumiyyətlə zəhmətkeşlərin etimadını qazanmışdır və bu çoxluğun adından hökumət orqanlarını idarə etmək hüququna malikdir.
SSRİ-nin işçi partiyası, SSRİ-nin kommunist partiyası tərəfindən hökumətə rəhbərlik nədə öz əksini tapır?
Hər şeydən əvvəl bunda ki, kommunist partiyası bizim ölkədə dövlət işinin əsas vəzifələrini Sovetlər və onun öz kandidatlarının, proletar işinə sadiq və proletariata inam və düzgünlüklə xidmət etməyə hazır olan özünün ən yaxşı işçilərinin qurultayları vasitəsilə həyata keçirməyə çalışır. Və çox əksər hallarda o buna nail olur, çünki işçi və kəndlilər partiyaya inamla yanaşırlar. Bu təsadüfi deyil ki, bizdə hakimiyyət orqanlarının rəhbərləri kommunistlərdir, təsadüfi deyil ki, onlar, bu rəhbərlər ölkədə böyük avtoritetə malikdirlər.
İkincisi, bundadır ki, partiya idarəetmə orqanlarının, hakimiyyət orqanlarının baş verə biləcək səhvlərini və nöqsanlarını düzəldərək, onların hökumət qərarları keçirməsinə kömək edərək və onları kütlələrin dəstəyi ilə təmin edərək  onların işini yoxlayır, özü də partiyanın uyğun göstərişləri olmadan onlar tərəfindən heç bir vacib qərar qəbul edilmir.
Üçüncüsü bundadır ki, sənaye və kənd təsərrüfatı xətti üzrə və ya ticarət və mədəni quruculuq xətti üzrə bu və ya digər hakimiyyət orqanlarının iş planının işlənib hazırlanmasında partiya bu planların fəaliyyət müddəti ərzində bu orqanların işinin xarakterini və istiqamətini təyin edən ümumi rəhbər göstərişlər verir.
Burjuaziya mətbuatı partiyanın dövlətin işinə bu şəkildə  “müdaxiləsinə” adətən “təəccüb” edir. Amma bu “təəccüb” başdan ayağa saxtadır. Məlumdur ki, kapitalist ölkələrdə burjua partiyaları dövlətin işinə eynilə bu şəkildə “müdaxilə” edir və hökumətləri idarə edir, özü də orada rəhbərlik bu və ya digər şəkildə nəhəng banklarla əlaqədə olan və bununla əlaqədar əhalidən öz rolunu gizlətməyə çalışan kiçik insan qrupunun əlində cəmlənir.
İngiltərədə və ya digər kapitalist ölkələrdə hər bir burjua partiyasının rəhbərliyi öz əlinə cəmləyən az sayda insan qrupundan ibarət gizli kabinetə malik olması kimə məlum deyil? Heç olmasa Lloyd-Corcun liberal partiyasının “kölgəli” kabineti haqqında məşhur nitqini xatırlayın. Bu mənada Sovetlər ölkəsi ilə kapitalist ölkələr arasındakı fərq bundan ibarətdir ki:
a)     SSRİ-də kommunist partiyası dövləti proletariatın maraqlarına görə və burjuaziyanın əksinə idarə etdiyi halda kapitalizm ölkələrində burjuaziya partiyaları dövləti burjuaziyanın maraqlarına görə və proletariatın əksinə idarə edir;
b)      Kommunist partiyası SSRİ-də heç bir gizli kabinetə ehtiyac duymadığı, gizli kabinetlərin siyasətini və praktikasını biabır etdiyi və dövlət rəhbərliyi üzrə bütün məsuliyyəti öz üzərinə götürdüyünü bütün ölkə qarşısında açıq şəkildə bəyan etdiyi zaman burjua partiyaları şübhəli gizli kabinetlərin köməyindən istifadə edərək xalqdan öz rəhbər rolunu gizlədirlər.

Deleqatlardan biri. Partiya həmkarlar ittifaqlarına da eyni əsasla rəhbərlik edir?

Stalin. Əksərən –bəli. Formal olaraq partiya həmkarlar ittifaqlarına heç bir göstərişlər verə bilməz. Amma partiya həmkarlar ittifaqlarında çalışan kommunistlərə göstərişlər verir. Məlumdur ki, həmakrlar ittifaqlarında da Sovetlərdə, kooperasiyalarda və s. olduğu kimi kommunistlərin fraksiyaları vardır. Bu kommunist fraksiyaların vəzifəsi bundan ibarətdir ki, həmkarlar ittifaqları orqanlarında, Sovetlərdə, kooperasiyalarda və s.  inandırmaq yolu ilə partiyanın göstərişlərinə uyğun gələn qərarlara nail olunsun. Və çox əksər hallarda onlar buna nail olurlar, çünki partiyanın kütlələr üzərində təsiri böyükdür və o orada böyük etimad qazanıb. Bu yolla ən müxtəlif proletar təşkilatlarında vahid hərəkətə nail olunur. Biz bunsuzişçi sinfin bu təşkilatlarının işində nizamsızlığa və ziddiyyətə sahib olardıq.


Üçüncü sual.  Rusiyada bir partiya leqal olduğu halda Siz kütlələrin kommunizmə rəğbət bəslədiyini hardan bilirsiz?

Cavab.Bu doğrudur ki, SSRİ-də leqal burjua partiyaları yoxdur, burada leqallıqdan bir partiya, işçi partiyası, kommunist partiyası istifadə edir. Amma işçi kütlələrinin əksəriyyətinin, zəhmətkeş kütlələrin əksəriyyətinin kommunistlərə rəğbət bəsləməsinə əmin olmaq üçün bizim yollarımız və vasitələrimiz varmı? Əlbət ki, söhbət işçi və kəndli kütlələrindən gedir, yeni burjuaziyadan, proletariat tərəfindən dağıdılmış köhnə istismarçı siniflərin qalıqlarından deyil. Bəli, işçi və kəndli kütlələrinin kommunistlərə rəğbət bəsləyib-bəsləməməsini öyrənmək üçün bizim yollarımız və vasitələrimiz var.
Bizim ölkənin həyatının vacib anlarını götürək və baxaq, kütlələrin kommunistlərə rəğbət bəslədiyini iddia etmək üçün əsasımız varmı.
Hər şeydən əvvəl kommunist partiyasının, məhz partiya kimi, işçiləri və kəndliləri burjua hakimiyyətini devirməyə səslədiyi və o zaman bu partiyanın işçilərin,əsgərlərin və kəndlilərinin böyük çoxluğunun dəstəyini qazandığı 1917-ci il Oktyabr çevrilişi kimi vacib anı götürək.


O zaman vəziyyət necə idi? Burjuaziya ilə dövrəyə alınmış sosialist-inqilabçılar (eserlər) və sosial-demokratlar (menşeviklər) hakimiyyətdə idi. On iki milyonluq ordu rəhbərliyi apparatı kimi mərkəzdə və yerlərdə olan hökumət apparatı da bu partiyaların, hökumətin əlində idi. Kommunistlərin partiyası yarı-leqal vəziyyətdə idi. Bütün ölkələrin burjuaları bolşeviklər partiyasının qaçılmaz məğlubiyyətini söyləyirdilər. Antanta birbaşa və tamamilə Kerenski hökumətinə tərəf çıxırdı. Bununla belə kommunistlərin, bolşeviklərin partiyası proletariatı bu hökuməti devirməyə və proletar diktaturasını qurmağa səsləməyə davam edirdi. Nə oldu? Zəhmətkeş kütlələrin böyük əksəriyyəti cəbhə arxasından və cəbhədən ən qəti şəkildə bolşeviklər partiyasını dəstəklədi və Kerenski hökuməti devrildi, proletariatın hakimiyyəti quruldu.
Onda bütün ölkələrin burjualarının bolşeviklər partiyasının məhvi haqqında əvvəlcədən pis  xəbərlərinə baxmayaraq bolşeviklərin qalib olmaları necə ola bilərdi? Bu vəziyyət geniş zəhmətkeş kütlələrinin kommunistlərə rəğbət bəsləməsini sübut etmir? Məncə sübut edir.
Bu da kommunist partiyasının geniş xalq kütlələri arasında avtoritetinin və nüfuzunun yoxlanması üçün ilk sınaq.
Növbəti dövrü, hərbi müdaxilə dövrünü, vətəndaş müharibəsi dövrünü götürək, nə vaxt ki, ingilis kapitalistləri Rusiyanın şimalını, Arxanqelsk və Murmansk rayonlarını işğal edirdilər, nə vaxt ki, amerikan, ingilis,yapon və fransız kapitalistləri Kolçakı irəli çəkərək Sibiri işğal edirdilər, nə vaxt ki, fransız və ingilis kapitalistləri Denikin və Vranqelin tərifini göylərə qaldıraraq “Rusiyanın cənubu”nun işğalı üzrə addımlar atmışdılar.
Bu Antantanın və Rusiyanın əksinqilabçı generallarının Moskvada kommunist hökumətinə qarşı, bizim inqilabın oktyabr nailiyyətlərinə qarşı müharibəsi idi.Bu geniş işçi və kəndli kütlələri arasında kommunistlərin partiyasının gücünün və möhkəmliyinin böyük sınaq dövrü idi.
Davamı nə oldu? Məgər məlum deyil ki, vətəndaş müharibəsi nəticəsində işğalçılar Rusiyadan qovuldular, əksinqilabçı generallar isə Qızıl Ordu tərəfindən məğlub edildilər.
Elə burada da aydın oldu ki, müharibələrin taleyi son hesabda həll olunur, SSRİ-nin düşmənlərinin Kolçakı və Denikini təhciz etdiyi texnika ilə yox, düzgün siyasət ilə, milyonlarla xalq kütlələrinin rəğbəti və dəstəyi ilə.
O zaman bolşeviklərin partiyasının qalib olması təsadüfi idi? Əlbəttə ki, təsadüfi deyildi. Bu vəziyyət bizdə kommunistlərin partiyasının geniş zəhmətkeş kütlələri arasında rəğbət qazandığını göstərmirmi? Məncə, göstərir.
İndiki dövrə, müharibədən sonrakı dövrə keçək, nə vaxt ki, növbədə dinc quruculuq məsələləri dayandı, təsərrüfat xarabalığı dövrü sənayenin bərpası dövrü, nəhayət, yeni texniki bazada  bütün bizim xalq təsərrüfatının yenidənquruculuq dövrü ilə əvəz olundu. Kommunistlərin partiyasının gücünün və sarsılmazlığının sınanması, geniş zəhmətkeş kütlələrinin bu partiyaya rəğbətinin dərəcəsinin müəyyən edilməsi üçün bizdə üsul və vasitələr varmı? Düşünürəm ki, var.
Hər şeydən əvvəl təxminən 10 milyon proletarı birləşdirən Sovet İttifaqının həmkarlar ittifaqlarını götürək, bizim həmkarlar ittifaqlarının rəhbər orqanlarının tərkibinə baxaq. Təsadüfidirmi ki, bu orqanların başında kommunistlər dayanır. Əlbəttə ki, təsadüfi deyil. SSRİ işçilərinin həmkarlar ittifaqlarının rəhbər orqanlarının tərkibinə etinasız yanaşdıqlarını düşünmək ağılsızlıq olardı. SSRİ işçiləri üç inqilabın həyəcanında böyüyüblər və tərbiyə olunublar.
Onlar öz rəhbərlərini yoxlamağı və əgər proletariatın maraqlarını razı salmırlarsa, onları rədd etməyi hamıdan yaxşı öyrəniblər. Bir zaman bizim partiyada ən məşhur insan Plexanov idi. Amma işçilər Plexanovun proletar xəttindən uzaqlaşdığına əmin olduqda onu qəti təcrid etməkdən çəkinmədilər. Və əgər belə işçilər kommunistləri həmkarlar ittifaqlarında məsuliyyətli vəzifələrə irəli çəkərək onlara tam inamlarını ifadə edirlərsə, bu kommunist partiyasının SSRİ işçiləri arasında gücünün və möhkəmliyinin böyük olmasına birbaşa göstərici olmaya bilməz.
Bu da sizin üçün geniş işçi kütlələrinin kommunistlərin partiyasına sözsüz rəğbət bəslədiklərinə sübut.
Sovetlərə sonuncu seçkiləri götürək. Bizdə cins və milli mənsubiyyət fərqi olmadan 18 yaşından yuxarı bütün yaşa dolmuş SSRİ əhalisi Sovetlərə seçilmək hüququna malikdir, özgələrinin əməyini istismar edən və seçki hüququndan məhrum edilmiş burjuaziya elementlərini çıxmaqla. Bu təxminən 60 milyon seçici edir. Onlardan böyük əksəriyyəti əlbəttə ki, kəndlilərdir. Bu 60 milyondan təxminən 51%-i, yəni 30 milyondan çoxu seçici hüququnu yerinə yetirdi. İndi isə mərkəzdə və yerlərdə bizim Sovetlərin rəhbər orqanlarının tərkibinə baxın. Seçilmiş rəhbər elementlərin böyük əksəriyyətinin kommunistlərdən ibarət olması faktını təsadüfi hesab etmək olarmı? Aydındır ki, bunu təsadüf adlandırmaq olmaz. Bu fakt kommunist partiyasının milyonlarla kəndli kütlələri arasında etimad qazandığını göstərmirmi? Məncə göstərir.
Bu kommunist partiyasının gücünün və möhkəmliyinin yoxlanışı üçün sizə növbəti sınaq
Təxminən 2 milyon işçi və kəndli gəncliyini birləşdirən komsomolu götürək. Komsomolun seçici rəhbər elementlərinin böyük əksəriyyətinin kommunistlərdən ibarət olması faktını təsadüf adlandırmaq olarmı? Məncə bunu təsadüf adlandırmaq olmaz.
Kommunist partiyasının gücünü və avtoritetini yoxlamaq üçün növbəti sınaq.
Nəhayət, SSRİ-nin tərkibinə daxil olan müxtəlif millətlərdən milyonlarla zəhmətkeş kişiləri və qadınları, işçi, kəndli kişi və qadınları əhatə edən  bizim çoxsaylı konfranslarımızı,müşavirələrimizi, deleqasiya görüşlərimizi və s. götürək. Rusların ümumiyyətlə danışmağı sevdiklərini iddia edərək bu müşavirələri və konfransları bəzən Qərbdə istehza ilə qarşılayırlar. Yeri gəlmişkən bu müşavirə və konfranslar həm kütlələrin rəğbətini yoxlamaq mənasında, həm də bizim nöqsanlarımızın üzə çıxarılması və bu səhvlərin aradan qaldırılması üsullarının qeyd olunması mənasında bizim üçün böyük əhəmiyyət kəsb edirlər, çünki bizim səhvlərimiz az deyil və səhvlərin üzərə çıxarılması və onların düzgün aradan qaldırılmasını ölkənin idarə edilməsinin yaxşılaşdırılması üçün ən yaxşı üsul hesab edərək onları gizlətmirik. Həmin müşavirə və konfranslarda natiqlərin nitqinə baxın, işçi və kəndlilərdən olan bu “sadə insanların” işgüzar və doğru rəylərinə baxın, onların qərarlarına baxın – və siz kommunist partiyasının təsirinin və avtoritetinin nə qədər böyük olduğunu görəcəksiz, görəcəksiz ki, bu təsirə və avtoritetə dünyada istənilən partiya həsəd apara bilərdi.
Kommunist partiyasının möhkəmliyinin yoxlanması üçün sizə daha bir sınaq.
Kommunist partiyasının xalq kütlələri arasında gücünü və nüfuzunu yoxlamaq imkanı verən yollar və üsullar bunlardır.
Mən bunlardan bilirəm ki, SSRİ-nin geniş işçi və kəndli kütlələri kommunist partiyasına rəğbət bəsləyir.


Dördüncü sual. Əgər partiyasız qrup fraksiya təşkil etsəydi və seçkilərdə Sovet hökumətinə tərəfdar platformada dayanan kandidatlarını irəli sürsəydi, amma bununla bərabər də xarici ticarətdə inhisarın ləğv edilməsini tələb etsəydi – o vasitələrə və aktiv siyasi kompaniya aparmaq imkanına sahib olardımı?

Cavab: Məncə bu sualda uzlaşmaz ziddiyyət var. Sovet hökumətinə tərəfdar platformada dayanan və eyni zamanda da xarici ticarətdə inhisarın ləğvini tələb edən qrupu təsəvvür etmək mümkün deyil. Niyə? Çünki xarici ticarətin inhisarı Sovet hökumətinin platformasının sarsılmaz əsaslarındandır. Çünki, xarici ticarətdə inhisarın ləğvini tələb edən qrup Sovet hökumətinin tərəfdarı ola bilməz. Çünki belə bir qrup yalnız bütün sovet quruluşuna qatı düşmən bir qrup ola bilər.

Əlbəttə, SSRİ-də xarici ticarətin inhisarının ləğvini tələb edən elementlər var. Bunlarnepmanlar, qolçomaqlar, artıq dağıdılmış istismarçı siniflərin qırıntıları və digərləridirlər. Amma bu elementlər əhalinin çox cüzi hissəsini təşkil edirlər. Məncə deleqasiya öz sualında bu elementləri nəzərdə tutmur. Əgər söhbət zəhmətkeş işçi və kəndli kütlələrindən gedirsə, o zaman deməliyəm ki, xarici ticarətin inhisarının ləğvi tələbi onların arasında yalnız gülüş və düşmən münasibət doğura bilərdi.
Əslində, xarici ticarətin inhisarının ləğvi işçilər üçün nə demək olardı? Bu ölkənin sənayeləşməsindən, yeni zavod və fabriklərin tikilməsindən, köhnə zavod və fabriklərin genişləndirilməsindən imtina etmək olardı. Bu onlar üçün SSRİ-nin kapitalist ölkələrin əmtəələri ilə doldurulması, bizim sənayenin onun nisbi zəifliyindən asılı olaraq sıxışdırılması, işsizlərin sayının artması, işçi sinfin maddi vəziyyətinin pisləşməsi, onun iqtisadi və siyasi mövqeyinin zəifləməsi demək olardı. Bu, nəticədə, nepmanın və ümumiyyətlə yeni burjuaziyanın güclənməsi demək olardı.SSRİ proletariatı bu intiharla razılaşa bilərmi? Aydındır ki, razılaşa bilməz.
Xarici ticarətdə inhisarın aradan qaldırılması bəz zəhmətkeş kəndli kütlələri üçün nə məna kəsb edərdi? Bu bizim ölkənin müstəqil ölkədən yarımmüstəmləkə bir ölkəyə çevrilməsi və kəndli kütlələrinin yoxsullaşması demək olardı. Bu Kolçakın və Denikinin zamanında hökm sürən   həminki “azad ticarət” rejiminə,nə vaxt ki, kəndliləri talamaq və qarət etmək əksinqilabçı generalların və “mütəffiqlərin” birləşmiş qüvələri üçün  rahat idi, qayıdış olardı. Bu, nəticədə, kənddə qolçomaqların və digər istismarçı elementlərin güclənməsi demək olardı. Kəndlilər bu rejimin gözəlliklərini həm Ukraynada və Şimali Qafqazda, həm Volqada və Sibirdə kifayət qədər yaşayıblar. Onların yenidən özlərini işə düşürmək istədiklərini güman etməyə hər hansı bir əsas varmı? Məgər aydın deyil ki, zəhmətkeş kəndli kütlələri xarici ticarətdə inhisarın aradan qaldırılmasına tərəfdar ola bilməzlər?

Deleqatlardan biri. Deleqasiya xarici ticarətin inhisarına, onun ləğvinə aid punktu əgər SSRİ-də bir partiyanın inhisarı, leqallıqla bağlı inhisar olmasaydı bütöv bir əhali qrupunun təşkil oluna biləcəyi bir punkt kimi irəli sürdü.
Stalin. Deleqasiya, bununla, SSRİ-də yeganə leqal partiya kimi kommunist partiyasının inhisarı məsələsinə qayıdır. Mən bu sualın qısa cavabını milyonlarla işçi və kəndli kütlələrinin kommunist partiyasına olan rəğbətinin yoxlanması yolları və üsulları haqqında danışarkən verdim.
Əhalinin digər təbəqələrinə, qolçomaqlara, nepmanlara, məğlub edilmiş köhnə istismarçı siniflərin qalıqlarına gəldikdə bizdə  onlar seçici hüququndan məhrum edildikləri kimi özlərinin siyasi təşkilatına sahib olmaq hüququndan da məhrum ediliblər. Proletariat bujuaziyadan təkcə fabrikləri və zavodları, bankları və dəmir yollarını, torpağı və şaxtaları almadı. O həm də burjuaziyadan öz siyasi təşkilatına malik olmaq hüququnu aldı, çünki proletariat burjuaziyanın hakimiyyətinin bərpasını istəmir. Yəqin ki, deleqasiyanın SSRİ proletariatının fabrik və zavodları, torpaq və dəmir yollarını, bankları və şaxtaları burjuaziyadan və mülkədarlardan almasına qarşı heç bir etirazı yoxdur. (Gülüş.)
Amma deleqasiya, mənə elə gəlir ki, proletariatın bununla kifayətlənməməsi və burjuaziyadan siyasi hüquqları almaqla daha da irəli getməsi barəsində təəccüb qalıb. Məncə bu tamamilə məntiqlidir və ya daha doğrusu olduqca məntiqsizdir. Hansı əsasa görə burjuaziyaya qarşı münasibətdə proletariatdan alicənablıq gözləyirlər? Məgər hakimiyyətdə olan Qərb burjuaziyası işçi sinfə münasibətdə azacıq da olsa alicənablıq göstərirmi? Məgər o işçi sinfin əsl inqilabi partiyalarını zirzəmiyə salmır? Hansı əsasla SSRİ proletariatından öz sinfi düşməninə qarşı alicənablıq tələb edirlər? Məncə məntiq məcbur edir. Kim ki burjuaziyaya onun siyasi hüquqlarının qaytarılmasının mümkünlüyü haqqında düşünür, o, əgər məntiqli olmaq istəyirsə, daha irəli getməlidir və həm də burjuaziyaya fabrik və zavodların, dəmir yollarının və bankların qaytarılması məsələsini də qoymalıdır.
Deleqatlardan biri. Deleqasiyanın məqsədi işçi və kəndli sinfində kompartiyanın fikrindən fərqli fikrin öz leqal ifadəsini hansı şəkildə tapa biləcəyini aydınlaşdırmaq idi. Məsələni bu şəkildə anlamaq səhv olardı ki, deleqasiya burjuaziyaya siyasi hüquqların verilməsi, burjuaziyanın öz fikirlərini irəli sürməsi üçün necə leqal ifadə tapa bilməsi məsələsi ilə maraqlanır. Söhbət məhz bundan gedir ki, işçi və kəndli sinfi arasında kompartiyanın fikrindən fərqlənən fikir öz leqal ifadəsini hansı şəkildə tapa bilər?
Digər deleqat. Bu fərqli fikirlər öz ifadəsini işçi sinfin kütləvi təşkilatlarında, həmkarlar ittifaqlarında və s. tapa bilərdilər.

Stalin. Çox yaxşı. Deməli, söhbət burjuaziyanın siyasi hüquqlarının bərpasından getmir, işçi və kəndli sinfi daxilində fikir mübarizəsindən gedir.
Bugün Sovet İttifaqında  işçi və kəndli sinfinin zəhmətkeş kütlələri arasında fikir mübarizəsinə yer varmı? Əlbəttə ki, var. Ola bilməz ki, milyonlarla işçi və kəndli bütün praktiki məsələlərdə və bütün detallarda eyni şəkildə düşünsün. Heç vaxt belə olmur. Birincisi, işçilər və kəndlilər arasında böyük fərq var, həm onların iqtisadi mövqeyi mənasında, həm onların bu və ya digər məsələlərə baxışı mənasında. İkincisi, işçi sinfin özünün baxışlarında da bəzi fərqlər mövcuddur, tərbiyə fərqi,yaş, temperament fərqi, yerli işçilər və kənddən gəlmiş işçilər arasında fərq və s. Bütün bunlar işçilər və zəhmətkeş kəndli kütlələri arasında fikir toqquşmasına gətirib çıxarır, hansı ki, öz leqal ifadəsini yığıncaqlarda, həmkarlar ittifaqlarında, kooperasiyalarda, Sovetlərə seçkilər zamanı və s. tapır.
Amma bugünkü, proletar diktaturası şəraitindəki fikir mübarizəsi ilə keçmiş, Oktyabr inqilabına qədərki fikir mübarizəsi arasında köklü fərqlilik var. Onda, keçmişdə işçilər və zəhmətkeş kəndlilər arasındakı fikir mübarizəsi əsasən mülkədarların, çarizmin,burjuaziyanın devrilməsində, burjua rejiminin dağıdılmasında mərkəzlənirdi. İndi, proletar diktaturası şəraitində fikir toqquşması Sovet hakimiyyətinin devrilməsi, sovet quruluşunun dağıdılması ərtafında getmir, Sovet hakimiyyət orqanlarının yaxşılaşdırılması, onların işinin yaxşılaşdırılması məsələləri ətrafında gedir. Burda əsaslı fərq var.
Mövcud rejimin inqilab vasitəsilə dağıdılması məsələsi ərtafında fikir toqquşmasının keçmişdə işçi sinfin və zəhmətkeş kəndli kütlələrinin daxilində öz aralarında rəqabət aparan bir neçə partiyanının meydana gəlməsinə səbəb olmasında təəccüblü heç nə yoxdur. Həmin partiyalar bunlar idi: bolşeviklər partiyası, menşeviklər partiyası, eserlər partiyası. Digər tərəfdən, indi, proletar diktaturası zamanı hədəfi mövcud sovet rejiminin dağıdılması deyil, onun yaxşılaşdırılması və təkmilləşdirilməsi olan fikir mübarizəsinin işçi sinfi və kəndin zəhmətkeş kütlələri arasında bir neçə partiyanın mövcud olmasına imkan verməməsini anlamaq heç də çətin deyil.
Məhz buna görə yalnız bir partiyanın,kommunist partiyasının leqallığı, bu partiyanın inhisarı nəinki işçi və zəhmətkeş kəndlilər arasında etirazla qarşılanmır, həm də, əksinə, vacib və arzu olunan bir şey kimi qəbul edilir.
Bizim partiyanın ölkədə yeagnə leqal partiya kimi mövqeyi süni və qəsdən düşünülmüş bir şey deyil. Belə mövqe süni şəkildə, administrativ maxinasiyalar yolu və s. ilə yaradıla bilməz. Bizim partiyanın inhisarı zərurətdən yarandı, eser və menşevik partiyalarının birdəfəlik müflisləşməsi və bizim həqiqətlərimiz fonunda səhnədən getməsi nəticəsində tarixən formalaşdı.
Eserlərin və menşeviklərin partiyası keçmişdə nə olublar?  Proletariata  burjua təsirinin bələdçiləri. Bu partiyaların mövcudluğu 1917-ci oktyabrına kimi nə ilə bəslənirdi və dəstəklənirdi? Burjua sinfinin varlığı ilə, nəhayət, burjua hakimiyyətinin varlığı ilə. Məgər aydın deyil ki, burjuaziyanın devrilməsi ilə bu partiyaların mövcudluğunun əsası da yıxılmalı idi?
Bu partiyalar 1917-ci ilin oktaybrından sonra nəyə çevrildilər? Onlar kapitalizmin bərpası və  proletar hakimiyyətinin devrilməsi partiyalarına çevrildilər. Məgər aydın deyil ki, bu partiyalar işçilər və zəhmətkeş kəndli təbəqələri arasında istənilən dayaq və nüfuzu  itirməli idilər?
İşçi sinfə təsir uğrunda kommunistlər partiyası və eserlər və menşeviklər partiyası arasındakı mübarizə dünənki gündən başlamayıb. Onun başlanğıcı Rusiyada kütləvi inqilabi hərəkatın ilk əlamətlərinin meydana çıxmasına, hələ 1905 –ci ilə qədərki dövrə təsadüf edir. 1903—cü ildən 1917-ci ilin ooktyabrına qədər olan dövr bizim ölkənin işçi sinfində gərgin fikir toqquşması dövrüdür, işçi sinfə təsir uğrunda bolşeviklər,menşeviklər və eserlər arasında mübarizə dövrüdür. SSRİ-nin işçi sinfi bu dövr ərzində üç inqilabdan keçmişdir. O bu inqilabların alovunda bu partiyaları,onların proletar inqilabı işinə yararlığını,onların proletar inqilabiliyini sınadı və yoxladı. Və nəhanyət 1917-ci ilin Oktyabr günlərində, tarix öz tərəzisində işçi sinif daxilində mübarizə aparan partiyaların xüsusi çəkisini ölçəndə SSRİ-nin işçi sinfi nəhayət ki, yeganə proletar partiyası kimi kommunist partiyası üzərində dayanaraq son seçimini etdi.
İşçi sinfin seçiminin kommunist partiyası üzərinə düşməsi faktını nə ilə izah etmək olar? Məgər bu fakt deyil ki, bolşeviklər Petroqrad sovetində, misal üçün, 1917-ci ilin aprelində çox kiçik azlıq təşkil edirdilər? Məgər bu fakt deyil ki, onda menşeviklər və eserlər Sovetlərdə böyük çoxluq təşkil edirdilər? Məgər fakt deyil ki, Oktyabr günlərinə kimi bütün hökumət apparatı və bütün güc vasitələri burjuaziya ilə əhatə olunmuş eserlərin və menşeviklərin partiyasının əlində idi?
 Bu onunla izah olunur ki, O vaxt eserlərin və menşeviklərin partiyası “qələbəli sonluğa kimi müharibə”ni, imperializm müharibəsinin davam etməsini müdafiə edən zaman kompartiya müharibənin aradan qaldırılmasını, təcili demokratik sülhü müdafiə edirdi.
Bu onunla izah olnunur ki, kommunist partiyası mülkədar torpaqlarının kəndlilərin xeyrinə təcili müsadirəsini müdafiə etdiyi halda, eserlərin və menşeviklərin partiyası bu məsələni baş tutması qeyri-müəyyən zamana kimi təxirə salınan Müəssislər məclisinə kimi saxlamaq istəyirdilər.
Yoxsul işçi və kəndlilər nəhayət ki, kommunist partiyasının xeyrinə seçim ediblərsə, bunda təəccüblü nə var?
Əgər eserlərin və menşeviklərin partiyası tez bir zamanda məğlub olublarsa, bunda təəccüblü nə var?
Kompartiyanın inhisarının mənbəyi burdadır və buna görə kommunist partiyası hakimiyyətə gəldi.
1917-ci ilin oktyabrından sonrakı, növbəti dövr, vətəndaş müharibəsi dövrü menşeviklər və eserlər partiyasının tamamilə məhvi dövrü idi, bolşeviklər partiyasının tam qələbəsi dövrü.
Bu dövrdə menşeviklər və eserlər kompartiyanın qələbəsini özləri asanlaşdırdılar. Oktyabr çevrilişi zamanı məğlub edilən və çökdürülən menşevik və eser partiyalarının qırıntıları qolçomaqların əksinqilabi üsyanları ilə əlaqə saxlamağa, kolçakçılarla və denikinçilərlə qruplaşmağa başladılar, Antantaya xidmət etməyə başladılar və özlərini işçi və kəndlilərin gözüdə birdəfəlik basırdılar. Elə bir mənzərə yaranmışdı ki, bolşeviklər inqilabi və fəal olan hər kəsi öz ərtafında birləşdirərək yeni-yeni işçi və kəndli dəstələrini sosialist Vətən uğrunda mübarizəyə, Antantaya qarşı mübarizəyə qaldırdığı halda burjua inqilabçılarından burjua əksinqilabçılarına çevrilən eserlər və menşeviklər yeni Sovet Rusiyasını boğmaqda Antantaya kömək edirdilər.
Tamamilə təbiidir ki, bu dövrdə kommunistlərin qələbəsi eserlərin və menşeviklərin tam məğlubiyyətinə gətirməli idi və həqiqətən də gətirdi. Əgər kompartiya bundan sonra yoxsul işçi və kəndli sinfin yeganə partiyasına çevrilibsə, burada təəccüblü nə var?
Bizim ölkədə yeganə leqal partiya kimi kommunist partiyasının inhisarı bu şəkildə bərqərar olmuşdur.
Siz indi, proletar diktaturası şəraitində işçi və kəndlilər arasında olan fikir mübarizəsindən danışırsız. Mən artıq qeyd etdim ki, fikir mübarizəsi var və olacaq, bunsuz irəli hərəkət etmək mümkün deyil. Amma işçilər arasındakı fikir mübarizəsi bugünkü şəraitdə sovet rejiminin devrilməsi məsələsi ətrafında getmir, Sovetlərin yaxşılaşdırılması, sovet orqanlarının nöqsanlarının aradan qaldırılması, beləliklə, Sovet hakimiyyətinin möhkəmləndirilməsi üzrə praktiki məsələlər ətrafında gedir. Tamamilə başa düşüləndir ki, belə fikir mübarizəsi kommunist partiyasını yalnız qüvvətləndirə və təkmilləşdirə bilər. Tamamilə aydındır ki, belə fikir mübarizəsi kompartiyanın inhisarını yalnız möhkəmləndirə bilər. Tamamilə aydındır ki, belə fikir mübarizəsi işçi və zəhmətkeş kəndli sinfinin nüvəsində digər partiyalarınn yaranması üçün  əsas verə bilməz.


Beşinci sual. Siz və Trotski arasında olan əsas ixtilafı qısa şəkildə deyə bilərsizmi?

Cavab. Söyləməliyəm ki, hər şeydən əvvəl, Trotski ilə ixtilaf şəxsi ixtilaf deyil. Əgər ixtilaf şəxsi xarakter daşısaydı, partiya bu işlə bir saat da məşğul olmazdı, çünki, o ayrı-ayrı şəxslərin şişirdilməsini sevmir.
Görünür söhbət partiya daxilindəki ixtilaflardan gedir. Mən bu sualı belə başa düşdüm. Bəli,partiyada belə ixtilaflar var. Bu yaxınlarda ziddiyyətlərin xarakteri haqqında Moskvada Rıkov, Leninqradda Buxarin öz məruzələrində olduqca aydın məlumat veriblər. Bu məruzələr nəşr olunublar. Bu məruzələrdə ziddiyyətlər haqqında yazılmış şeylərə heç nə əlavə edə bilmərəm. Əgər bu sənədlər sizdə yoxdursa, onları sizin üçün təşkil edə bilərəm. (Deleqasiya qeyd edir ki, bu sənədlər onlarda var)
Deleqatlardan biri. Qayıdarkən bizdən bu ixtilaflar haqqında soruşacaqlar, amma bizdə bütün sənədlər yoxdur. Bizdə, məsələn, “83-cü illərin platforması” yoxdur.

Stalin. Mən bu “platformaya” imza atmamışam. Başqalarının sənədlərini təşkil edə bilmərəm. (Gülüş.) 

Altıncı sual. Kapitalizm ölkələrində istehsalın inkişafı üçün əsas məqsəd gəlir qazanmağa ümid üzərində qurulub. Bu məqsəd, əlbəttə, SSRİ-də yoxdur. Onu nə əvəz edir və bu əvəzetmə, Sizin fikrinizcə, nə dərəcədə effektivdir? O daimi ola bilərmi?

Cavab. Bu doğrudur ki, kapitalizm təsərrüfatı üçün əsas hərəkətverici qüvvə gəlir qazanmaqdır. Həmçinin bu da doğrudur ki, gəlir qazanmaq bizim sosialist sənayemiz üçün nə məqsəddir, nə də hərəkətverici qüvvədir. Belə olduğu halda bizim sənayemizin hərəkətverici qüvvəsi nədir?
Hər şeydən əvvəl bu cəhət ki, bizdə fabrik və zavodlar  bütün xalqa məxsusdur, kapitalistlərə deyil, fabrik və zavodları kapitalistlərin əlaltıları deyil, işçi sinfin nümayəndələri idarə edir. İşçilərin kapitalist üçün deyil, öz dövləti, öz sinfi üçün işlədiyini başa düşmək – bu düşüncə bizim sənayemizin inkişafı və təkmilləşməsi işində ən böyük hərəkətverici qüvvədir.
Qeyd etmək lazımdır ki, bizdə fabrik və zavod direktorlarının böyük əksəriyyətini xalq təsərrüfatının Ali soveti tərəfindən  təyin edilən, həmkarlar ittifaqları ilə razılığa gələrək, işçilər təşkil edir, özü də heç bir direktor işçilərin və ya uyğun həmkarlar ittifaqının  istəyinin əksinə olaraq vəzifədə qala bilməz.
Qeyd etmək lazımdır ki, hər bir zavod və ya fabrikin özünün işçilər tərəfindən seçilən və müəssisə administrasiyasının fəaliyyətinə nəzarət edən zavod və fabrik komitəsi var.
Nəhayət, qeyd etmək lazımdır ki, hər bir sənaye müəssisəsində həmin müəssisədə işçilərin istehsalat məsləhətləşmələri olur , hara ki, bütün işçilər daxil olur və müəssisə direktorunun bütün işini yoxlayır, zavod administrasiyasının iş planını müzakirə edirlər, nöqsanları və çatışmazlıqları qeyd edirlər və bu çatışmazlıqları həmkarlar ittifaqları vasitəsilə, partiya vasitəsilə, Sovet hökuməti vasitəsilə aradan qaldırmaq imkanına sahib olurlar.
Başa düşmək çətin deyil ki, bütün bu cəhətlər işçilərin vəziyyətini köklü şəkildə dəyişdiyi kimi, müəssisədəki nizam-intizamı da dəyişir. Əgər kapitalizmdə işçi fabriki özgə və ona yad bir mülkiyyət kimi  və ya hətta həbsxana kimi nəzərdən keçirisə, sovet rejimində işçi fabrikə artıq həbsxana kimi baxmır, inkişafında və yaxşılaşmasında bilavasitə maraqlı olduğu  yaxın və doğma bir iş kimi baxır.
Çətin ki, işçinin zavoda,müəssisəyə olan bu yeni münasibətini sübut etməyə ehtiyac olsun, işçilərin müəssisəyə bu yaxınlıq hissi bütün bizim sənayemizin ən böyük hərəkətverici qüvvəsidir.
Bu cəhətlə o fakt izah edilməlidir ki, istehsal texnikası sahəsində işçilər arasından seçicilərin  və istehsalatı təşkil edənlərin sayı günbəgün artır.
İkincisi, bu cəhət ki, bizdə sənayedən gələn gəlirlər ayrı-ayrı şəxslərin varlanmasına getmir, sənayenin növbəti genişlənməsinə, işçi sinfin maddi və mədəni vəziyyətinin yaxşılaşdırılmasına, işçilər və kəndlilər üçün lazım olan sənaye mallarının ucuzlaşmasına, yəni, yenə də zəhmətkeş kütlələrin maddi vəziyyətinin yaxşılaşdırılmasına gedir.
Kapitalist öz gəlirlərini işçi sinfin rifah halının yüksəldilməsinə yönəldə bilmir. O gəlir üçün yaşayır. Əks halda o kapitalist olmazdı. O ondan ötrü gəlir toplayır ki, onları əlavə kapitala çevirsin və yeni, daha çox gəlir qazanmaq üçün  az inkişaf etmiş ölkələrə çıxarsın. Kapitallar Şimali Amerikadan Çinə, İndoneziyaya, Cənubi Amerikaya, Avropaya, Fransadan fransız müstəmləkələrinə, İngiltərədən ingilis müstəmləkələrinə bu şəkildə axır.
Bizdə işlər fərqlidir, çünki biz müstəmləkə siyasəti aparmırıq və onu dəstəkləmirik. Bizdə sənayedən gələn gəlirlər sənayeninin gələcək inkişafı, işçilərin vəziyyətinin yaxşılaşdırılması, daxili bazarın, həmçinin də sənaye mallarının ucuzlaşdırılması vasitəsilə kəndli bazarının, həcminin artırılması üçün ölkə daxilində qalır. Bizdə sənayedən gələn gəlirin təxminən 10 faizi işçi sinfin güzəranının yaxşılaşdırılmasına gedir.İşçilərin pul əmək haqqının 13%-i işçi sinfin dövlət tərəfindən sığortalanmasına sərf olunur. Gəlirlərin məlum hissəsi ( indi dəqiq hansı hissəsi olduğunu söyləyə bilmərəm) mədəni ehtiyaclara, fabrik-zavod şagirdliyinə və işçilərin məzuniyyətinə sərf olunur. Bu gəlirlərin kifayət qədər böyük hissəsi (yenə də dəqiq hansı hissəsi olduğunu indi söyləyə bilmərəm) işçilərin  əmək haqqının artırılmasına gedir. Sənayedən gələn gəlirin yerdə qalan hissəsi sənayenin gələcək genişlənməsinə, köhnə zavodların təmirinə, yeni zavodların tikintisinə, nəhayət, sənaye mallarının ucuzlaşmasına sərf olunur.
Bu cəhətlərin bizim bütün sənayemiz üçün nəhəng əhəmiyyəti bundan ibarətdir ki:
a)      Onlar kənd təsərrüfatının sənaye ilə yaxınlaşmasını və şəhər və kənd arasında əksliklərin aradan qaldırılmasını yüngülləşdirir;
b)      Onlar şəhərdə və kənddə daxili bazarın həcminin artırılmasına kömək edərək bununla da sənayenin gələcək  inkişafı üçün dayanmadan böyüyən baza yaradır.
Üçüncüsü, sənayenini milliləşdirilməsinin ümumilikdə bütün sənaye təsərrüfatının planlı idarə olunmasını yüngülləşdirməsi faktı.
Bizim sənayenin bu stimulları  və hərəkətverici qüvvələri daimi faktorlardırmı? Onlar daim fəaliyyətdə olan faktorlar ola bilərlərmi? Bəli, onlar sözsüz daim hərəkət edən faktorlar və stimullardır. Və bizim sənayemiz nə qədər inkişaf etsə, bu faktorların gücü və əhəmiyyəti də o qədər artacaqdır.


Yeddinci sual. SSRİ digər ölkələrin kapitalist sənayesi ilə hansı dərəcədə əməkdaşlıq edə bilər?
Belə əməkdaşlığa müəyyən sərhəd varmı yoxsa bu sadəcə hansı hissədə hansı əməkdaşlığın mümkün olub-olmamasının aydınlaşdırılması üçün təcrübədir ?

Cavab. Görünür söhbət kapitalist ölkələrlə sənaye sahəsində, ticarət sahəsində və ,bəlkə də, diplomatik münasibətlər sahəsində  müvəqqəti razılaşmalardan gedir.

Düşünürəm ki, iki əks sistemin – kapitalizm sisteminin və sosializm sisteminin- mövcudluğu belə razılaşmaların mümkünlüyünü istisna etmir. Məncə, belə razılaşmalar mümkündür və dinc inkişaf şəraitində məqsədəuyğundur.
İxrac və idxal belə razılaşmalar üçün ən uyğun səbəbdir. Bizə lazımdır: avadanlıq, xammal (misal üçün, pambıq), yarımfabrikatlar (dəmir və s.), kapitalistlər isə bu əmtəələrin satışında maraqlıdırlar. Bu da sizə razılaşma üçün səbəb. Kapitalistlərə lazımdır: neft, odun, un məmulatları, bizə isə bu əmtəələri satmaq lazımdır. Bu da sizə razılaşma üçün səbəb. Bizə kredit lazımdır, kapitalistlərə isə bu kreditlərə görə yaxşı faizlər. Bu da sizə artıq kredit xətti üzrə razılaşma üçün daha bir səbəb, özü də məlumdur ki, sovet orqanları kredit üzrə ən dürüst ödəyicilərdir.
Diplomatiya sahəsində də eyni şeyləri söyləmək olar. Biz sülh siyasəti aparırıq və burjua dövlətləri ilə qarşılıqlı hücum etməmək haqda paktlar imzalamağa hazırıq. Biz sülh siyasəti aparırıq və müntəzəm ordunun tamamilə məhv olmasına kimi tərk-silah edilmə barəsində razılığa getməyə hazırıq, hansı ki, bu haqda Qenuez konfransında bütün dünya qarşısında bəyan etmişik. Bu da sizə diplomatik xətt üzrə razılaşmalar üçün səbəb.
Bu razılaşmaların sərhədi? Sərhədlər aralarında yarış,mübarizə gedən iki sistemin əksliyi ilə qoyulur. Razılaşmalar bu iki sistemin imkan verdiyi çərçivələrdə, yalnız bu çərçivələrdə mümkündür. Almaniya, İtaliya, Yaponiya və digər ölkələrlə olan razılaşmalar təcrübəsi bunu sübut edir.
Bu razılaşmalar sadəcə təcrübədir yoxsa onlar müəyyən dərəcədə uzunmüddətli xarakter daşıya bilər? Bu təkcə bizdən asılı deyil, bu həm də bizim kontragentlərdən asılıdır. Bu ümumi vəziyyətdən asılıdır. Müharibə hər şeyi və istənilən razılaşmanı alt-üst edə bilər. Nəhayət, bu razılaşmanın şərtlərindən asılıdır. Biz ağır şərtləri qəbul edə bilmərik. Bizim Gürcüstanda manqan mədənlərini istismar edən Harrimanla razılaşmamız var. Razılaşma 20 il müddətinə bağlanıb. Görürsüz ki, az müddət deyil. Həmçinin, bizim Sibirdə qızıl çıxaran LenaQoldfilds cəmiyyəti ilə də razılaşmamız var. Razılaşma 30 il müddətinə bağlanıb – daha uzunmüddətli razılaşma. Nəhayət, Saxalində neft və kömür mənbələrinin istismarı haqqında Yaponiya ilə razılaşmamız var.
Biz istərdik ki, bu razılaşmalar müəyyən dərəcədə davamlı xarakter daşısın. Amma, əlbəttə ki, bu təkcə bizdən asılı deyil, həm də bizim kontragentlərdən asılıdır.


Səkkizinci sual. Milli azlıqlara münasibət siyasətində Rusiyanın kapitalist dövlətlərdən əsas fərqi nədədir?

Cavab. Görünür, söhbət əvvəllər çarizm və rusiyanın istismarçı sinifləri tərəfindən əzilən və öz dövlətçiliyi olmayan millətlərdən gedir.
Əsas fərqlər bundan ibarətdir ki, kapitalist dövlətlərdə milli köləlikdə milli zülm mövcuddur, bizdə, SSRİ-də isə bu şeylərin hər ikisi kökündən aradan qaldırılmışdır.

Orada, kapitalist dövlətlərdə birinci dərəcəli millətlərlə, imtiyazlı millətlərlə, “dövlətçi” millətlərlə yanaşı ikinci dərəcəli, “qeyri-dövlətçi” millətlər, tam hüquqlu olmayan, bu və ya digər hüquqlardan və hər şeydən əvvəl dövlət hüquqlarından  məhrum edilmiş millətlər var. Bizdə, SSRİ-də əksinə, milli bərabərsizliyin və milli təzyiqin bütün bu atributları aradan qaldırılmışdır. Bizdə bütün millətlər bərabərhüquqludurlar və suverendirlər, çünki, əvvəllər hakim olan böyük rus millətinin milli və dövlət imtiyazları məhv edilmişdir.
Əlbəttə, iş millətlərin bərabərhüquqluluğu haqda bəyannamələrdə deyil. Milli bərabərhüquqluluq haqda bəyannamələr bir çox burjua və sosial-demokratiya partiyalarında da var. Əgər bəyannamələr həyata keçirilmirsə, onların nə qiyməti var?  İş  zülmün təmsilçiləri,  yaradıcıları  və bələdçiləri olan sinifləri məhv etməkdədir. Bizdə belə siniflər mülkədarlar, kapitalistlər idilər. Bu sinifləri devirdik və bununla da milli zülmün mümkünlüyünə son qoyduq. Məhz bu sinifləri devirdiyimiz üçün də bizdə həqiqi milli bərabərhüquqluluq mümkün oldu.
Bu bizdə millətlərin öz müqəddəratını həll etmək ideyasının həyata keçirilməsi, ayrılana kimi, adlanır. Məhz millətlərin öz müqəddəratını həll etməsini həyata keçirdiyimiz üçün SSRİ-nin müxtəlif millətlərinin zəhmətkeş kütlələrinin qarşılıqlı inamsızlığını aradan qaldırmağa və millətləri könüllülük əsasında bir ittifaq dövlətində birləşdirməyə müvəffəq olduq. Bugün mövcud olan Sovet Sosialist Respublikalar İttifaqı bizim milli siyasətimizin nəticəsi və SSRİ millətlərinin bir ittifaq dövlətində könüllü birləşməsinin ifadəsidir.
Milli məsələ üzrə belə siyasətin kapitalist ölkələrdə ağlasığmaz olmasını sübut etməyə ehtiyac yoxdur, çünki orada milli zülmün yaradıcıları və bələdçiləri olan kapitalistlər hələ də hakimiyyətdədirlər.
Bu faktı qeyd etməmək olmaz ki, SSRİ-də ali hökumət orqanının, SSRİ Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin,  başında mütləq bir rus sədri dayanmır,SSRİ-ni birləşdirən  altı ittifaq respublikasının sayına görə altı sədr dayanır, hansılar ki, biri – rus (Kalinin), digəri –ukraynalı (Petrovskiy), üçüncü- belorus (Çervyakov), dördüncü – azərbaycanlı (Musabəyov), beşinci –türkmən (Aytakov), altıncı –özbəkdir (Feyzulla Xodcayev). Bu fakt bizim milli siyasətimizin ən parlaq ifadələrindəndir. Bəllidir ki, heç bir burjua respublikası, ən demokratik olsa belə, belə addım atmaz. Bununla belə bu addım bizim üçün milli bərabərhüquqluluq siyasətimizdən doğan, öz-özlüyündə nəzərdə tutulmuş faktdır. 


Doqquzuncu sual. Amerikalı işçi liderlər kommunistlərə qarşı mübarizələrinə iki cəhətlə  haqq qazandırırlar:
1.      komunistlər işçi hərəkatını ittifaqlar daxilindəki müxalif mübarizələri ilə və həmkarlar ittifaqlarının qeyri-radikal vəzifəli şəxslərini qarşı hücum etməklə dağıdırlar .
2.      amerika kommunistləri Moskvadan göstərişlər alırlar və buna görə də yaxşı həmkarlar ittifaqı xadimləri ola bilməzlər, çünki onların  əcnəbi təşkilatlara qarşı loyallığı öz ittifaqlarına qarşı olan loyallıqdan üstündür.
Bu çətinlik necə aradan qaldırılmalıdır ki, amerika kommunistləri amerika işçi hərəkatının digər hissələri ilə birgə fəaliyyət göstərə bilsinlər?


Cavab. Düşünürəm ki, amerikalı işçi liderlərin kommunistlərə qarşı mübarizələrinə haqq qazandırmaq cədlərindən heç danışmağa dəyməz. Kommunistlərin işçi hərəkatını dağıtdığını hələ heç kim sübut etməyib və etməyəcək. Amma kommunistlərin bütün dünyada,eləcə də Amerikada,  işçi hərəkatının ən sadiq və ən qorxmaz döyüşçüləri olmasını sübut edilmiş hesab etmək lazımdır.
Məgər bu fakt deyil ki, işçi tətilləri və nümayişləri zamanı reformist işçi liderlər kapitalistlərin arxasında gizləndikləri zaman kommunistlər kapitalistlərin ilk zərbələrini öz üzərlərinə qəbul edərək işçi sinfin ilk sıralarında dayanırlar?  Kommunistlər reformist işçi liderlərin qorxaqlığını və mürtəceliyini necə tənqid etməsinlər? Məgər aydın deyil ki, belə tənqid işçi hərəkatını yalnız canlandıra və möhkəmləndirə bilər?
Doğrudur, belə tənqid mürtəce işçi liderlərin avtoritetini dağıdır. Burda qeyri-adi nə var? Qoy mürtəce işçi liderləri əks-tənqidlə cavab versinlər, kommunistləri həmkarlar ittifaqlarından qovmaqla deyil. Düşünürəm ki, əgər Amerika işçi hərəkatı yaşamaq və inkişaf etmək istəyirsə, həmkarlar ittifaqları daxilində fikir və cərəyan mübarizəsi olmadan kifayətlənməməlidir. Məncə, mürtəce işçi liderlər nə qədər müqavimət göstərsələr də həmkarlar ittifaqları daxilində fikir və cərəyan mübarizəsi, mürtəcü liderlərin tənqidi və s. getdikcə daha da artacaq. Amerikanın işçi sinfi üçün isə belə fikir mübarizəsi və tənqid olduqca lazımdır ki, o müxtəlif cərəyanlar arasında seçim edə bilsin və amerika cəmiyyəti daxilində müstəqil təşkilatlanmış qüvvə kimi öz yerini təyin etsin.
Amerikalı reformist liderlərin kommunistlər barəsində narazılıqları yalnız bunu göstərir ki, onlar öz doğruluqlarına əmin deyillər, öz vəziyyətlərinin davamlı olmasını hiss etmirlər. Məhz buna görə də tənqiddən taun kimi qorxurlar. Diqqətə layiqdir ki, amerikalı işçi liderlər, sən demə, elementar demokratiyanın daha qatı düşmənləridirlər, nəinki həmin Amerikanın əksər burjuaları.
Amerika kommunistlərinin “Moskvadan göstərişlər üzrə” işləməsi iddiası tamamilə yanlışdır. Siz dünyada xaricdən “göstərişlər” üzrə, öz əqidələrinin əksinə, iradələrinin əksinə, mövcud vəziyyətin göstərişlərinə zidd hərəkət etməyə razılaşan kommunist tapa bilməzsiz. Hətta hardasa belə kommunistlər mövcud olsalardı belə, onlar bir qəpiyə belə dəyməzdilər.
Kommunistlər  - ən cəsarətli və cəsur insanlardılar, onlar bir dərya düşmənə qarşı mübarizə aparırlar. Yeri gəlmişkən, kommunistlərin dəyəri bundadır ki, onlar öz əqidələrini qorumağı bacarırlar. Ona görə də, amerika kommunistləri haqda öz əqidələri olmayan və yalnız xaricdən “göstərişlər” üzrə hərəkət etməyi bacaran insanlar kimi danışmaq qəribədir.
İşçi liderlərin iddialarında doğru olan yalnız budur ki, məhz budur ki, amerika kommunistləri beynəlxalq kommunist təşkilatının tərkibində daxildirlər və müəyyən müddətdən bir bu təşkilatın mərkəzi ilə bu və ya digər məsələlər üzrə məsləhətləşirlər? Burda pis nə var ki? Məgər amerikanın işçi liderləri  təşkilata, beynəlxalq işçi mərkəzinə qarşıdılar? Düzdür, onlar Amsterdamın tərkibinə daxil deyillər. Amma onlar ora ona görə daxil olmurlar ki, onlar beynəlxalq işçi mərkəzinə qarşıdılar, ona görə ki, onlar Amsterdamı olduqca sol təşkilat hesab edirlər (Gülüş).
Niyə kapitalistlər beynəlmiləl miqyasda təşkilatlana bilərlər, işçi sinif və ya işçi sinfin bir hissəsi isə özünün beynəlxalq təşkilatına sahib ola bilməz?
Aydın deyil ki, Qrin və onun Amerika əmək federasiyasından olan dostları kapitalistlərin “Moskvadan göstərişlər” haqda əfsanələrini qul kimi təkrarlayaraq amerika kommunistlərinə böhtan atırlar?
Kommunist İnternasionalın üzvlərinin Moskvada yalnız oturmaqla və bütün ölkələr üçün göstərişlər yazmaqla məşğul olduğunu düşünən insanlar var. Kominternin tərkibinə daxil olan ölkələrin sayının 60-dan çox hesab olunduğunu nəzərə alsaq, yatmayan, yeməyən, gecə və gündüz yalnız bu ölkələr üçün göstərişlər yazan Komintern üzvlərinin vəziyyətini təsəvvür edə bilərsiz (Gülüş). Amerikanın işçi liderləri bu gülməli əfsanə ilə kommunistlər qarşısında öz qorxularını gizlətməyə və kommunistlərin Amerikanın işçi sinfin ən cəsur və ən sadiq işçiləri olmasını faktını boğmağa çalışırlar.
Deleqasiya belə vəziyyətdən çıxış haqda soruşur. Məncə burada bir çıxış var: Amerika həmkarlar ittifaqları daxilində fikir və cərəyanlar mübarizəsinə imkan vermək, kommunistlərin həmkarlar ittifaqlarından qovulması mürtəce siyasətini rədd etmək və Amerikanın işçi sinfinə bu cərəyanlar arasında müstəqil seçim etmək imkanı vermək, çünki Amerikada hələ Oktyabr inqilabı olmayıb və orada işçilər həmkarlar ittifaqları daxilində müxtəlif cərəyanlar arasında birdəfəlik seçim etmək imkanına malik olmayıblar.


Onuncu sual. Hal-hazırda amerikanın kommunist partiyasına və ya “Deyli Uorker” kommunist qəzetinə kömək üçün Amerikaya pul göndərilirmi? Göndərilmirsə, amerika kommunistləri III Internasionala illik üzvlük haqqı müqabilində  nə qədər pul keçirirlər?

Cavab. Əgər Amerika kommunist partiyası ilə III İnternasional arasındakı qarşılıqlı münasibətlərdən söhbət gedirsə, qeyd etməliyəm ki, Amerikanın kommunist partiyası Kommunist İnternasionalın bir hissəsi kimi Kominternə üzvlük ödənişi keçirməli olduğu kimi, Komintern də beynəlxalq kommunist hərəkatının mərkəzi kimi, güman etmək olar ki, lazım bildikdə Amerika kommunist partiyasına əlindən gələn köməkliyi göstərir. Düşünürəm ki, burada təəccüblü və fövqəladə heç bir şey yoxdur.

Əgər Amerika kommunist partiyası və SSRİ kommunist partiyası arasındakı qarşılıqlı münasibətlərdən söhbət gedirsə, bildirməliyəm ki, elə bir hadisə olmayıb ki,  amerika kommunist partiyasının üzvləri kömək üçün SSRİ-nin kommunist partiyasına müraciət edələr. Siz bunu qəribə hesab edə bilərsiz, amma bu amerika kommunistlərinin çox böyük vasvasalığından xəbər verən faktdır.

Amerikanın kommunist partiyası kömək üçün SSRİ-nin kommunist partiyasına müraciət etsəydi nə olardı? Məncə, SSRİ kommunist partiyası ona əlindən gələn köməyi edərdi. Həqiqətən də, kompartiya, özü də hakimiyyətdə olan kompartiya,  kaptalizmin zülmü altında olan digər ölkənin kompartiyasına əlindən gələn köməkliyi göstərməsəydi onun nə dəyəri olardı? Deyərdim ki, belə kompartiya bir qəpiyə belə dəyməzdi.

Tutaq ki, amerikanın işçi sinfi öz burjuaziyasını devirərək hakimiyyətə gəldi; tutaq ki, Amerikanın kapitalizmə qarşı böyük mübarizədə qalib gəlmiş işçi sinfinə digər ölkənin işçi sinfi hər hansı maddi kömək üçün müraciət etsəydi, amerikanın işçi sinfi belə köməkdən imtina edə bilərdimi? Məncə, o kömək etməkdə tərəddüd etsəydi özünü rüsvay etmiş olardı.


On birinci sual. Bilirik ki, bəzi yaxşı kommunistlər kompartiyanın bütün yeni üzvlərinin   ateist olması tələbi ilə heç də razı deyillər, çünki hal-hazırda mürtəce ruhanilik  boğulmuşdur. Kompartiya gələcəkdə bütövlükdə bütün elmi dəstəkləyən  və kommunizmə qarşı çıxmayan  dinə münasibətində neytral ola bilərmi?
Gələcəkdə partiya üzvlərinin onların partiyanın tələblərinə riayət etdiyi təqdirdə dini etiqadlarının olmasına icəzə verərdiniz? ?

Cavab. Bu sualda bəzi yanlışlıqlar var. Birincisi, mən deleqasiyanın burda barəsində danışdığı “yaxşı kommunistləri” tanımıram. Çətin ki, ümumiyyətlə təbiətdə belə kommunistlər mövcuddur.

İkincisi, bəyan etməliyəm ki, rəsmi götürsək, bizdə partiyaya qəbul  üçün elə şərt yoxdur ki, partiya üzvlüyünə kandidatdan mütləq ateizm tələb etsin. Bizim partiyaya qəbul şərtlərimiz bunlardır: partiya proqramının və nizamnaməsinin qəbulu, partiya və onun orqanlarının qərarlarına sözsüz tabe olmaq, üzvlük haqqları, partiyanın təşkilatlarından birinə daxil olmaq.

Deleqatlardan biri. Mən tez-tez oxuyuram ki, tanrıya inanmağa görə partiyadan kənarlaşdırırlar.

Stalin. Mən sadəcə partiyaya qəbul şərtləri haqda deyilənləri təkrarlaya bilərəm. Bizim başqa şərtlərimiz yoxdur.
Bu o deməkdir ki, partiya dinə münasibətdə neytraldır? Xeyr, bu o demək deyil. Biz dini xurafata qarşı təbliğat aparırıq və aparmağa davam edəcik. Bizim ölkənin qanunvericiliyi elədir ki, hər bir istənilən dinə etiqad edə bilər. Bu hər kəsin vicdan işidir. Məhz buna görə kilsəni dövlətdən ayırdıq. Amma biz kilsəni dövlətdən ayırmaqla və dini azadlıq elan etməklə  bərabər  hər bir vətəndaşın bu və ya digər dinə, istənilən dinə qarşı inandırmaq yolu ilə, təbliğat və aqitasiya yolu ilə mübarizə aparmaq hüququnu saxladıq. Partiya dinə münasibətində neytral ola bilməz və o bütün və istənilən dini xurafata qarşı din əlehinə təbliğat aparır, ona görə ki, o elmin tərəfindədir, dini xurafat isə elmə qarşı çıxır, çünki istənilən din elmə qarşıdır. Bu yaxınlarda Amerikada darvinistlərin mühakimə edilməsi kimi hadisələr  bizdə mümkünsüzdür, çünki partiya elmin hər vasitə ilə müdafiə edilməsi siyasətini aparır.

Partiya dini xurafata münasibətində neytral ola bilməz və o bu xurafata qarşı təbliğat aparmağa davam edəcək, çünki bu istismarçı sinifləri dəstəkləyən və bu siniflərə  itaət etməyi təbliğ edən mürtəce ruhaniliyin təsirini yox etməyin düzgün vasitələrindəndir.
Partiya dini xurafatın daşıyıcılarına, zəhmətkeş kütlələrin düşüncəsini zəhərləyən mürtəce ruhaniliyə münasibətdə neytral ola bilməz.
Biz mürtəce ruhaniliyi əzə bildikmi? Bəli, əzdik. Bəla yalnız bundadır ki, o hələ tamamilə məhv edilməyib. Din əlehinə təbliğat mürtəce ruhaniliyin məhvi işini tamamilə sona çatdırmalı olan vasitədir. Olur ki, partiya üzvlərindən kimsə bəzən din əlehinə təbliğatın hər vasitə ilə yayılmasına mane olur. Əgər belə partiya üzvlərini kənarlaşdırırlarsa, bu çox yaxşıdır, çünki bizim partiya sıralarında belə “kommunistlərə” yer yoxdur.


On ikinci sual. Siz kommunizmin qurmaq istədiyi gələcək cəmiyyətin xarakteristikasını qısa şəkildə verə bilərsizmi?


Cavab. Əgər qısa şəkildə komunizm cəmiyyətinin anatomiyasını versək, o elə bir cəmiyyət olacaq ki : a) orada istehsal alətləri və vasitələri üzərində xüsusi mülkiyyət olmayacaq, ictimai, kollektiv mülkiyyət olacaq; b) orada siniflər və dövlət hakimiyyəti olmayacaq, iqtisadi cəhətdən zəhmətkeşlərin müstəqil assosiasiyası kimi idarə olunan sənaye və kənd təsərrüfatı zəhmətkeşləri olacaq; c) orada plan üzrə qurulmuş xalq təsərrüfatı həm sənaye sahəsində, həm də kənd təsərrüfatı sahəsində mükəmməl texnikaya əsaslanacaq; d) şəhər və kənd, sənaye və kənd təsərrüfatı arasında ziddiyyət olmayacaq; e) məhsullar köhnə fransız kommunistlərinin prinsipi üzrə bölüşdürüləcək: “hər kəsə bacarığına, hər kəsə ehtiyacına görə”; f) elm və incəsənətdən tam tərəqqiyə nail olmaq üçün olduqca münasib istifadə ediləcək; g) bir parça çörək qayğısından və “dünyanın güclülərinə” uyğunlaşmaq zərurətindən azad olan şəxsiyyət həqiqətən azad olacaq. Və s.
Aydındır ki, belə cəmiyyət hələ uzaqdadır. Kommunizm cəmiyyətinin tam qələbəsi üçün lazım olan beynəlxalq şərtlərə gəldikdə isə, onlar kapitalizm ölkələrində inqilabi böhranların və işçi sinfinin inqilabi nümayişlərinin böyüməsi ilə düzələcək və genişlənəcək.
Məsələni belə təsəvvür etmək lazım deyil ki, bir ölkənin və ya bir neçə ölkənin işçi sinfi sosializmə və xüsusilə də kommunizmə qədəm qoyacaq digər ölkələrin kapitalistləri isə buna laqeyd baxacaq və heç nə etməyəcək. Xüsusilə təsəvvür etmək mümkün deyil ki, kapitalizm ölkələrinin işçi sinfi sosializmin bu və ya digər ölkədə inkişafına sadəcə tamaşa etməyə razı olacaq. Əslində kapitalistlər belə ölkələri boğmaq üçün əllərindən gələni edəcəklər. Əslində bu və ya digər ölkədə sosializmə və xüsusilə də kommunizmə tərəf atılmış hər ciddi addım qaçılmaz olaraq kapitalizm ölkələrinin işçi sinfinin bu ölkələrdə hakimiyyətə və sosializm nail olmaq çox güclü coşğunluğu ilə müşayət olunacaq.
Beləliklə,ümumdünya inqilabının və beynəlxalq dəyişikliyin  inkişafının sonrakı gedişatında dünya miqyaslı iki mərkəz formalaşacaq: ölkələri özünə çəkən, sosializmə cəzb edən sosialist mərkəz və ölkələri özünə çəkən, kapitalizmə cəzb edən kapitalist mərkəz. Bu iki düşərgənin mübarizəsi bütün dünyada sosializmin və kapitalizmin taleyini həll edəcək... 


Tərcümə Azərbaycan Ekososialistlərinə məxsusdur

Комментариев нет:

Отправить комментарий